Starożytność w kontekście historycznym

1. Starożytność w kontekście historycznym

2. Prehistoria i wynalezienie pisma

Prehistoria − czas od pojawienia się człowieka do wynalezienia pisma
przez Sumerów.
Przełomowe znaczenie pisma
możliwość utrwalania myśli oraz przekazywania ich w czasie i przestrzeni
przyczynienie się do rozwoju sprawnie zarządzanych państw
ułatwienie gromadzenia i przetwarzania wiedzy
Narzędziem pisarskim był kawałek trzciny zwany po grecku kalamos.
Listy i dokumenty pisano na oddzielnych kartkach papirusowych,
zwijanych następnie w rulon i zabezpieczanych pieczęciami.
Mała encyklopedia kultury antycznej,
pod red. Z. Piszczka, Warszawa 1990, s. 565.

3. Starożytność jako epoka w dziejach kultury

starożytność to najdłuższa epoka historyczna
trwała od wynalezienia pisma, czyli od połowy IV tysiąclecia, do upadku
cesarstwa rzymskiego w roku 476
obejmuje dorobek różnych kultur obszaru Bliskiego Wschodu i basenu
Morza Śródziemnego: sumeryjskiej, egipskiej, babilońskiej i fenickiej
starożytność klasyczna to kultura grecka i rzymska, określana również
terminem antyk (łac. antiquus ‘dawny’)

4. Uwarunkowania geograficzne i społeczne

silnie zhierarchizowane społeczeństwa, w których istotną rolę ogrywali
kapłani
politeizm jako dominujący system religijny – pierwszą religią
monoteistyczną był judaizm, z którego narodziło się chrześcijaństwo
cywilizacje powstawały w miejscu sprzyjających warunków naturalnych,
takich jak ciepły klimat i dostęp do wody, które ułatwiały uprawę roli
miasta na skrzyżowaniu szlaków handlowych oprócz wymiany towarów
umożliwiały wymianę kulturową

5. Starożytność klasyczna

GRECJA
forma organizacji państwowej:
miasto-państwo (polis) będące
wspólnotą mieszkańców miasta
– obywateli, najczęstszą formą
rządów było ludowładztwo, czyli
demokracja
dwa odmienne modele ustrojowe:
Ateny (rozkwit demokracji, kultury
i sztuki, zwany złotym wiekiem)
oraz Sparta (podporządkowanie
celom wojennym)
narodziny wielu gatunków
literackich, teatru, rozwój filozofii,
architektury
igrzyska olimpijskie
RZYM
od królestwa, przez republikę,
do cesarstwa, a w wyniku podbojów
– imperium
znakomita organizacja państwa:
rzymskie prawo, rozbudowany
system dróg
okres rozkwitu pod rządami
Oktawiana Augusta (rozwój kultury
pod mecenasem możnych
protektorów, powstanie wielkich
budowli na zamówienie państwa,
jak amfiteatr Koloseum)
rozpad na cesarstwo wschodnie
i zachodnie – upadek tego
ostatniego kończy epokę

6. Codzienność w antyku − agora

Agora − centralnie
położony plac – rynek,
najczęściej czworokątny,
przy którym na ogół
znajdowały się
najważniejsze świątynie
i siedziby urzędów
miejskich, gdzie
obywatele spotykali się,
uczestniczyli
w naradach, dyskutowali
oraz załatwiali interesy
i handlowali.

7. Slajd 7

Codzienność w antyku − medycyna
najsłynniejszym lekarzem starożytności, nazywanym ojcem medycyny,
był Hipokrates, który wprowadził dietę i higienę jako środki
profilaktyczne zapobiegające chorobom („przysięga Hipokratesa”, której
on sam nie był zresztą autorem, stanowi podstawy dzisiejszej etyki
lekarskiej – składali ją lekarze już w starożytności)
naczelną zasadą Hipokratesa było „nie szkodzić pacjentowi” (primum
non nocere)
dowodem, że starożytni przykładali wagę do higieny, są pozostałe
do dziś łaźnie
znano chirurgię, jednak jej postęp był zahamowany przez zakazy religijne
dotyczące sekcji zwłok, zmieniło się to w epoce hellenistycznej

8. Slajd 8

Codzienność w antyku − ubiór
Chiton – grecka szata najczęściej
bez rękawów, często zszyta po
bokach, spinana na ramionach,
noszona przez mężczyzn od
czasów Homera.
Tunika – spodnia szata używana
przez Rzymian w domu, szyta z
lekkiej niefarbowanej materii
wełnianej, bez rękawów,
odpowiednik greckiego chitonu,
rodzaj koszuli. […] Wychodząc
z domu, nakładano na tunikę togę.
Sandały

9. Slajd 9

Codzienność w antyku − ideał
wychowawczy
PIĘKNY + DOBRY = KALOKAGATIA
(kalos kai agathos)
Termin oznaczający doskonałego człowieka i obywatela.
Pojęciem kalokagathia posługiwano się również dla
oznaczenia ogólnego pojęcia doskonałości moralnej
i fizycznej.
Mała encyklopedia kultury antycznej, pod red.
Z. Piszczka, Warszawa 1990, s. 565.

10. Slajd 10

Codzienność w antyku − igrzyska
olimpijskie
Gymnasion – z gr.
‘miejsce do ćwiczeń
gimnastycznych’.
Stanowił nieodzowną
instytucję w każdym
mieście greckim oraz
w tych świętych
okręgach, gdzie
odbywały się igrzyska.
Miejskie gymnasiony
były dostępne dla
wszystkich wolnych
obywateli i były czynne
od wschodu do
zachodu słońca.
Mała encyklopedia
kultury antycznej,
pod red. Z. Piszczka.
Olimpias – czteroletni okres pomiędzy
igrzyskami olimpijskimi. Według
olimpiady Grecy liczyli czas, poczynając
od pierwszej zapisanej olimpiady, tj.
od roku 776 p.n.e.
Mała encyklopedia kultury antycznej,
pod red. Z. Piszczka.
Igrzyska olimpijskie –
obchodzone w Olimpii
na Peloponezie
ogólnogreckie igrzyska
ku czci Zeusa. Za ich
inicjatora uchodzi
Herakles. Przed
rozpoczęciem igrzysk
ogłaszano „święty pokój”
nakazujący zaprzestanie
wszelkich walk. Zwyczaj
zabraniał kobietom
udziału w igrzyskach,
nawet w charakterze
widzów. Uroczystości
trwały pięć dni.
Mała encyklopedia kultury
antycznej, pod red. Z. Piszczka.

11. Fundamenty kultury europejskiej

JUDAIZM I CHRZEŚCIJAŃSTWO
ANTYK
rozwój literatury na gruncie
mitologii
narodziny teatru
architektura i sztuka – powstanie
klasycznego ideału piękna
szkoły filozoficzne
demokracja i społeczeństwo
obywatelskie
początki pedagogiki (kalokagatia)
fundamenty prawa i organizacji
państwa
monoteizm – wiara w jednego Boga
Dekalog i nowotestamentowe
przykazanie miłości – fundament
etyczny zachodniej cywilizacji
Biblia świętą księgą chrześcijaństwa,
źródłem prawd wiary, gatunków
literackich i symboli