Menecment İqtisadiyyatı

1.

Elşən BAĞIRZADƏ
“Menecment İqtisadiyyatı”
fənninin mühazirə qeydləri
MBA proqramı, Azərbaycan Universiteti, Bakı - 2013

2.

1
“Menecment
iqtisadiyyatı”nın
predmeti və
metodları
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

3. MÖVZUNUN ÖYRƏNİLMƏSİ MƏQSƏDLƏRİ

• “Menecment iqtisadiyyatı” ilə tanış olmaq və onu şərh etmək;
• “Menecment iqtisadiyyatı”nın məşğul olduğu məsələlərin çərçivəsini
müəyyən etmək;
• Pozitiv və normativ iqtisadiyyat arasındakı fərqi izah etmək;
• “Menecment iqtisadiyyatı”, iqtisadi nəzəriyyə və qərar elmləri arasındakı
münasibətləri izah etmək;
• Marketinq və maliyyə kimi biznes sahələrində “Menecment
iqtisadiyyatı”nın digər fənnlərlə necə əlaqəyə girdiyini şərh etmək;
• “Menecment iqtisadiyyatı”nın əsas öyrənmə sahələrini müəyyən etmək,
onların bir-birilə necə əlaqədə olduğunu izah etmək və onların mətndə
necə təşkil və təqdim olunmasını təsvir etmək;
• Elmi nəzəriyyələrin inkişafı çərçivəsində istifadə olunan metodları şərh
etmək və onların “menecment iqtisadiyyatı” ilə əlaqəsini göstərmək;
• İqtisadi nəzəriyyənin pedaqoji baxımdan necə təqdim edilməsini və
bunun mətndə materialın təşkili və təqdimi ilə necə əlaqəli olduğunu
şərh etmək.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

4. GİRİŞ

• Əsas başlanğıc suallar:
• “Menecment iqtisadiyyatı” nəyi öyrənir?
• “Menecment iqtisadiyyatı” hansı problemlərlə
məşğuldur?
• “Menecment iqtisadiyyatı” biznesdə və ya başqa
sahələrdə daha yaxşı qərarlar qəbul etməyimiz üçün
bizə necə kömək edə bilər?
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

5. “MENECMENT İQTİSADİYYATI”NIN TƏRİFİ

• “Menecment iqtisadiyyatı” - iqitsadi nəzəriyyə və
metodların biznesin qərar qəbulu prosesinə tətbiq
edilməsidir.
• Sual: Menecerlər iqtisadi nəzəriyyə və metodları
biznesin qərar qəbulu prosesinə nə üçün tətbiq edərlər?
• Cavab: Qarşılarına qoyduqları hədəflərə çatmaq üçün öz
məhdud resurslarını ən səmərəli şəkildə bölüşdürmənin
yolunu tapmaq məqsədilə…
• Tərifdəki “biznes” ifadəsini daha geniş mənada da
işlətmək mümkündür: iki və daha çox tərəflər
arasında transaksiyanın (əqd, əməliyyat, sövdələşmə)
baş verdiyi istənilən situasiya.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

6. “MENECMENT İQTİSADİYYATI”NIN ÖRƏNDİYİ ƏSAS MƏSƏLƏLƏR

Biznes qərar qəbulu prosesinin ardıcıl olaraq aşağıdakı məsələləri:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
Həll edilməli problem varmı?
Həyata keçirilə biləcək strategiyalar və ya fəaliyyət istiqamətləri baxımından
problemin həlli və ya həlləri varmı?
Bu strategiyalar üçün hansı hədəfi və ya hədəfləri müəyyən etmək olar?
Hər hansı strategiyanın reallaşdırılması baxımından hansı məhdudiyyətlər
mövcuddur?
Problemin həlləri kimi strategiyaları necə müəyyən edə bilərik?
Bu strategiyaları, xüsusilə də onlar həyat və sağlamlıq məsələlərini əhatə etdikləri
zaman, gəlirlər və xərclər baxımından necə qiymətləndirə bilərik?
Müvafiq verilənlərin ölçülməsinin ən yaxşı yolu hansıdır?
Təhlilimizdə hansı fərziyyələri irəli sürə bilərik?
Gələcəkdə risq və qeyri-müəyyənlik problemi və strategiyaların effektlərinin
öhdəsindən necə gələ bilərik?
Müxtəlif ölkələr, istehlakçılar və istehsalçılar arasında mənafe konfliktləri
problemlərinə necə yanaşa bilərik?
Müxtəlif mümkün fəaliyyət istiqamətləri arasından strategiyaları seçmək üçün
hansı kriteriyadan istifadə edə bilərik?
Təcrübədə qərar qəbulu prosesinə siyasi meyllər və gündəliklər necə təsir göstərir?
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

7. “MENECMENT İQTİSADİYYATI”NIN DİGƏR FƏNLƏRLƏ ƏLAQƏSİ

• Qərar qəbuluna yanaşma kimi “Menecment
iqtisadiyyatı” aşağıdakılarla əlaqəlidir:
• İqtisadi nəzəriyyə
• Qərar elmləri
• Biznes funksiyaları
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

8. “MENECMENT İQTİSADİYYATI”NIN İQTİSADİ NƏZƏRİYYƏ İLƏ ƏLAQƏSİ

• “Menecment iqtisadiyyatı” iqtisadi nəzəriyyənin əsas
qollarından olan mikroiqtisadiyyatla əlaqəlidir.
• “Menecment iqtisadiyyatı”ı mikroiqtisadi nəzəriyyənin
əsasən aşağıdakı aspektləri ilə sıx bağlıdır:
Firma nəzəriyyəsi;
İstehlakçı davranışı nəzəriyyəsi (tələb);
İstehsal və xərc nəzəriyyəsi (təklif);
Qiymət nəzəriyyəsi;
Bazarın strukturu və rəqabət nəzəriyyəsi.
• İki fənn arasında bir başlıca fərq vardır:
Mikroiqtisadiyyat deskriptiv, “menecment
iqtisadiyyatı” isə preskriptiv yanaşmaya əsaslanır.
Başqa sözlə birincisi pozitiv, ikincisi isə normativ
iqtisadiyyatdır.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

9. “MENECMENT İQTİSADİYYATI”NIN QƏRAR ELMLƏRİ İLƏ ƏLAQƏSİ

• Qərar elmləri “Menecment iqtisadiyyatı”nı
təhlilin üsul və vasitələri ilə təchiz edir.
Bununla bağlı ən mühüm aspektlər
aşağıdakılardır:
Rəqəmli və cəbri təhlil;
Optimallaşdırma;
Statistik qiymətləndirmə və proqnozlaşdırma;
Risq və qeyri-müəyyənliyin təhlili;
Diskontlaşdırma və zaman-dəyər-pul üsulları
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

10. “MENECMENT İQTİSADİYYATI”NIN BİZNES FUNKSİYALARI İLƏ ƏLAQƏSİ

• Hər bir firma fəaliyyət funksiyalarına uyğun
olaraq aşağıdakı bölmələrdən ibarət olur:
İstehsal və əməliyyat;
Marketinq;
Maliyyə və mühasibat;
İnsan resursları
• Qeyd olunan hər bir funksional sahənin
özünəməxsus nəzəriyyə və metodları vardır.
“Menecment iqtisadiyyatı” müvafiq funksional
sahə üzrə qərarların qəbulunda həmin nəzəriyyə
və metodlardan da istifadə edir.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

11. “MENECMENT İQTİSADİYYATI”NIN ƏSAS ÖYRƏNMƏ SAHƏLƏRİ VƏ ƏLAQƏLƏRİ

Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

12. “MENECMENT İQTİSADİYYATI”NIN METODLARI

• Metodların iki əsas aspekti vardır:
• Profesionalların fənni inkişaf etdirmək üçün istifadə
etdiyi metodlar;
• Tələbələrə fənni öyrətmək üçün materialların
təqdim edilməsində istifadə edilən metodlar.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

13. “MENECMENT İQTİSADİYYATI”NIN METODLARI: ELMİ NƏZƏRİYYƏLƏR

• Elmi nəzəriyyə aşağıdakı iki əsas funksiyanı
yerinə yetirir:
• Bizim müşahidə etdiyimiz fenomenlər arasında
əlaqələri təsvir və ya şərh etmək;
• Test edilə bilən mühakimə və proqnozlar vermək.
• Elmi nəzəriyyənin formalaşma mərhələləri:
• 1. Hipotezlərin irəli sürülməsi;
• 2. Hipotezlərin empirik tədqiqatlarla test edilməsi
(eksperiment və ya müşahidə yolu ilə);
• 3. Testlərin statistik təhlillərlə davam etdirilməsi
(ekonometrika).
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

14. “MENECMENT İQTİSADİYYATI”NIN METODLARI: ELMİ NƏZƏRİYYƏLƏR

Nəzəriyyənin inkişaf etdirilməsi prosesi
Hipotez
Qəbul / İnkar
Empirik tədqiqat
Dəyişdirmə / Düzəltmə
Statistik təhlil
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

15. “MENECMENT İQTİSADİYYATI”NIN METODLARI: ELMİ NƏZƏRİYYƏLƏR

• Elmi nəzəriyyələrin daim inkişaf etdiyini nəzərə alsaq,
onda menecerlərin daha yaxşı qərar qəbul etmələri üçün
daha “yaxşı” nəzəriyyələrə ehtiyacı olduğunu söyləmək
mümkündür. Bu baxımdan “yaxşı” nəzəriyyə aşağıdakı
xüsusiyətləri daşımalıdır:
• Mövcud müşahidələri yaxşı izah edir;
• Düzgün proqnozlar formalaşdırır;
• Əhatə etdiyi dəyişənlər dəqiq və etibarlı ölçülə bilir;
• Çoxlu sayda müxtəlif situasiyalar üçün tətbiq oluna
bilir;
• Mümkün qədər az miqdarda fərziyyələrə əsaslanır.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

16. “MENECMENT İQTİSADİYYATI”NIN METODLARI: İQTİSADİYYATIN ÖYRƏNİLMƏSİ

• İqtisadiyyat elmi ictimai həyatın çox mürəkkəb bir
sahəsini öyrənir. Bunun üçün də həmin sahədəki
mövcud münasibətləri sadə modellərlə təqdim etməyə
çalışır.
• Bəs model nədir? Model öyrənilən sistemin əsas
xüsusiyyətlərini və münasibətlərini özündə
birləşdirməklə onun təmsilçisi rolunu oynayan nəzəri
konstruksiyadır.
• İqtisadi modellər çox vaxt qrafiklər, diaqramlar və ya
düsturlarla ifadə olunur.
• İqtisadiyyat elmində neoklassik yanaşmaya üstünlük
verilməsi də bu yanaşmanın məhz belə modellərə
əsaslanması ilə əlaqədardır.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

17. “MENECMENT İQTİSADİYYATI”NIN METODLARI: TƏHLİLİN VASİTƏLƏRİ – TƏLƏB VƏ TƏKLİF

• Tələb və təklif anlayışları bütün iqtisadi
anlayışlar arasında ən mühüm olanlardır.
• Tələb və təklif təkcə iqtisadçının silah
deposunda olan təhlil vasitələri deyil, eyni
zamanda onlar müxtəlif iqtisadi situasiyaların
təhlilində müvafiq faktorları
müəyyənləşdirməyə və izah etməyə imkan
verirlər.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

18. Xülasə

• “Menecment iqtisadiyyatı” iqtisadi nəzəriyyə və metodların
biznesin qərar qəbulu prosesinə tətbiqini öyrənir.
• Bu tərifdə biznes termini iki və daha çox tərəflər arasında
istənilən transaksiyanı ifadə edən çox geniş mənada da işlədilə
bilər. Bu “menecment iqtisadiyyatı” fənninin daha geniş tətbiq
dairəsi olduğunu göstərir.
• Qərar qəbulu prosesi bir sıra mərhələləri əhatə edir: problemin
dərk edilməsi, hədəflərin müəyyən edilməsi, məhdudiyyətlərin
şərh edilməsi, strategiyaların seçilməsi, strategiyaların
qiymətləndirilməsi və strategiyalar arasından seçimin
kriteriyasının müəyyənləşdirilməsi.
• “Menecment iqtisadiyyatı” iqtisadi nəzəriyyə, qərar elmləri və
biznes funksiyaları ilə əlaqəlidir.
• İqtisadi nəzəriyyənin əhatə olunan əsas elementləri bunlardır:
firma nəzəriyyəsi, istehlakçı və tələb nəzəriyyəsi, istehsal və
xərc nəzəriyyəsi, qiymət nəzəriyyəsi və rəqabət nəzəriyyəsi.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

19. Xülasə

• Neoklassik yanaşma iqtisadiyyatda fərdləri və
firmaları ölçülə bilən hədəflərini optimallaşdıran
rasional subyektlər kimi qəbul edir.
• Pozitiv açıqlamalar elə açıqlamalardır ki, onlar
empirik və məntiqi yollarla test edilə bilir. Normativ
açıqlamalar dəyər mühakimələrini ifadə edir.
• İqtisadi prinsiplərin tətbiqi yuxarıda göstərilən hər iki
açıqlama tipinin formalaşdırılmasında faydalıdır.
• Nəzəriyyə müşahidə etdiyimiz fenomenlər arasındakı
əlaqələri təsvir və ya şərh edən açıqlamadır və test
edilə bilən mühakimə və proqnozlar yaradırlar.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

20. Xülasə

• İqtisadi nəzəriyyələr empririk tədqiqatlar və
ekonometrik metodlardan istifadə etməklə test
edilə bilinməlidir.
• İqtisadiyyat fənni sadə modellər qurmaqdan
ötürü ilk növbədə çoxlu fərziyyələr irəli sürür,
sonra isə daha real şeylər əldə etmək və daha
yaxşı nəzəriyyələr təmin etmək məqsədilə
mərhələli olaraq bu fərziyyələri yüngülləşdirir.
• Təhlil edilən situasiyalar çox mürəkkəb
olduğundan daha əhatəli və inkişaf etmiş təhlil
metodlarına ehtiyac duyulur.
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

21. Özünü yoxlama sualları

1. Nə üçün “menecment iqtisadiyyatı” fənnindən çox
müxtəlif problemlərin həllində istifadə etmək olar?
2. Qərar qəbulu prosesi necə izah oluna bilər?
3. Normal olaraq biznes transaksiyası kimi qəbul
edilməyən bir neçə transaksiya nümunəsi göstərin.
4. “Yaxşı” nəzəriyyə nə deməkdir?
5. “Yaxşı” nəzəriyyələrin menecerlər üçün hansı
səbəbdən əhəmiyyətli olduğunu misallarla izah edin.
6. Nə üçün biz iqtisadiyyatı öyrənən zaman başlanğıcda
daha yaxşı nəzəriyyələri öyrənməyə meyl etmirik?
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning

22. TÖVSİYƏ OLUNAN ƏDƏBİYYATLAR

Nick Wilkinson, “Managerial Economics: A Problem-Solving Approach”,
Cambridge University Press, 2005
Gregory Mankiw, “Principles of Microeconomics”, Cengage Learning,
2011
Luke M. Froeb, Brian McCann, “Managerial Economics: A ProblemSolving Approach”, Thomson South-Western, 2008
Michael R. Baye, “Managerial Economics and Business Strategy”,
McGraw-Hill/Irwin, 2010
İbrahim Özer Ertuna, “Yönetim Ekonomisi”, Okan Üniversitesi Yayınları,
2009
Qreqory Mənkyu, “Ekonomiksin Əsasları”, Bakı, ADİU, 2010
Copyright © 2004 South-Western/Thomson Learning