Болжау. Operations Management

1. Chapter 8 - Болжау

Operations Management
by
R. Dan Reid & Nada R. Sanders
4th Edition © Wiley 2010
© Wiley 2010
1

2. Не їйренеміз?

Не үйренеміз?
Болжаудың принициптері
Болжау процесіндегі қадамдар
Болжау әдістері мен олардың
сипаттамалары
Уақыт тізбегі және себеп-салдар
модельдері
© Wiley 2010
2

3. Не їйренеміз?

Не үйренеміз?
Деңгей, тренд, маусымдық өзгерістер,
циклдер
Сызықтық регрессия арқылы себеп
салдар моделі
Болжамның дәлдігін есептеу
Болжау моделін таңдау
© Wiley 2010
3

4. Болжам принциптері

Болжам моделдерінің күрделілігі мен
керекті ақпараттарға байланысты әр
түрлі болжамдар тудырады:
1.
Болжамдар дәл бола бермейді
2.
Болжамдар жинақталған, үлкен
көлемдегі ақпараттарға дәлірек
жасалады
3.
Қысқа мерзімдік болжамдар дәлірек
© Wiley 2010
4

5. Болжам моделдерініѕ тїрлері

Болжам моделдерінің
түрлері
Не болжану керек екендігі шешіледі
Керекті ақпаратты талдау және бағалау
Керекті ақпаратты анықтау және оның
қолжетімділігін тексеру
Болжам моделін талдау және бағалау
Уақыт аралығы, талдау бірліктері
Шығыны, қолдану жеңілдігі, дәлдігі
Болжамды жасау
Болжамның дәлдігін уақыт өте тексеру
© Wiley 2010
5

6. Болжам јдістері

Болжам әдістері
Болжам әдістері екі топқа бөлінеді:
© Wiley 2010
6

7. Болжам модельдері

Сапалық әдіс Субьективті түрде болжанады
«Ақылды таңдаулар» яғни Эксперттің
ойы
Сандық әдіс – математикалық модельдеу
Математикалық модельдеу негізінде
болжам жасалынады
© Wiley 2010
7

8. Сапалыќ јдістер

Сапалық әдістер
Type
Executive
opinion
Characteristics
Strengths
Weaknesses
A group of managers Good for strategic or One person's opinion
meet & come up with new-product
can dominate the
a forecast
forecasting
forecast
Market
research
Uses surveys &
Good determinant of It can be difficult to
interviews to identify customer preferences develop a good
customer preferences
questionnaire
Delphi
method
Seeks to develop a
consensus among a
group of experts
Excellent for
Time consuming to
forecasting long-term develop
product demand,
technological
changes,
and
© Wiley
2010
8

9. Сандыќ јдістер

Сандық әдістер
Уақыт тізбегі моделі:
Болжам тарихи жиналған сандардың негізінде
жасалады.
Болашақтағы оқиғалар өткен оқиғаларға ұқсас
болады деп пайымдайды.
Себеп-салдар моделі
Себеп салдар қатынастарын зерттейді
Көрсеткіштер арқылы болашақты болжайды.
© Wiley 2010
9

10. Уаќыт тізбегі моделі

Уақыт тізбегі моделі
Болжам жасаушы ақпарат:
Ақпарат = тарихи ақпарат+ кездейсоқ оқиғалар
Тарихи болжамдар:
Деңгей (ұзақ мерзімді орташа) – сандар тұрақты орташаның
маңында өзгереді
Тренд – бірыңғай төмендеулер, жоғарылау әсері
Маусымдық – тұрақты көлемде жиі қайталанып тұратын
өзгерістер
Цикл – экономикалық толқулар, өзгерістер арқылы
туындайды.
Кездейсоқ айнымалылар болжанбайды.
© Wiley 2010
10

11. Уаќьт тізбегі

Уақьт тізбегі
© Wiley 2010
11

12. Уаќыт тізбегі модельдері

Уақыт тізбегі модельдері
Тым қарапайым: Ft 1 At
Болжанатын шама өткен периодтағы нақты шамаға
тең.
Арифметикалық орташа:
Қолжетімді ақпараттың орташа мәні
© Wiley 2010
Ft 1 At / n
12

13. Уаќыт тізбегі

Уақыт тізбегі
Өлшенген қозғалмалы орташа Ft 1 Ct A t
«Экспоненциально взвешенное
скользящее среднее»
Барлық өлшемдердің қосындысы 100% немесе
1.00
мысалы, Ct =0.5, Ct-1 =0.3, Ct-2 =0.2
(0,5+0,3+0,2=1.0)
Бір периодты екіншісімен салыстыра аламыз,
соңғы ақпаратқа көбірек үлес берілуі мүмкін
(Ct=.5)
© Wiley 2010
13

14. Уаќыт тізбегі

Уақыт тізбегі
Exponential Smoothing: F αA 1 α F
t 1
t
t
Қолданылу оңайлығы мен керекті ақпараттарға
байланысты ең жиі қолданылатын уақыт тізбегі
моделі.
Бастау үшін үш өлшем ғана керек:
Өткен периодтың болжамы (Ft)
Өткен периодтың нақты көлемі (At)
0 мен 1.0 арасындағы коэфициенттің мәні
Коэфициент жоғары болған сайын (мысалы 0.7
немесе 0.8) сол мәнге көбірек тәуелді болады.
© Wiley 2010
14

15. Сызыќтыќ тренд

Сызықтық тренд
Келесідегідей түзу сызықтық функция
арқылы тренд қоса алынған болжам жасай
аламыз:
Y = a + bx мұнда
Y = X периодына арналған болжам
X = тәуелсіз айнымалы
A = X = 0 нүктесіндегі у мәні (Y intercept)
B = бұрыштық коэфициент
© Wiley 2010
15

16. Трендті болжам

Трендпен бірге есептелген болжам
1 қадам- Тарихи ақпаратпен болжам жаса
S t αA t (1 α)(S t 1 Tt 1 )
2 қадам – Тренді есепте
Tt β(S t S t 1 ) (1 β)Tt 1
3 қадам – тренді қоса алғандағы болжам
FITt 1 S t Tt
© Wiley 2010
16

17. Дјл болжам моделін таѕдау

Дәл болжам моделін таңдау
1. Қолжетімді ақпараттың түрі
Кейбір әдістер көбірек ақпарат қажет етеді
2. Дәлдіктің өлшемі
Дәлдікті арттыру үшін көбірек ақпарат керек
3. Болжам жасау мерзімі
3 ай vs. 10 жыл: екеуіне екі түрлі модель
қажет
© Wiley 2010
17

18. Болжам жасау ќўралдары

Болжам жасау құралдары
Microsoft Excel, Quattro Pro, Lotus 1-2-3 тәрізді
қарапайым құралдар
SPSS, SAS, NCSS, Minitab сияқты статистикалық
бағдарламалар
Forecast Master, Forecast Pro, Autobox, SCA
сияқты арнайы болжам бағдарламалары
© Wiley 2010
18

19. Болжам

Компанияның келесілер үшін де болжам
жасайтынын ұмытпауымыз қажет:
Заводтың сыйымдылығы (9 апта),
Заводтың потенциалы мен жаңа
заводтарға деген қажеттілік
Керекті жұмысшылар саны (11 апта).
© Wiley 2010
19

20. Ўйымдаєы болжам

Ұйымдағы болжам
Жалпы айтқанда операциялық менеджер
қабылдайтын барлық шешім болжамдарға
сүйене отырып жасалынады:
Бәсекеге қабілеттік таңдаулары, процестегі
өзгерістер, үлкен көлемдегі технологияларды
сатып алу шешімі /3 апта/
Тактикалық жоспарлау, жұмысшылардың жұмыс
кестесі /11 апта/
© Wiley 2010
20

21. Ўйымдаєы болжам

Ұйымдағы болжам
Ұйымның барлық бөлімдері үшін болжамның
маңызы зор:
Маркетинг бөлімі сұраныс пен сатылым деңгейін
болжайды
Қаржылық бөлім акцияның бағасын, қаржылық
жағдайды, капиталға деген қажеттілікті болжайды.
Ақпараттық жүйелер бөлімі ұйымның өзінде бар
ақпаратты /data/ қалай сақтайтынын, болашақта
қандай өлшемдегі database керек болатынын
болжайды.
Адам ресурстары бөлімі болашақта керек болар
жұмысшы санын, жұмыс түрлерін болжайды.
© Wiley 2010
21