Тақырыбы: Металл өндірісі кезіндегі қоршаған ортаны қорғау проблемалары

1.

Тақырыбы:
Металл өндірісі кезіндегі
қоршаған ортаны қорғау
проблемалары

2.

Металлургия— ғылымның, техниканың, өнеркәсіптің
кеннен немесе басқа да материалдардан металл алу процестерін,
сондай-ақ металл қорытпаларға олардың химиялық құрамы мен
құрылымын өзгерту арқылы қажетті қасиеттер беру процестерін
қамтитын саласы.

3.

Тарихы мен даму жолдары
Металлургияның қарапайым салалары адамзатқа өте ерте заманнан
белгілі болған. Кіші Азияны мекендеген халықтар б.э.б. 7-6 мыңыншы
жылдардың өзінде мыс өндірген. Сол кезде-ақ адамзат таза алтын,
күміс және метеориттік темірмен танысқан.
Алғашқы кезде бұйымдар жасау үшін металдар салқын күйінде
өңделген. Темір мен мыс салқындай өңдеуге икемсіз келген.
Сондықтан кең таралмаған.
Шығыс Қазақстан облысы,
Шемонаиха
ауданы,
УстьТаловка селосының жанындағы
Артемьев кеніші (жылына 1,5
млн.т мыс, мырыш және
қорғасын кенін өндіреді)

4.

Металлургия
Түсті
металлургия
Қара
металлургия

5.

*

6.

Тусті металлургия өнеркәсібі – темірден басқа барлық
металдарды кентастық шикізатты байытудан дайын өнім алуға дейінгі
өндіріс сатысын қамтитын кешен.

7.

Республикада түсті металлургияның негізгі 7 саласы
және 28 ірі кәсіпорындары бар.
Қорғасын-мырыш саласы. Оның құрамына 12 кәсіпорын, соның ішінді 3
металлургия және 9 тау-кен байыту комбинаты кіреді.
Мыс саласы. Оның құрамына 3 кәсіпорын кіреді.
Алюминий саласы. Құрамына 3 кәсіпорын кіреді.
Алтын өндіретін кәсіпорындар. Оның құрамына 6 кәсіпорын кіреді.
Вольфрам-молибден саласы.
Титан-магний саласы
Сирек кездесетін металдар саласы

8.

Ауыр
Жеңіл
Қымбат
Баяу
Балқиты
н
Сирек
Кездесеті
н
Мыс,
Алюминий, Алтын,
қалайы,
күміс,
магний,
қорғасын, титан
платина
мырыш,
никель
Вольфра
м,
молибде
н
Уран,
германий,
тантал,
галлий,
ванадий

9.

10.

Жезқазған түсті металлургия институты, 1970 ж. бөлек ғылымизерттеу кәсіпорындар лабораторияларымен «Гипротүстімет» институтының
бұрынғы бөлімшесінің негізінде құрылған. 1987 ж. «Жезқазғантүстімет»
ғылыми-зерттеу иституты негізінде «Жезқазғантүстімет» ғылыми-өндірістік
бірлестігі құрылды.

11.

АУЫР МЕТАЛЛДАР
Ауыр металды кендердің қурамы өте көп болып келеді. Оларды
тиімді пайдалану үшін шикізатты кешенді өңдейтін комбинаттар
құрылған. Шымкентте қорғасыннан баска 14 түрлі өнім алынады.
Ауыр металдардың тағы бір ерекшелігі - құрамында пайдалы
компоненттердің аз болуы. Сондықтан балқыту зауыттары шикізат
көзіне таяу орналасады. Бұл - оларды орналастырудағы негізгі
принцип.
Біздің елімізде ауыр түсті металдарды - мыс жөне қорғасынмырыш (полиметалл) өндірісі салалары шығарады. Мыс қоры
Қазақстанның барлық аудандарында бар, ең үлкендері Орталық
пен Шығыста.

12.

13.

ЖЕҢІЛ МЕТАЛЛДАР
Ауыр металдарға Қарағанда жеңіл металдар кендерінде пайдалы
компоненттер көп болады. Бұл - тасымалдауға қолайлы шикізат.
Бірақ оны өңдеуге орасан көп мөлшерде электр қуаты қажет. Мысалы,
1 т алюминий мен магнийге 15 мың кВт/caғ электр қуаты жұмсалса,
титанға - 40 мың кВт/сағ энергия керек. Сондықтан жеңіл металдар
шығаратын зауыттар арзан энергия көздеріне жақын орналасады. Бұл
- оларды орналастырудың негізгі принциптері.
Біздің елімізде жеңіл металдарды 1960 жылдан бастап алюминий мен
титан-магний өнеркәсіптері өндіреді.

14.

Алюминий өндіру 2 кезеңнен тұрады. Бірінші кезең - бокситтен
алюминий оксидін алу. Ол көп мөлшерде су мен жылу қуатын қажет
етеді. Сондықтан алюминий оксиді зауыты Павлодарда салынған.
Павлодар алюминий зауыты (ПАЗ) - әлемдегі ірі зауыттардың бірі.
Екінші қуатты көп қажет ететін кезең - алюминий оксидінен
алюминий алу. Павлодарда Ақсу МАЭС-інің арзан электр қуатына
бағытталып алюминий зауыты салынған.
Титан жеңіл, өте берік, жемірілмейтін металл. 10 жыл бойы теңіз
суында жатып, ешбір өзгеріссіз қалған. Титаннан реактивті
ұшақтардың двигательдері, кемелер мен сүңгуір қайықтардың
кораптары мен химиялык құрал-жабдықтар шығарады.
Магниймен басқа металдарды
(мысалы,
хром, берилий)
тотықсыздандырады. Оның жеңіл әрі берік қорытпаларын зымыран,
ұшақ және аспап жасауда қолданады. Магнийді күшті жасанды
жарық көзі ретінде фотография мен аспап жасауга (фейерверктер мен
«бенгал шамдарына» және т.б.) пайдаланады.

15.

ҚЫМБАТ МЕТАЛЛДАР
Дүние жүзінде Қазақстан алтын қорынан алдыңғы он елдің
қатарына кіреді. Ал ТМД елдерінде Ресей мен Өзбекстаннан
кейінгі 3 орында. Жылына 15 т өндіріледі.
Алтын өндірудің кен орындары: Ақбақай, Ақсу, Жолымбет,
Бестөбе, Майқайың, Бақыршық.
Күміс Кенді Алтайда өндіріледі.

16.

БАЯУ БАЛҚИТЫН МЕТАЛЛДАР
Қазақстан дүние жүзі бойынша вольфрам қоры жөнінен 1 орын алады. Ол
табиғатта аз тараған. Вольфрам ашық сұр түсті, баяу балқитын металл.
Вольфрам кен орындары: Қараоба, Ақшатау, Жоғарғы Қайрақты, Бөгеті –
басқа металлдармен кездеседі; Солтүстік Қайнар, Баян, Көктіңкөл - жақсы
барланған. Қазіргі кезде вольфрам концентраты Жамбыл кенішінде “Қараоба2005” шығарылады.

17.

СИРЕК КЕЗДЕСЕТІН
Сирек кездесетін металлдардың кемшілігі: аз
мөлшерде кездеседі, металлдарды кеннен
айыру үшін жүздеген тонна кен, су, электр
қажет және аз зерттелген. Олар: уран,
германий, тантал, галлий, ванадий, т.б.

18.

Қара металлургия - өзінің
негізгі өнімдерін екінші рет
қайта
өңдеудің
аяқталған
кезеңін қамтамасыз ететін
ғаламат сала және, сонымен
бірге басқа салалар мен
өндірістердің
қалдықтарын
кәдеге
жаратуға
қабілетті
болып табылады.
Қазақстан үшін қара
металлургия – екінші дүние
жүзілік соғысынан кейінгі
жылдары ғана пайда болған
ауыр
өнеркәсібінің
салыстырмалы түрдегі жас
сала. Қазақстанда шойын,
болат, бұйымдарды илемдеу
және ферроқорытпа өндіріледі.

19.

Қазақстанның
қара
құрамына 5 сала кіреді:
Тау-кен металлургиясы
Металлургия
Ферроқорытпа
Отқа төзімді
Сынықтарды өңдеу
металлургиясының

20.

Қазақстанның қара металлургиясы республика
өнеркәсіп
өнімдерінің
12,5%-ын
өндіреді.
Республика индустриясының жолбасшысы –
Қарағандының
«Испат-Кармет»
металлургия
комбинаты. Кәсіпорын толық металлургиялық
циклмен жабдықталған және қара металл
прокаттарының табақталған, сұрыпталған әр түрін,
ақ қаңылтыр, құбырлар және т.б. шығаруға
мамандандырылған.

21.

Қарағанды қара металлургия комбинаты

22.

Қара және түсті металлургия өндірісінің динамикасы
Көрсеткіштің атауы
2003 ж.
Қара
металлургия, 264,7
млрд. теңге
Темір кенін өндіру, 40,7
млрд. теңге
Қара
металлургияда 15,4
темір
кенін
өндіру
үлесі, %
Қара
металлургия 224,0
өнімдерін-өндіру, млрд.
теңге
Қара металлургиядағы 84,6
өңдеудің үлесі, %
Түсті
металлургия, 284,7
млрд. теңге
Түсті метал кендерін 55,8
өндіру, млрд. теңге
Түсті металлургиядағы 19,2
кен өндірудің үлесі, %
Түсті
металдарды 228,9
өндіру, млрд. теңге
Түсті металлургиядағы 80,8
өңдеудің үлесі, %
2004 ж. 2005 ж. 2006 ж. 2007 ж. 2008 ж.
365,5 387,4 374,0 558,9
844,2
2009 ж.
579,0
85,4
111,5
93,4
117,2
179,0
135,4
23,4
28,8
25,0
21,0
21,2
23,4
280,1
275,9
280,6
441,7
665,2
443,7
76,6
71,2
75,0
79,0
78,8
76,6
377,5
487,3
846,6
904,1
886,2
796,6
70,1
90,4
138,5
187,0
240,5
204,2
18,0
18,2
16,1
20,0
25,0
25,6
307,4
396,9
708,1
717,1
645,7
592,4
82,0
81,8
83,9
80,0
75,0
78,0

23.

Металлургия кәсіпорынның қоршаған ортаға әсері
Өнеркәсіп өндірісі қоршаған табиғи ортаның барлық
бөліктеріне зиянды әсер етіп жатыр.
Ең бірінші атмосфералық ауаға деп айтуға болады. Атмосфераның
негiзгi ластануы түстi металлургия, жылу энергетикасы, қара
металлургия,
мұнай-газ
кешенi
кәсiпорындары
мен
көлiк
шығарындыларымен байланысты. Атмосфералық ауаның ластануының
қауіптілігі халық денсаулығының нашарлауына және қоршаған
ортаның тозуына әсер етіп отыр.
Атмосфералық ауаның ластану мәселесі негiзiнен Республика
халқының жартысына жуығы өмiр сүретiн iрi қалалар мен өнеркәсiптiк
агломераттарға тән.
Барынша ластанғандар қатарына 10 қала, оның iшiнде 8 қала ауасы жоғары деңгейде ластанған қалаға жатқызылады.

24.

Қалаларда ауа ластануының жоғары деңгейiнiң себебi – өндiрiсте
ескiрген технологиялары, тиiмсiз тазартқыш құрылыстарды
пайдалану, қолданылатын отынның төмен сапасы, қуаттың
жаңғыртылатын және дәстүрлi емес көздерiнiң аз пайдаланылуы.
Халықтың басым бөлiгi зиянды шығарындылардың әсерi жоғары
аймақта тұрып жатыр, өйткені кәсiпорындардың 20%-тен астамының
нормативтiк санитарлық-қорғау аймағы жоқ.
Өндірістің келесі зиянды әсер ету объектісі болып су
ресурстары табылады. Қазақстан су ресурстарының үлкен
жетiспеушiлiгi елдерiнiң санатына жатады. Қазiргi уақытта су
объектiлерiн тау-кен өндiру, металлургия және химия өнеркәсiбi
кәсiпорындары, қалалардың коммуналдық қызметтерi қарқынды
ластауда және ол нақты экологиялық қатер төндiредi. Ертiс, Нұра,
Сырдария, Iле өзендерi, Балқаш көлi неғұрлым ластанған. Халықты
ауыз сумен қамтамасыз етудiң негiзгi көзi болып табылатын жер асты
сулары да ластануға ұшыраған.

25.

*
Түсті металлургияның ірі комбинаттары топырақты
алуан түрлі зиянды қосылыстардың көп мөлшерімен
ластайтыны соншалықты, олардың маңындағы
топырақтар қабатында табылған ауыр металдар
концентрациясы ШРК мөлшерінен бірнеше есе асып
түседі.
Мысалы,
Шымкент
топырағында
қорғасынның мөлшері 200ШРК, Жезқазғанда
мышьяктікі 2-3 есе ШРК дейін жететін жерлер
кездеседі.

26.

*

27.

Барлық металлургиялық үдерістерде
қоршаған ортаға шаң, көміртек пен күкірт
оксидтері, домналық балқыту кезінде күкіртті
сутек, азот оксидтері, илек (прокат)
шығаратын
жерде
улы
ерітінділердің
аэрозольдары, эмульсия булары бөлініп
отырады. Әсіресе коксохимия өендірісінде
бөлінетін улы заттардың мөлшері өте
жоғары.

28.

Темірдің
қосылыстары
хлоридтер
Сульфаттар
май
Ауыр
металдар
Қара
металлургия
өндірістерінен
шыққан ақаба
суларда
қалқыған
катты
бөлшектер
Т.б ластаушы
компоненттер

29.

Қара және түсті металлургия өнеркәсіптерін экологияландыруда кен
шикізатын тиімді және үнемді пайдалануды қамтамасыз ететін өндіріске
қалдықсыз және аз қалдықты технологиялық үдерістерді енгізу керек:
Өндірістің газ тәріздес, сұйық және қатты қалдықтарын қайта
өндеуге тарту, шыққан газдар мен ақаба зиянды заттардың
тасталымдарын төмендету;
Тау-кен және байыту кәсіпорындарының үйінді пайдасыз
қалдықтарын құрылыс материалдары, жол жабылғысы және
арнаулы қазбалы минералдық ресурстар орнына пайдалану;
Шикізатты өндеу үдерістерін жеделдететін, ресурс үнемдейтін
үдерістерді қолдану, энергия шығынын азайту, шығатын газдар
көлемін және қоршаған ортаға зиянды күшті төмендету;
Таза су шығынын төмендету және ақаба сулардың мөлшерін
сусыз технологиялық үдерістер мен ағынсыз сумен жабдықтау
әдісі жүйелерін енгізу және ары қарай дамыту;
Металлургия кәсіпорындарында тиімділігі жоғары тазалау
қондырғыларын жасау және кеңінен қолдану.

30.

Қорытынды
Қорыта келгенде, металлургия өнеркәсібі республика
экономикасының дамуында маңызды рөл атқарады. Тау
- кен өнеркәсібі мен металлургия өнеркәсібі мұнай-газ
өнеркәсібімен бірге Қазақстанның экономикасының
негізгі салалары болып табылады.
Қазақстан Республикасының әлемдегі бәсекелеске
қабілетті 50 елдің қатарына кіруіне металлургия
өнеркәсісібінің
де
қосар
үлесі
мол.
Өйткені
республикамыздағы металлургия кәсіпорындарының
көпшілігі
әлемдегі
металлургия
гиганттарымен
бәсекелеске қабілетті.