Нарын домак. Чагырышпаан (ЧПНД)

1.

Нарын домак
Чагырышпаан
(ЧПНД)
Чагырышкан
(ЧКНД)

2.

ЧКНД
Тайылбыр домак
(……)
2
1
Кол домак
[……]

3.

Холбажыр аргалары:
Падеж
кожумактары
Кызыгаарлаа
р наклонение
Дузалал
аттар
-ка,-ке,-га,-ге
(Бээриниӊ
падежи)
-да,-де,-та,-те
(Турарыныӊ
падежи)
-гыже,-гиже, - соонда,
кыже,-кыже
сөөлүнде,
мурнунда,
аразында
Хүн
ажып
чорда,
сооксумаар
апарды.
Сен, бо даӊ
бажы
дөө
шивилер бажы
четкиже, олур.
Даар
Эвилелзи
наклонение
г сөстер
+
артынчы
дораан, бээр, -за-ла
Кажанчедир, биле,
ынчан
билек,
орта,
(ынчаарда
соон дарый
)
Эдеринчилер
Хаттыг,
Чай дүжерден
диӊмирээшки бээр, тудуувус
нниг
чаъс доозар бис.
келген соонда,
сайгылгаан
караш-ла
кылган.
Чылыг дүжүп
келзе-ле, чер
ажылынче
кириптер
бис.
Кажан хар
чаай бээр
болдур,
ынчан
малчынна
р
кыштаглап
эгелээр

4.

Бөдүүн үениӊ байдалы
Делгереӊгей үениӊ
Үениӊ тайылбыр домаа
байдалы
Кажан?
Кажан?
Кажан?
Кылдыныгныӊ үезин
Кылдыныгныӊ үезин
Кылдыныгныӊ үезин
айтыр
айтыр
айтыр
Чазын
чечектелир.
бойдус Идик-хевим
даштыгаа
кеткеш, Ховуга чоруп олурувуста,
эрестиг
халып келдим.
үне суггур чаъс чаап келди.

5.

Бердинген бөдүүн домактарны кожумактар
дузазы-биле ЧКНД кылдыр каттыштырып
бижиӊер.
1) Даӊ хаяазы чырып келген. Школачы туристер оон
ыӊай чоруптарынга белеткени бергеннер.
2) Имир дүшкелек. Туристер одагланы бергеннер.
3) Дүне апарган. Одагны долгандыр адыг тегерип
тура хонган. 4) Чер чырый берген. Адыгныӊ даашшимээни читкен. 5) Чайын тайга-сынга чоруур.
Кандыг аӊ-меӊге, адыг-араатанга таварышпас чүве
дээр боор.

6.

Чогаадыкчы ажыл
Бердинген схемалар езугаар үениӊ тайылбыр
домаа кирген ЧКНД-тан чогаадыӊар.
(……) билек, [……].
(……) аразында, [……].
(……) соонда, [……].
(……) –га/-ге чедир, [……].

7.

Чуруктар-биле ажыл