Сырым Датұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліс 1783-1797 жж

1.

Сырым Датұлы бастаған ұлт-азаттық
көтеріліс 1783-1797 жж
Жоспар:
1.
Көтерілістің себептері.
2.
Көтерілістің әлеуметтік негізі және барысы.
3.
А.О.Игельстромның реформасы.
4.
Көтерілістің өрши түсуі.
5.
Ресей билігіне қарсы қарулы соғыстың басталуы.
6.
Көтерілістің жеңілу себептері және маңызы.

2.

1 жоспар. Көтерілістің себептері.
Көтерілістің алғышарттары:
1. 1742 жылғы 19 қазандағы патша
өкіметінің қазақтарға Жайық өзені
маңында көшіп-қонуға тыйым
салуы.
2. Жайықтың арғы бетіне көшкен
үшін қазақтарға салық төлеткізді,
төлемесе оларды тұтқынға алған.
3. Қазақтардың бір бөлігі Ресейде
болып жатқан Емельян Пугачев
бастаған шаруалар көтерілісіне
қосылуы.
Көтерілістің басшысы:
Байбақты руынан шыққан, аса
беделді батыр, шешен
Сырым Датұлы
Көтерілістің себептері:
Ресейдің отаршылдық саясатына қарсы.
Патша өкіметі қазақ ру старшындарының
құқықтарын шектеді.
3. Қазақ сұлтандары мен хандары патша
жағына шығуы.
4. 1782-1783 жж Орал казак әскерлері Жайық
өзенінің ішкі жағына көшіп барған Кіші жүз
шаруалараның 4000-нан астам жылқысын
тартып алып, айдап кету.
5. Қысқы жұттын басталуы, қазақтардың
малдарын тартып алуы.
1.
2.
Көтерілістің қамтыған
аумағы: Кіші жүзді
Көтерілістің қозғаушы
күші: шаруалар

3.

4.

2 жоспар. Көтерілістің әлеуметтік негізі және барысы.
Көтерілістің барысы:
- Көтеріліске шыққан қазақтар Орск қамалына
бағытталды.
- 1784 ж қарашада Сырым батыр Сағыз өзені
бойында 1000 адамдық жасақ жинады.
Бірақ патша өкіметі бұл әрекетті тоқтату үшін
1785 ж өзінің жазалаушы отрядын Елек өзеніне
аттандырды.
Жазалаушы отряд қазақ ауылдарын тонап, көп
адамды тұтқынға алды, жылқыларын айдап
әкетті.
Осы себептен Кіші жүз қазақтары толығымен
көтеріліске шықты.
Қазақтар жауап ретінде 500 адамнан тұратын
жасақ жинап, Сахарная қамалына шабуыл
жасады. Бұл қақтығыста қазақтың ықпалды
сұлтаны Айшуақ орыстарға тұтқынға түсті.
Сырм датұлы бұған жауап ретінде 1785 ж
наурызда Антонов форпостына, Сахарная
қамалына шабуыл жасады.

5.

3 жоспар. А.О.Игельстромның реформасы. 1786 ж
А.О.Игельстром – 1784 ж Сібірдің және Самараның
билеушісі болып тағайындалған генерал-губернатор
А.О.Игельстромның реформасының мәні – хандық
билікті күйрету, қазақтардың мемлекеттілігі жою.
А.О.Игельстромның реформасы
“Бөліп ал да, билей бер” принципінде болды.
А.О.Игельстромның реформасы
Бойынша билік Шегаралық соттың қолына берілді
Барон Осип Игельстром
Сотқа бағынатын жергілікті “расправалар” .
Расправалар басшысы – “бас старшын”
(патша өкіметінің саясатын қолдайтын)

6.

Көтеріліс кезінде орыстар
жағына Нұралы хан шықты. Ол
Орал казактарына оған халықтың
бағынбай жатқанын мәлімдеді.
Нұралы хан қазақтардан бөлініп
шығып, оқшау қалды.
Нұралы хан
1786 ж наразы халық Нұралы ханның
ауылына шабуыл жасады. Хан олардан
қашып, орыстардан қорғаныс іздеді. Нұралы
ханды Орынборға шақыртып, Уфаға
жөнелтілді.
Осы жағдайды пайдаланған патша өкіметі
Кіші жүзде хандық билікті жойып,
Игельстромның реформасын жүзеге
асырды.
1791 ж қыркүйекте патша үкіметі
Игельстром реформасы бойынша
Ералы ханды Кіші жүз ханы етіп
сайлады.
Ералы ханды
1789 ж Хан кеңесі сайланып,
оның төрағасы болып Айшуақ
хан сайланды.
Айшуақ хан

7.

Сырым Датұлы
Дүниеге 1753 ж.
келгені:
Қайтыс 1802 ж Хиуа
болғаны: хандығында у
беріп өлтірілді.
XVIII ғасырдың аяғындағы отарлық
езгіге қарсы ұлт-азаттық күрестің
ұйымдастырушысы, әрі көсемі. Сырым
дүниеден озған кезде оның асында
2000 жылқы, 2500 қой сойылып,
5000 күбі қымыз ішілген және бірнеше
жүз ақшаңқан киіз үйлер тігілген. Бұл,
бір жағынан, оның байлығын, екінші
жағынан, оның халық арасында беделді
болғанын білдіреді.
Көтерілістің жеңілу
себептері:
1. Көтерілістің
тиянақсыздығы.
2. Старшындық топтар
арасындағы
алауыздық.