Ameryka Łacińska w świecie współczesnym

1. Ameryka Łacińska w świecie współczesnym

Piotr Łaciński, Collegium Civitas,

2. I. Cywilizacja latynoamerykańska: polityczna, kulturowa i etniczna mapa współczesnej Ameryki Łacińskiej

3. Ameryka Łacińska w świecie

4. Polityczna mapa Latynoameryki

5. Wyznaczniki regionu latynoamerykańskiego

1.
2.
3.
4.
Położenie geograficzne
Wspólnota kulturowa, etniczna, językowa
Wysoki poziom instytucjonalizacji
stosunków między państwami regionu
Wspólne cechy ekonomiczne i społeczne

6. Specyfika cywilizacji latynoamerykańskiej

Kolonizacja (z inicjatywy władz państwa) –
zależność od Hiszpanii i Portugalii
Dominacja języków romańskich, tradycji,
wzorców zachowań iberyjskich (ale i
pluralizm kulturowy)
Katolicyzm (ale i antyklerykalizm)
Metysaż (multirasowość)
Kompleks wtórności
Peryferyjność
„trzecioświatowość”

7. Języki używane w Ameryce Łacińskiej kolor zielony – hiszpański kolor pomarańczowy – portugalski kolor niebieski – francuski inne języki: angielski, holenderski

8. Slajd 8

Composición Étnica de América Latina 2005
Kraj
ludność
% Indianie
% Biali
% Metysi
% Mulaci
%
Afroamery
kanie
% Zambo
% Azjaci
Ekwador
12,646
39.0%
9.9%
41.0%
5.0%
5.0%
0.0%
0.1%
Gwatemala
11,385
53.0%
4.0%
42.0%
0.0%
0.0%
0.2%
0.8%
Peru
25,662
45.5%
12.0%
32.0%
9.7%
0.0%
0.0%
0.8%
Boliwia
8,329
55.0%
15.0% 28.0%
2.0%
0.0%
0.0%
0.0%

9. Slajd 9

Composición Étnica de América Latina 2005
%
Afroame
rykanie
ludność
% Indianie
Wenezuela
24,170
2.7%
16.9%
37.7% 37.7%
2.8%
0.0%
2.2%
Republika
Dominikana
8,370
0.0%
14.6%
0.0%
75.0%
7.7%
2.3%
0.4%
Kuba
11,199
0.0%
37.0%
0.0%
51.0%
11.0%
0.0%
1.0%
Brazylia
170,406
0.4%
53.8%
0.0%
39.1%
6.2%
0.0%
0.5%
Panama
2,850
8.0%
10.0%
32.0%
27.0%
5.0%
14.0%
4.0%
Kolumbia
42,105
1.8%
20.0%
53.2%
21.0%
3.9%
0.1%
0.0%
Kraj
% Biali
% Metysi
% Mulaci
% Zambo
% Azjaci

10. Slajd 10

Composición Étnica de América Latina 2005
Kraj
ludność
%
Indianie
% Biali
% Metysi
% Mulaci
%
Afroameryka
nie
% Zambo
% Azjaci
Salwador
6,278
8.0%
1.0%
91.0%
0.0%
0.0%
0.0%
0.0%
Honduras
6,417
7.7%
1.0%
85.6%
1.7%
0.0%
3.3%
0.7%
Meksyk
98,872
14.0%
15.0%
70.0%
0.5%
0.0%
0.0%
0.5%
Nikaragua
5,071
6.9%
14.0%
78.3%
0%
0%
0.6%
0.2%
Paragwaj
5,496
1.5%
20.0% 74.5%
3.5%
0.0%
0.0%
0.5%

11. Slajd 11

Composición Étnica de América Latina 2005
Kraj
ludność
% Indianie
% Biali
% Metysi
% Mulaci
%
Afroameryk
anie
% Zambo
% Azjaci
Argentyna
37,032
1.0%
85.0%
11.1%
0.0%
0.0%
0.0%
2.9%
Chile
15,211
8.0%
52.7%
39.3%
0.0%
0.0%
0.0%
0.0%
Kostaryka
4,024
0.8%
82.0%
15.0%
0.0%
0%
2.0%
0.2%
Urugwaj
3,337
0.0%
88.0%
8.0%
4.0%
0.0%
0.0%
0.0%
Puerto Rico
3,915
0.0%
74.8%
0.0%
10.0%
15.0%
0.0%
0.2%

12. Slajd 12

II.
Iberoameryka kolonialna
i pierwsze stulecie
niepodległości

13. „Nowy świat” A.D. 1491

14. „Nowy świat” A.D. 1491

15. „Nowy” i „stary” świat po 1492 r.

Odkrycie?
Spotkanie dwóch światów?
Podbój?
Eksterminacja?
Globalizacja?

16. Slajd 16

Ameryki
w okresie
kolonialnym.
Stan na
początek
XVIII w.

17. Społeczno-gospodarczy system wczesnokolonialny

Encomienda - zaczerpnięta z feudalizmu
iberyjskiego forma królewskiego nadania ziemi i
jej mieszkańców konkwistadorom oraz
pierwszym osadnikom. System opierał się na
dziedzicznej dzierżawie, dającej hiszpańskiemu
gospodarzowi (encomendero) prawo własności
zebranych plonów i wyników pracy poddanych
jego opiece Indian. W zamian encomendero miał
obowiązek dopilnować chrystianizacji podległej
mu ludności tubylczej oraz uiszczania przez nią
podatków na rzecz Korony.

18. Społeczno-gospodarczy system wczesnokolonialny

Reparto (lub repartimento) - system
monopolistycznego handlu, który nakładał na
Indian obowiązek prowadzenia wymiany
handlowej tylko z własnym patronem oraz
przyjmowania zapłaty za pracę w produktach
jego encomiendy.

19. Społeczno-gospodarczy system wczesnokolonialny

Mita - obejmowała przede wszystkim
obowiązek pracy w kopalniach oraz udział w
pracach publicznych (m.in. budowie dróg
oraz obiektów cywilnych i militarnych), jak
również kontrolowany przez wicekróla
rozdział wolnych mitayos między podmioty
prywatne (np. hacjendy, plantacje czy
warsztaty tkackie)

20. Niewolnictwo

21. Niewolnictwo

Z Afryki wywieziono
w okresie
od XVI do XX w.
Od 10 do 20 mln ludzi
do obu Ameryk,
a ok. 10-15 mln do Azji

22. „Rewolucja niepodległościowa” (1810-1824)

Niepodległość Ameryki Łacińskiej jako
elitarny projekt polityczny
Elitarny model narodu i państwa

23. Uzyskanie niepodległości: Latynoameryka w poszukiwaniu własnej formy rządów

-
-
Koncepcje S. Bolivara
Republika czy monarchia?
Autorytarny republikanizm w epoce
caudillismo (XIX w.)
Państwa oligarchiczne końca XIX i początku
XX w.

24. Wielkie konflikty wewnętrzne XIX-wiecznej Ameryki Łacińskiej

Unitaryści vs. federaliści
Konserwatyści vs. liberałowie

25. Ingerencja obcych mocarstw w wewnętrzne sprawy państw latynoamerykańskich

Wsparcie brytyjskie dla procesu uzyskiwania
niepodległości państw AŁ na pocz. XIX w. (a
wcześniej bezpośrednie interwencje w
Amerykach)
Doktryna Monroe - USA wobec regionu i Europy
Brytyjskie wpływy gospodarcze do I wojny
światowej
Niepodległość Kuby w wyniku wojny
amerykańsko-hiszpańskiej
Kanał panamski
Interwencje USA na Karaibach i Ameryce
Środkowej

26. Uwarunkowania sytuacji politycznej w państwach Ameryki Łacińskiej

1.
2.
3.
4.
5.
Brak tradycji demokratycznych
Specyficzna kultura polityczna: caudillismo,
personalismo, klientelizm, paternalizm
Brak homogenizacji narodowej
Rola sił zbrojnych w sferze polityki
Gospodarka zależna od eksportu surowców i
półproduktów

27. III. System gospodarczy Latynoameryki

28. Gospodarka w okresie postkolonialnym

System zbliżony do feudalnego, z dominacją
latyfundiów, mało efektywnie
wykorzystywanych, w znikomej mierze
produkujących na rynek wewnętrzny
Wiek XIX w historii gospodarczej Ameryki
Łacińskiej zwykło się uważać za okres
zdominowany przez górnictwo i eksport
surowców (budżety państwowe zasilano
poprzez system ceł eksportowych)

29. Uzależnienie od zagranicznych rynków finansowych

Coraz powszechniejszy pod koniec XIX wieku
interwencjonizm pociągał za sobą wydatki,
którym nie odpowiadał poziom dochodów
Wszystkie państwa korzystały z
zagranicznego finansowania długu
publicznego. Jego główną formą była emisja
obligacji skarbowych sprzedawanych na
giełdach papierów wartościowych krajów
wyżej rozwiniętych, przede wszystkim w
Londynie

30. Uprzemysłowenie

Przed I w. ś. udział przemysłu w wytwarzaniu
PKB wynosił w Argentynie 16,6%; w Chile
14,5%; w Meksyku 12,3%; w Brazylii 12,1% i w
Kolumbii 6,7%
Do 1928 roku udziały te wzrosły w Argentynie
do 19,5%, utrzymały się na niezmienionym
poziomie w Brazylii, nieco zmniejszyły w
Meksyku (rewolucja) i Chile (spadek
zainteresowania saletrą). Istotnego znaczenia
nabrał natomiast przemysł w Urugwaju (15,6
%PKB) i Wenezueli (10,7%PKB)

31. Nacjonalizacje

Jedną z podstawowych form powstawania sektora
publicznego były nacjonalizacje, przede wszystkim
własności kapitału zagranicznego.
Pierwsze nacjonalizacje miały miejsce w kolejnictwie: w l.
50. XX w. większość kolei znalazła się w rękach państw
latynoamerykańskich.
Kolejne nacjonalizacje dotyczyły sektora wydobywczego:
sektora naftowego w Meksyku 1938-1939 i w Boliwii
rud żelaza w Brazylii w latach 40.,
cyny w Boliwii 1952,
całości sektora górniczego w Peru po 1968,
wydobycia miedzi w Chile ostatecznie przez rząd
Salvadora Allende 1970-73
sektora górniczego w Wenezueli 1974-1978

32. Reformy rolne

W l. 30. XX w. w Meksyku (rozdzielono ok. 13% ziem
uprawnych), 1953 w Boliwii, po 1969 roku w Peru, w
l. 1967-1973 w Chile (gdzie reformą objęto 40% ziem
uprawnych)
Ziemie rozdzielano zazwyczaj pomiędzy dzierżawców
i najemnych pracowników hacjend, pomijając
najuboższe grupy ludności wiejskiej, chłopów
małorolnych i robotników sezonowych. Zazwyczaj
tworzono spółdzielnie (kooperatywy). W Peru
natomiast wielkie majątki eksportowe nie zostały
rozparcelowane, a poddane kontroli państwa.

33. Polityka substytucji importu (1960-1980)

W latach 50. XX w. państwa regionu realizują koncepcję
substytucji importu wypracowaną w ramach Komisji
Gospodarczej Ameryki Łacińskiej i Karaibów ONZ
(CEPAL): rozwój przemysłu narodowego (ochrony rynku
wewnętrznego) oraz integracji wewnątrzregionalnej.
W początku lat 80. model ten przestał być funkcjonalny.
Było to związane z przemianami zachodzącymi w
gospodarce światowej oraz trudnościami adaptacyjnymi
większości instytucji krajów latynoamerykańskich do
nowych uwarunkowań globalnych. Ameryka Łacińska
doznała załamania gospodarczego i kryzysu
zadłużeniowego.

34. „stracona dekada” lat 80. XX w.

Narastające lawinowo zadłużenie, przy
równoczesnym pogarszaniu warunków
zaciągania kredytów doprowadziło do wybuchu
kryzysu zadłużeniowego w skali światowej.
Zazwyczaj za jego początek przyjmuje się
zawieszenie obsługi zadłużenia zagranicznego
przez Meksyk w 1982 roku
Kryzys walutowy i następujące w ślad za nimi
kryzys gospodarczy i destabilizacja rynku
wewnętrznego wymusiły głębokie zmiany w
funkcjonowaniu gospodarek regionu
Gospodarka nieformalna i narkobiznes

35. „konsensus waszyngtoński” l.90. XX w.

przywrócenie równowagi budżetowej poprzez:
redukcję dotacji i subsydiów,
reformę podatkową polegającą na rozszerzeniu bazy
podatkowej i zmniejszeniu krańcowej stopy
opodatkowania,
urynkowienie stopy procentowej,
upłynnienie (w miarę możności tzn. w miarę ograniczenia
procesów inflacyjnych) kursów walutowych,
liberalizację obrotów handlowych z zagranicą,
zniesienie ograniczeń dla bezpośrednich inwestycji
zagranicznych, przy równoczesnych szerokich
gwarancjach dla własności prywatnej, w tym własności
podmiotów zagranicznych,
prywatyzację i deregulację gospodarki

36. PKB w AŁ w 2006 wg siły nabywczej USD (mln $)

1
Brazylia
1,833,601
2
Meksyk
1,345,530
3
Argentyna
523,169
4
Kolumbia
320,884
5
Wenezuela
319,782
6
Chile
7
Peru
8
Dominikana
73,740
9
Gwatemala
60,570
10
Ekwador
60,480
11
Kostaryka
48,770
12
Kuba
44,540
13
Uruguay
36,560
14
Salwador
33,200
15
Paraguay
16
17
18
Honduras
22,130
19
Trinidad and
Tobago
20,990
230,423
20
Nikaragua
16,830
181,800
21
Haiti
14,560
22
Jamaica
12,710
23
Bahama
6,476
24
Barbados
5,108
25
Gujana
3,620
26
Surinam
3,098
27
Netherlands Antilles
2,800
28
Belize
2,307
29
Saint Lucia
940
30
Antigua and
Barbuda
750
31
Grenada
440
30,640
32
Dominica
384
Boliwia
27,210
33
Saint Kitts and
Nevis
339
Panama
25,290
34
Saint Vincent and
the Grenadines
249

37. IV. Ameryka Łacińska podczas zimnej wojny: populizm, dyktatura, rewolucja albo… populizm, rewolucja, dyktatura

38. Hegemonizm USA na Półkuli Zachodniej po zakończeniu II wojny światowej

Państwa latynoskie w ONZ
Współpraca wojskowa USA z krajami AŁ
Pakt z Rio 1947
„trzecia droga” Argentyny pod rządami Juana
Perona
Wydarzenia gwatemalskie 1954

39. „Szkoła Ameryk” (International Military Education and Training)

W okresie zimnej wojny USA przeszkoliły ok.
60 tys. żołnierzy z krajów zaprzyjaźnionych,
w tym wielu amerykańskich i z Karaibów do
walk w „konfliktach o małej intensywności”
(oficjalnie program propagował „wartości
amerykańskie”).
Większość oskarżonych o łamanie praw
człowieka członków sił zbrojnych w krajach
latynoamerykańskich była absolwentami tej
szkoły…

40. Rewolucja kubańska 1959 i jej konsekwencje w AŁ

Socjalistyczny charakter przemian na Kubie
1961: przełamanie geopolitycznego fatum na
Półkuli Zachodniej
Kryzys karaibski 1962: świat na krawędzi
wojny między Wschodem i Zachodem
Strategia kontynentalna Kuby wobec regionu
latynoamerykańskiego („eksport rewolucji”)
Konflikty w Ameryce Centralnej (Gwatemala,
Salwador, Nikaragua)

41. Dyktatury wojskowo-biurokratyczne w latach 60., 70. i 80. XX wieku

Doktryny Bezpieczeństwa Narodowego i
nowy profesjonalizm latynoamerykańskich
armii jako alternatywa dla zagrożenia
komunistycznego
Nacjonalistyczno-lewicowe dyktatury w Peru
i Ekwadorze
Prawicowe dyktatury wojskowe w Brazylii,
Argentynie, Urugwaju i Chile
Cywilne dyktatury w Paragwaju i Nikaragui

42. Dyktatury wojskowo-biurokratyczne w latach 60., 70. i 80. XX wieku

43. III fala demokratyzacji w AŁ

Powrót do rządów cywilnych i zasad
demokracji przedstawicielskiej w latach 80. i
na początku lat 90.
Rozwiązanie konfliktów w Ameryce
Centralnej
Liberalizacja gospodarek: konsensus
waszyngtoński
Druga faza integracji w AŁ

44. V. System międzyamerykański

45. Pojęcie systemu międzyamerykańskiego

Historycznie ukształtowane zasady
stosunków między państwami
amerykańskimi;
struktura instytucjonalna zbudowana wokół
OPA oraz płaszczyzna dialogu i
współdziałania państw na półkuli zachodniej

46. Panamerykanizm

W stosunkach międzynarodowych można go
zdefiniować jako idee i koncepcje
współdziałania oraz jednoczenia się Ameryk.
W tym sensie jest to termin ponadczasowy.

47. Ruch panamerykański

Kategoria ta oznacza przejście do
instytucjonalnej fazy realizowania projektów
panamerykańskich
1890 utworzenie pierwszej w świecie
międzyrządowej organizacji regionalnej –
Unii Republik Amerykańskich
Ówczesna struktura międzyamerykańska
była luźna, mało sformalizowana, służyła
głównie wymianie handlowej między USA i
regionem AŁ

48. Ewolucja systemu międzyamerykańskiego

panamerykanizm
Ruch panamerykański przed II wojną
światową
Budowa współczesnego systemu
międzyamerykańskiego: Pakt z Rio i OPA
Kryzys systemu podczas zimnej wojny i
odnowa systemu w latach 90. XX wieku

49. Pakt z Rio 1947

Regionalny układ bezpieczeństwa o pomocy
wzajemnej zawarty zgodnie z Kartą NZ.
Spory wewnątrz regionu załatwiane
pokojowymi środkami
międzyamerykańskimi.
Rozciągnięcie strefy bezpieczeństwa
Zachodniej Hemisfery także na Kanadę,
Grenlandię, całe Karaiby.

50. Organizacja Państw Amerykańskich (OPA) 1948/1951

Przekształcona z Unii Republik Amerykańskich,
organizacja regionalna, w ramach systemu ONZ,
obejmuje obecnie wszystkie kraje obu Ameryk (35),
siedzibą jest Waszyngton.
zadania: zapewnianie pokoju i bezpieczeństwa,
pokojowej drogi rozstrzygania sporów,
organizowanie wspólnych działań w przypadku
agresji, służenie rozwojowi gospodarczemu,
społecznemu i kulturalnemu państw regionu.

51. Organizacja Państw Amerykańskich (OPA) 1948

Państwa latynoamerykańskie zainteresowane były
najbardziej problemem pomocy gospodarczej i
rozwoju, natomiast USA dążyły do tego, aby system
międzyamerykański stał się użytecznym
narzędziem antykomunistycznym w zimnej wojnie.
Na przełomie lat 80. i 90. nastąpił silny trend
emancypacji krajów Ameryki Łacińskiej spod
kurateli Waszyngtonu. Także OPA stała się
instytucją bardziej demokratyczną, mniej
zdominowaną przez Stany Zjednoczone.

52. Kryzysy systemu międzyamerykańskiego

Problem kubański na pocz. lat 60.
Konflikty międzynarodowe (graniczne)
Wojna falklandzka 1982
Interwencje na rzecz demokracji

53. VI. Procesy integracji ekonomicznej w Ameryce Łacińskiej

54. Model federacyjny integracji

Idea federacji latynoamerykańskiej Simona
Bolivara
Powszechne w AŁ przekonanie o wspólnocie
istniejącej między republikami
latynoamerykańskimi
model federacyjny nie ma szans na realizację
na płaszczyźnie politycznej ze względu na
przekonanie o niezbywalności suwerenności
państw + prezydencki system rządów w AŁ i
wielkie odległości geograficzne

55. Integracja w okresie zimnej wojny

Interesy obu Ameryk były często rozbieżne –
USA zależało na zahamowaniu zagrożenia
komunistycznego, a Latynosom na kwestiach
społeczno-gospodarczych (pomocy
gospodarczej ze strony USA).
„Zamknięty regionalizm” służący polityce
substytucji importu (ALALC, Pakt Andyjski).

56. ALALC/ALADI

Latynoamerykańskie Stowarzyszenie
Wolnego Handlu – 1960 (od 1980 ALADI –
Stowarzyszenie integracji
Latynoamerykańskiej) – celem utworzenie
wspólnej przestrzeni gospodarczej
(Argentyna, Boliwia, Brazylia, Chile, Ekwador, Kolumbia,
Meksyk, Paragwaj, Peru, Urugwaj, Wenezuela i Kuba od
1999)

57. Mercado Comun Centroamericano

1960 Traktat ogólny o integracji
ekonomicznej i wolnym handlu, oparty o
zalecenia CEPAL: Gwatemala, Honduras,
Kostaryka, Nikaragua, Salwador, potem
także Panama.
do połowy lat 80. zerwana współpraca
polityczna i proces integracji ekonomicznej
wskutek „wojny futbolowej” i konfliktów w
państwach tego regionu.

58. Pakt Andyjski

1969 – Chile (do 1976), Kolumbia, Peru,
Ekwador, Boliwia, Wenezuela
Celem – promocja rozwoju, ograniczenie
zagranicznych inwestycji, wysokie
zewnętrzne stawki celne dla państw spoza
ugrupowania

59. II fala regionalizacji (lata 90. - współcześnie)

Regionalizm otwarty. Przekonanie, że
państwo nie jest w stanie samodzielnie
zaspokoić swoich interesów i potrzeb, jak
również nie jest to możliwe przez współpracę
w wymiarze globalnym, ze względu na
dzielące gospodarkę światową różnice.

60. NAFTA

1994 Układ o Wolnym
Handlu Ameryki
Północnej – USA, Kanada,
Meksyk.
W wyniku realizacji
traktatu powstaje
największy w świecie rynek
(375 mln ludności, 6,5 bln
dolarów rocznej produkcji).
Idea poszerzenia NAFTA na
kraje Ameryki Południowej
i utworzenia docelowo
wolnego rynku
amerykańskiego (FTAA)

61. CAFTA

2004. Środkowoamerykańskie Porozumienie
o Wolnym Handlu (Central American Free
Trade Agrement – CAFTA, określane także
mianem CAFTA-DR z uwagi na udział
Republiki Dominikany) - USA + Kostaryka,
Salwador, Gwatemala, Honduras i Nikaragua
oraz Republika Dominikany

62. Wspólnota Andyjska

1969 utworzono Grupę
Andyjską.
1996 przekształcona we
Wspólnotę Andyjską,
ugrupowanie mające na
celu utworzenie unii celnej
i wspólnego rynku.
Obecnie: Kolumbia, Ekwador,
Peru, Boliwia.

63. Slajd 63

MERCOSUR, czyli Wspólny
Rynek Południa, 1991.
Historyczne porozumienie
Brazylii i Argentyny +
Paragwaj, Urugwaj (od 2012
także Wenezuela). Celem
przyspieszenie procesu
integracji gospodarczej,
zacieśnianie współpracy i
znoszenie barier handlowych.
Największa i najsilniejsza
strefa wolnego handlu w
Ameryce Południowej.

64. APEC – ugrupowanie integracyjne nowego typu

1989 Asia-Pacific Economic Cooperation
(Współpraca Gospodarcza Regionu Azji i Pacyfiku) –
idea współpracy transpacyficznej.
Model integracji OTWARTEJ. Znoszenie barier
celnych między państwami członkowskimi.
Formuła uczestnictwa gospodarek, a nie państw (ze
względu na problem państw chińskich).
Próba integracji państw o wielce zróżnicowanej
wielkości i potencjale.
Obecnie 21 państw z Azji, Oceanii, Ameryki
Północnej i Południowej.

65. Państwa należące do APEC

66. ALBA (jako anty-FTAA)

2004 Boliwariańska Alternatywa dla Ameryk (ALBA) –
Wenezuela, Kuba, Boliwia, Nikaragua, Ekwador.
ALBA powstała w odpowiedzi na inicjatywę Stanów
Zjednoczonych – Strefę Wolnego Handlu Ameryk (FTAA).
Podczas gdy FTAA odpowiada interesom kapitału
transnarodowego i stara się osiągnąć całkowitą liberalizację,
ALBA kładzie nacisk na walkę z biedą i wykluczeniem
społecznym, i z tego powodu „reprezentuje interesy
narodów latynoamerykańskich”. Oprócz walki z ubóstwem
ALBA zajmuje się m.in. współpracą gospodarczą,
energetyczną oraz obroną tożsamości narodowej .

67. VII. Ewolucja systemów politycznych państw latynoamerykańskich

68. Klasyfikacja systemów politycznych

Podział ze względu na typ reżimu
politycznego – demokratyczne i
niedemokratyczne
Ze względu na zasady organizacji aparatu
państwowego – system parlamentarnogabinetowy, prezydencki, półprezydencki
oraz ze względu na charakter instytucji głowy
państwa - republiki i monarchie
Ze względu na strukturę terytorialną państwa
– państwa unitarne i złożone

69. Kształtowanie się współczesnych systemów politycznych państw AŁ

Współczesne państwa iberoamerykańskie (za
wyjątkiem Kuby) to republiki o prezydenckim
systemie rządów
W ujęciu historycznym można wymienić etapy:
1. Era caudillos
2. Państwo oligarchiczne
3. Państwo populistyczne
4. Socjalizm kubański
5. Państwo liberalno-demokratyczne

70. Specyfika latynoamerykańskiego prezydencjalizmu

system prezydencki ma wiele odmian, różni
się przede wszystkim:
a/ uprawnieniami przyznawanymi
prezydentowi przez konstytucję
b/ rodzajem partii i systemu partyjnego

71. Specyfika latynoamerykańskiego prezydencjalizmu

Liczba partii wpływa na stosunki między
parlamentem a prezydentem. W silnie
zfragmentaryzowanym wielopartyjnym systemie
jedna partia rzadko zdobywa większość w
parlamencie. W tej sytuacji prezydent ma
utrudnione budowanie rządzącej koalicji. Nie jest to
konieczne ale prezydencjalizm zwykle lepiej
funkcjonuje gdy ma większościową partię w
parlamencie.
Wpływ ma też stopień zdyscyplinowania.
Zdyscyplinowane partie ułatwiają działanie
prezydenta, ale ekstremalnie zdyscyplinowane, gdy
stanowią mniejszość, mogą zakłócać relacje miedzy
parlamentem i prezydentem.

72. Specyfika latynoamerykańskiego prezydencjalizmu

System prezydencki, miast przynieść silną, sprawną
i efektywną egzekutywę, która byłaby remedium na
rozgadany i swarliwy parlamentaryzm, przyniósł
efekt swoistej blokady systemu. W systemie tym, w
którym separacja jest ideą podstawową,
współdziałanie władz ustępuje miejsca wzajemnej
kontroli. Rozdzielone władze są więc wobec siebie
„nieufne” podejmując w pierwszym rzędzie środki
kontrolne, hamujące.

73. Dyskusja o przyszłym kształcie ustrojowym państw AŁ

Poszerzanie swobód obywatelskich i wzmacnianie
różnych instytucji partycypacji obywatelskiej. Trend
w kierunku istotnego poszerzania przestrzeni
demokratycznej jest widoczny. Szereg gwarancji
formalnych pozwalających na wykorzystywanie w
praktyce np. bezpośredniej partycypacji
obywatelskiej, takiej jak referenda.
Również w zakresie praw wyborczych; nowe ustawy
wyborcze. Demokratyczne wybory obecnie
standardem w Ameryce Łacińskiej.

74. VIII. Latynoska kultura polityczna

75. Slajd 75

Przez kulturę polityczną rozumiemy całokształt
indywidualnych postaw politycznych członków
danego społeczeństwa. Postawy te są wyrazem
uznawanych wartości, odnoszących się przede
wszystkim do systemu władzy państwowej. Od
kultury politycznej danego społeczeństwa zależy
stopień i charakter jego zaangażowania w politykę,
gdyż to właśnie kultura polityczna reguluje stosunki
między rządzącymi a rządzonymi.

76. Czynniki kształtujące kulturę polityczną Latynoameryki

Dziedzictwo euroromańskie
Oddziaływanie USA
Dziedzictwo miejscowe

77. Dziedzictwo euroromańskie

Charakter i struktura prawa, należącego do rodziny
prawa rzymskiego, w czasach nowożytnych
zdominowanego przez myśl i praktykę francuską.
Założenie przewagi prawa pisanego nad zwyczajami
Gromadzenie władzy w rękach jednostki
(prezydenta) spadkiem po europejskich
monarchiach absolutnych powiększonym o
spuściznę imperiów Azteków i Inków

78. Oddziaływanie USA

Antymonarchizm i wspieranie ustroju
republikańskiego i, od pewnego czasu,
demokratycznego
Federalny model państwa jako zaprzeczenie tezy o
konieczności absolutnej monarchii w wielkich
państwach (w AŁ 4 państwa federalne: Brazylia,
Argentyna, Meksyk, Wenezuela)
System prezydencki
Konstytucja pisana (wraz z habeas corpus)

79. Dziedzictwo miejscowe

Państwa powstałe
a/ na terenach gdzie były dobrze rozwinięte
państwowości prekolumbijskie i
b/ na obszarach słabo zaludnionych
Okres kolonii: wicekrólowie reprezentujący
monarchę, sprawujący władzę wykonawczą oraz
kolegialne audiencias, ayuntamientos i cabildos (rady
miejskie, które potem stały się gł. ośrodkami walki o
niepodległość – jedyne niekościelne struktury)

80. Klientelizm

Mechanizm powiązań społecznych
występujący między dwoma podmiotami
(patron – klient), z których każdy posiada
odmienny status socjoekonomiczny i
dysponuje nierównymi szansami co do
wywierania wpływu politycznego.
Uznanie, że każdy jest czyimś klientem.

81. Caudillismo

Autorytarny sposób rządzenia charakterystyczny dla AŁ.
Charyzmatyczna władza hombre fuerte – silnego człowieka.
Swoisty kult wodzostwa związany ze szczególną rolą armii
w życiu państw latynoamerykańskich.
Konsekwencja konfliktów wewnątrzpaństwowych, które
regularnie wstrząsały kontynentem amerykańskim od
czasów upadku hiszpańskiego imperium kolonialnego
Tradycja iberyjska ukształtowana w okresie rekonkwisty

82. Rola armii w dziejach politycznych państw Ameryki Łacińskiej

Cechy latynoamerykańskich armii:
solidarność i korporacyjność kadry,
„zacofanie” poborowych, stosunkowo duże
możliwości techniczne i organizacyjne
widoczne na tle niedorozwoju
ekonomicznego krajów

83. Rządy faktyczne

Sprawowanie władzy w państwie przez osoby
nie mogące zalegalizować swego
najwyższego kierownictwa w wyborach
powszechnych. Występują wtedy gdy wraz z
nimi przestają normalnie funkcjonować
przedstawicielskie organy państwa.
Powstawały najczęściej w sytuacji kryzysu
politycznego, zapobiegały rewolucyjnej
zmianie ustroju.

84. Slajd 84

W okresie 1930-1979 rządy de facto średnio
sprawowały władzę przez 10 lat w krajach AŁ,
przeciętnie od 2 do 3 razy w każdym kraju,
średnio przez okres niemal 4 lat. W
państwach o najdłuższych okresach władzy
de facto (Braz, Panama, Kol, Wene) istniały
namiastki parlamentów i odbywały się różne
głosowania powszechne.

85. Kultura polityczna AŁ Katarzyna Krzywicka

K. p. AŁ jako złożona synteza tradycji
europejskich, północnoamerykańskich,
kreolskich i autonomicznych. Hybrydalny
charakter współczesnych systemów
politycznych, w większości wykazujących
cechy demokracji nieskonsolidowanych
(oryginalne syntezy demokracji i
autorytaryzmu).

86. IX. Ubóstwo i nierówności społeczne w Ameryce Łacińskiej

87. Czy większość Latynosów żyje w biedzie? Czy jest to obszar o wielkich nierównościach społecznych? Czy istnieje zależność między skalą ubóstwa a stabilnością/demokratycznym charakterem systemu politycznego?

88. Wskaźniki ubóstwa i nędzy w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach w latach 1990-2005 (w procentach).

Źródło: Comisión Económica para Amèrica Latina y el Caribe – CEPAL
Lata
1990
1997
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Ubóstwo
48,3
43,5
42,5
43,2
44,0
44,3
41,7
40,6
Nędza
28,5
19,0
18,1
18,5
19,4
19,2
17,4
16,8

89. Slajd 89

Kraj
Wskaźnik nierówności
Wskaźnik ubóstwa w %
Kraj
według indeksu Giniego
Urugwaj
15,4
Urugwaj
0,455
Kostaryka
20,3
Kostaryka
0,488
Chile
20,6
Wenezuela
0,500
Panama
34,0
Ekwador
0,513
Brazylia
37,5
Meksyk
0,514
Meksyk
39,4
Panama
0,515
Dominikana
44,9
Peru
0,525
Argentyna
45,4
Gwatemala
0,543
Wenezuela
48,6
Dominikana
0,544
Ekwador
49,0
Chile
0,559
Kolumbia
50,6
Paragwaj
0,570
Peru
54,8
Kolumbia
0,575
Gwatemala
59,9
Nikaragua
0,579
Paragwaj
61,0
Honduras
0,588
Boliwia
62,4
Argentyna
0,590
Nikaragua
69,3
Boliwia
0,614
Honduras
77,3
Brazylia
0,639

90. Kraje AŁ o najwyższym wskaźniku HDI

Kraj
2006
Zmiana w
stos. do
2005
Norwegia
0,968
I miejsce w
świecie
Barbados
0.889
▲ +0.002
Polska
0,875
39 pozycja w
świecie
Chile
0.874
▲ +0.003
Argentyna
0.860
▲ +0.006
Urugwaj
0.859
▲ +0.005
Kuba
0.855
▲ +0.017
Bahamy
0.854
▲ +0.002
Kostaryka
0.847
▲ +0.004
Meksyk
0.842
▲ +0.005

91. Kraje AŁ o najniższym wskaźniku HDI

2006
Zmiana w stos. do
2005
Sierra Leone
0,329
Ostatnie miejsce w
świecie
1
Haiti
0.521
▲ +0.006
2
Gwatemala
0.696
▲ +0.006
3
Nikaragua
0.699
▲ +0.006
4
Honduras
0.714
▲ +0.006
5
Boliwia
0.723
▲ +0.005
6
Gujana
0.725
▲ +0.004
7
Salwador
0.747
▲ +0.002
8
Paragwaj
0.752
▲ +0.003
9
Saint Vincent i Grenadyny
0.766
▲ +0.004
0.768
▲ +0.007
10 Dominikana

92. Inne problemy społeczne

Malejący wskaźnik niedożywienia dzieci
(zagrożonych jest ok. 18% dzieci)
Spadek analfabetyzmu (Urugwaj, Kuba,
Argentyna ok. 2%... ale Gwatemala 28%,
Nikaragua 31%, Haiti 45%)
Wzrost liczby ludności będącej nosicielem
HIV, szczególnie w subregionie Karaibów

93. XI. Brazylia – wschodzące mocarstwo i Meksyk – między NAFTA a Ameryką Łacińską

94. Historia polityczna Brazylii

Do 1822-1889 monarchia konstytucyjna/niewolnictwo do
1888.
Przełom XIX i XX w. – tzw. republika oligarchiczna, system
oparty na dominacji plantatorów kawy z południowych
stanów, klientelizm, personalizm kultury politycznej,
federalizm struktury administracyjnej.
1937 konstytucja tzw. Estado Nuevo podczas rządów Getulio
Vargasa: korporacjonizm, interwencjonizm państwa w
gospodarce, populizm, centralizm, zwiększenie uprawnień
prezydenta, przyznanie prawa wyborczego kobietom.

95. Historia polityczna Brazylii

1960-64 rządy prezydenta Joao Goularta:
reformy społeczne i polityczne (reforma
rolna, zamiar przyznania praw wyborczych
dla analfabetów) wywołują opór burżuazji,
latyfundystów i wyższych oficerów armii
1964-84 autorytarno-biurokratyczne rządy
wojskowych, aspiracje mocarstwowe, system
dwupartyjny z ograniczoną rolą opozycji

96. Historia polityczna Brazylii

1993 reformy społeczno-gospodarcze (Plan Real)
1995 prezydent F. Cardoso przeforsował poprawki do
konstytucji pozwalające na liberalizację gospodarki,
prywatyzację i reelekcję prezydenta, co umożliwiło mu 1998
wybór na kolejną kadencję.
Skutki kryzysu globalnego systemu finansowego w końcu
1998. Brazylia uzyskała ponad 40 mld dol. pomocy.
W polityce zagr. w latach 90. XX w. priorytetem stała się
integracja z Argentyną, Paragwajem i Urugwajem w ramach
ugrupowania Wspólny Rynek Południa (Mercosur).

97. Konstytucja z 1988 r. ze zmianami 1993 i 1997

Brazylia jest republiką związkową, z prezydentem,
wybieranym w wyborach powszechnych na 4-letnią
kadencję (z prawem do jednej bezpośredniej
reelekcji), jako głową państwa i szefem rządu.
Prezydent jest także zwierzchnikiem sił zbrojnych
oraz przewodniczącym Rady Republiki i Rady
Obrony Narodowej. Mianuje ministrów, posiada
inicjatywę legislacyjną, może wetować częściowo
lub całkowicie projekty ustaw.

98. Konstytucja z 1988 r. ze zmianami 1993 i 1997

1.
2.
Władzę ustawodawczą sprawuje 2-izbowy Kongres
Narodowy:
513-osobowa Izba Deputowanych wybierana wg ordynacji
proporcjonalnej na kadencję 4-letnią, liczba deputowanych
jest proporcjonalna do liczby mieszkańców (każdy stan nie
może mieć mniej niż 8 i więcej niż 70 deputowanych).
Wybory do Senatu odbywają się w systemie
większościowym, Senat jest reprezentacją stanów i
Dystryktu Federalnego, z których każdy wybiera 3
senatorów na 8-letnią kadencję (co 4 lata odnawiana jest na
przemian 1/3 lub 2/3 składu). Przewodniczący Senatu jest
zarazem przewodniczącym Kongresu Narodowego.

99. Rządy Luli

2003-2011 prezydentem był Ignacio Lula da
Silva z lewicowej Partii Pracujących, który
deklarował się jako przeciwnik neoliberalizmu
i sympatyk ruchów antyglobalizacyjnych, ale
jako prezydent zobowiązał się do
przestrzegania podjętych przez Brazylię
zobowiązań międzynarodowych.
Uruchomiono programy publiczne w celu
aktywizacji najbiedniejszych.

100. Historia polityczna Meksyku

W 1810 r. narodziny niepodległego Meksyku. Sto
lat później kolejna rewolucja (1910-1917)
doprowadziła do obalenia długoletnich,
autorytarnych rządów gen. Porfirio Díaza, tzw.
Porfiriatu (1877-1910), umożliwiając
przeprowadzenie pierwszych wolnych wyborów
parlamentarnych i prezydenckich w 1911 r.,
tworząc jednocześnie podstawy współczesnego
systemu politycznego Stanów Zjednoczonych
Meksyku.

101. Meksykańska tożsamość

Malintzin/Malinche
Virgen de Guadalupe

102. Rewolucja meksykańska (1910-1917) i rządy PRI (do 2000)

Tierra y libertad
Ziemia i Wolność

103. Historia polityczna Meksyku

Specyficznym narzędziem, mającym ugruntować
porewolucyjny system polityczny Meksyku, stała się partia
rządząca (początkowo nazwana Narodową Partią
Rewolucyjną - PNR, w 1946 roku przemianowana na Partię
Rewolucyjno-Instytucjonalną – PRI), składająca się
czterech sektorów: robotniczego, chłopskiego,
wojskowego i ludowego (warstw średnich). Z założenia
miała to być organizacja ponadklasowa, zrzeszająca „cały
lud meksykański”. Partia Rewolucyjno-Instytucjonalna
zdominowała przez dziesięciolecia życie polityczne w
Meksyku. Prezydentami zostawali wyłącznie jej
członkowie. Szefów państwa dobierała i „typowała”
nieliczna grupa wyższych urzędników PRI.

104. Historia polityczna Meksyku

Przeorientowano także meksykańską politykę
zagraniczną, która stała się mniej „trzecioświatowa”.
Najważniejszym faktem w tym względzie było
przystąpienie Meksyku 1 stycznia 1994 r. do
Północnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu
(NAFTA) – Meksyk, wraz ze Stanami Zjednoczonymi i
Kanadą, stał się częścią potężnego integracyjnego
porozumienia gospodarczego.
Tego samego dnia w ubogim stanie Chiapas w
południowo–wschodniej części kraju wybuchło dobrze
przygotowane powstanie indiańskich chłopów,
domagających się od władz reform społecznych i
przywrócenia swych praw.

105. Historia polityczna Meksyku

W latach 80. porzucono strategię substytucji importu i
interwencjonizmu państwowego na rzecz gospodarki
rynkowej oraz dozwolono kapitałowi zagranicznemu
na posiadanie większościowych udziałów w
niektórych gałęziach gospodarki. Zliberalizowano
handel zagraniczny, rozpoczęto prywatyzację i
stopniową redukcję potężnego sektora państwowego
w gospodarce.
Zmiany te przyspieszone zostały podczas kadencji
prezydenta Carlosa Salinasa de Gortari (1988-1994).
Nastąpiło wtedy całkowite urynkowienie gospodarki,
reformy objęły też sferę systemu politycznego.
Znacznie osłabiona została pozycja PRI.

106. Historia polityczna Meksyku

w 2000 roku PRI zrezygnowała z tradycyjnego
wyznaczania następcy ustępującej głowy państwa i
przeprowadziła w tym celu wewnętrzne wybory. Tym
razem wyborcy jednak odrzucili kandydata PRI i w
czerwcu 2000 roku zwyciężył polityk z opozycyjnej
centroprawicowej Partii Akcji Narodowej – Vicente Fox
Quesada (2000-2006). W ten sposób dobiegł końca
siedemdziesięciojednoletni okres sprawowania władzy w
Meksyku przez jedno ugrupowanie polityczne –
spadkobierczynię tradycji Rewolucji Meksykańskiej: Partię
Rewolucyjno – Instytucjonalną. W 2006 roku w wyborach
prezydenckich zwyciężył kolejny polityk Partii Akcji
Narodowej – Felipe Calderón.

107. Narkobiznes

W 2010 roku w Meksyku dokonano ponad
34 tysiące zabójstw i 1200 porwań

108. XII. Kolumbia - między wojną a pokojem i Peru – biedny kraj o bogatej historii

109. Kolumbia - władze nie kontrolowały do niedawna ok. 40% terytorium

Kolor zielony i odcienie
– obszar wpływu FARC
i ELN, lewicowych
ugrupowań
partyzanckich,
dążących do przejęcia
władzy w Kolumbii

110. Historia polityczna Peru

Wicekrólestwo Peru jako bastion rojalistów w
okresie walk o niepodległość Hispanoameryki na
pocz. XIX w.
Pierwsze stulecie Republiki Peru – państwo
oligarchiczne
1968-1980 u władzy nacjonalistyczno-lewicowa
junta wojskowa
Lata 80. XX w. – wojna domowa z maoistowskim
ugrupowaniem zbrojnym Sendero Luminoso
Lata 90. kontrowersyjna prezydentura Alberto
Fujimoriego: neoliberalizm gospodarczy i
zdławienie SL.

111. Historia polityczna Peru

Po ponad 450 latach od podboju przez
hiszpańskich konkwistadorów, Peru jest nadal
krajem, w którym nie zakończył się proces
homogenizacji narodowej. Nie można też mówić
o pełnej integracji gospodarczej państwa,
zarówno w aspekcie geograficznym, jak i
społecznym. Specyfika niejednolitego podłoża
kulturowego, językowego i etnicznego ciągle
odgrywa znaczną rolę w kształtowaniu życia
społecznego i politycznego.

112. XIII. Ameryka Łacińska wobec wyzwań globalizacji

113. Ameryka Łacińska na początku XXI wieku

Zmiany o charakterze ideologicznym,
instytucjonalnym i technologicznym:
globalizacja i jej wpływ na stosunki
gospodarcze, polit., społ. i kulturowe.
Dwa zjawiska: a/ nowa koncepcja rozwoju
gospodarczego (liberalizacja gosp.) i b/
reformy instytucjonalne w sferze życia
politycznego (demokratyzacja)

114. Demokratyzacja od połowy lat 80.

konsolidacja demokratycznej formy rządów
zmniejszenie wpływu armii
spadek zaufania do tradycyjnych partii politycznych.
mobilizacji grup społecznych pozostających
dotychczas na marginesie
nowe formy wyrażania opinii społecznej i nowe
podmioty życia politycznego (ruchy kobiece,
indiańskie, reprezentujące ubogich, organizacje
pozarządowe) – trudno jednak mówić o
społeczeństwie obywatelskim w AŁ.

115. A.Ł. Wobec globalizacji

Początek lat 90. XX w. wprowadzenie zasad
gospodarki neoliberalnej, głównym
partnerem gospodarczym państw regionu
pozostają USA, następnie UE i kraje Azji
Wsch. Przejawem integracji A Ł ze
światowym systemem gosp. są procesy
prywatyzacji obszarów gospodarki
tradycyjnie należących do państwa oraz
zawieranie umów o wolnym handlu.
Następuje także integracja regionalna.

116. Zagraniczne inwestycje kapitałowe

Lokowane głównie z przemyśle
wydobywczym, telekomunikacyjnym i
energetycznym. Ze względu na niskie koszty
pracy przenoszone są usługi (offshoring).
Offshoring oznacza przeniesienie produkcji
dóbr i usług poza granice kraju, a następnie
ich import z powrotem.

117. Przekazy pieniężne

W 2004 kwota przekazów napływających do
regionu od emigrantów pracujących za
granicą wynosiła w przybliżeniu 45 mld USD,
co jest porównywalne z wysokością
zagranicznych inwestycji bezpośrednich.

118. Skutki globalizacji w AŁ

Podstawowym założeniem strategii
ekonomicznej jest przekonanie, że głównym
czynnikiem finansowania rozwoju i procesów
modernizacji są inwestycje kapitałowe
podmiotów transnarodowych i zagraniczne
inwestycje bezpośrednie. Zwiększa to jednak
wrażliwość gospodarek na szoki finansowe
(kryzys meksykański 1994-95) i argentyński
(2001-02)

119. Skutki globalizacji w AŁ

Odejście od protekcjonizmu celnego
subsydiowania gospodarki,
uwolnienie cen,
redukcja wydatków na cele społeczne,
upadek wielu małych i średnich firm –
strategia otwarcia okupiona została wielkimi
kosztami społecznymi. Postępuje natomiast
koncentracja kapitału w rękach nielicznych (w
1990 10% najbogatszych miało dochody 27 razy
większe niż 40% najuboższej części
społeczeństwa)

120. Podstawowe problemy wpływające na marginalizację AŁ w systemie międzynarodowym

Bezrobocie (powyżej 10%)
Ubóstwo (średnio ok. 40%). Państwami o najwyższych
wskaźnikach skrajnego ubóstwa są Boliwia, Gwatemala, Haiti, Honduras (77%),
Nikaragua, Paragwaj, najniższe wskaźniki w Chile, Kostaryce i Urugwaju (15%).
Nierówność społeczna

121. Prawa człowieka

Freedom House wyodrębniła w 2005 trzy grupy
państw ze względu na przestrzeganie praw
politycznych i swobód obywatelskich.
większość państw AŁ uznano za całkowicie wolne
państwa ograniczające wolność to Boliwia,
Ekwador, Gwatemala, Honduras, Kolumbia,
Nikaragua, Paragwaj, Trynidad i Tobago, Wenezuela
państwa łamiące wolność: Haiti, Kuba.

122. Sytuacja polityczna w Ameryce Łacińskiej na początku XXI wieku

Hugo Chavez
(Wenezuela)
Lula da Silva
(Brazylia)
Michelle Bachelet
(Chile)

123. Slajd 123

Pokojowe rozwiązanie konfliktów w
Nikaragui (1990), Salwadorze (1992),
Gwatemali (1996).
Umocnienie związków ekonomicznych
Meksyku ze Stanami Zjednoczonymi
(przystąpienie do NAFTA 1994).
Aspiracje Brazylii do przewodnictwa
ekonomicznego w Ameryce Południowej
(Mercosur 1991).

124. Slajd 124

„Energetyczna” ofensywa polityczna Wenezueli pod
rządami Hugo Chaveza (od 1999 roku). Konflikt
USA-Wenezuela o przywództwo ideowe i
gospodarcze w regionie.
Wzrost tendencji „antyimperialistycznych”,
lewicowych i populistycznych w AŁ na początku
XXI wieku: rządy lewicowo-populistyczne w
Wenezueli, Boliwii, Ekwadorze; utrzymanie się
rządów komunistów na Kubie; rządy centrolewicowe w Brazylii, Argentynie, Urugwaju,
Nikaragui, Chile.