Вегетативті мүшелер. Тамыр

1.

Вегетативті мүшелер.
Тамыр

2.

Өсімдіктердің вегетативті мүшелері

3.

Тамыр және тамыр жүйесі
• Тамыр - өсімдіктің жер асты мүшесі. Ол топырақта
еріген минералды заттарлы сабаққа өткізеді.
• Тамыр жүйесі – бір өсімдікте болатын әр түрлі
тамырдың жиынтығы
Тамырдың қызметі
топырақтан минералды
заттарды сіңіреді
топыраққа берік
орналастырады
Вегетативті көбею
мүшесі
қоректік заттарды қорға
жинайды
тамыр
Топырақтан
минералды
заттарды
сіңіреді
Су + минералды зат

4.

Бойлай кесіндісі
көлденең кесіндісі

5.

Тамырдың бойлай кескен кездегі
байқалатын тамыр аймақтары
қабығы
Өткізу орталығы
Өткізу аймағы
Жанама тамыр
Сору аймағы
Тамыр
түктері
Өсу аймағы
Бөліну аймағы
Тамыр оймақшасы

6.

Тамыр ұшын қақпақшамен — тамыр оймақшасымен
қапталған.
Ол қабыршақтанып түлеп отыруға қабiлеттi, дөңгелек iрi
жасушалардан тұрады.
Оның сыртқы қабатындағы жасушалар шырышты зат
бөледі.
Бөлiнген шырыш өсiп келе жатқан тамырдың ұшын үнемi
ылғалдандырып тұрады. Соның нәтижесiнде топырақтың
қатты бөлiктерiн тесу оңайға түседi. Және тамырдың
сырғуына және кедергіден зақымданбай айналып
өтуіне көмектеседі
Тамыр оймақшасы бөлiну аймағындағы тамыр
жасушаларын механикалық зақымданудан сақтайды, ал ол
өз кезегінде тамыр оймақшасын жас жасушалармен
толықтырып отырады.
Ол тек бөлiну аймағын қорғап қана қоймайды, сонымен
қатар өсiп келе жатқан тамырды тереңдiкке қарай
бағыттайды. Бұл құбылыс оң геотропизм деп аталады.

7.

Тамыр оймақшасы қызметі Қорғаныш
• Жабын ұлпасынан түзіледі
• Топырақтағы үйкелісті азайтады
• Оймақша сырты өлі жасуша
• Олардың жасуша арасындағы кеңістік
шырышқа толы,сондықтан тас қатты
заттар кездессе оймақшаның өлі
жасушалары түлейді
• Тамыр оймақшасы ішінде тірі
жасушалар бар
• Микроскоп арқылы олардың
крахмалдың ірі түйіршіктері
жинақталған лейопластқа бай екенін
көруге болады

8.

• Бөліну аймағы түзуші ұлпа
жасушаларынан тұрады,жасушалар
үнемі тез көбейеді
• Олардың көп бөлігі өсу
аймағына,ал аз бөлігі тамыр
оймақшасының жаңа
жасушаларына айналады
• Бөліну аймағын алып тастаса,тамыр
ұзарып өсуін тоқтатады, бұл кезде
жанама тамырлар көптеп түзіле
бастайды.Тамыр қарқынды
тармақталады.Мысалы қызанақ
• Бөлiну аймағындағы жасушалардың
көп бөлiгi тамырдың басқа
жасушаларына бастама бередi

9.

10.

• Өсу аймағы бөлiну аймағынан
кейiн орналасқан және олда
түзушi ұлпа жасушаларынан
тұрады.
• Бөлiнетiн жасушалар арасында
бөлiнуiн тоқтатқан жасушалар да
кездеседi.
• Бұл жасушалар өседi, созылады,
өз өлшемдерiн арттырады.
Сондықтан тамырдың бұл бөлiгi
ұзарады, созылады, осыған
байланысты бұл бөлiктi өсу
аймағы деп атайды.
• Созылу арқылы бұл аймақ тамыр
оймақшасымен қорғалған бөлiну
аймағын ұзарып өсуге
итермелейдi.

11.

• Өсу аймағынан кейiн тамырдың сору аймағы
болады.
• Мұнда сыртқы жасушалар өсiндiлер түзедi, яғни
жасуша мембраналары тамыр түктерi түрiнде
созылады. Заттарды тікелей сіңіреді(бірнеше
миллимеирден 1,3см-ге дейін жетеді)
• Тамыр түктерiнiң қабықшасы жұқа, шырышты
және үлкен орталық вакуолi болады.
• Олардың ұзындығы 0,1 мм-ден 1,5 мм-ге дейiн,
ал кейбiр өсiмдiктерде, мысалы, бидайда 9 мм-ге
жетедi.
• Топырақ бөлiктерi мен тамыр түктерi жанасқан
кезде тамыр түктерi бөлетiн шырыш
топырақтағы минералды заттарды ерiтедi.
• Тамыр түктерiнiң болуына байланысты өсiмдiк
тамырлары топыраққа берiк бекiнедi.

12.

• Тамыр түктерi — топырақтан қоректiк заттарды соратын
кiшкентай сорғыштар. Тамыр түктерi орналасқан аймақты
сору аймағы деп атайды.Сору аймағында тамыр осыған
дейiнгi аймақтарға қарағанда өзгеше болады.
• Бұл аймақтағы тамырдың көлденең кесiндiсiнен сыртында
1.тамыр түктерiн түзетiн бiр қабат жасушалар көрiнедi
• Оның астында 2.жасушааралық қуыстары бар, тiрi
жасушалардан тұратын көпжасушалы тамырдың қабат
түзетiн қабықтық бөлiгi орналасқан.
• Әрi қарай 3.өткiзгiш ұлпалар — тiн және сүрек орналасқан.

13.

• Тiн— жапырақтан келетiн органикалық заттарды тасымалдайтын
өткiзгiш ұлпа. Сүректен түтiктер өтедi, олар арқылы су мен
минералды тұздар көтерiледi. Тiн және сүрек тамырдың ортаңғы
бөлiгiнде орналасқан.
• Тамырдың жуандап өсуi түзушi ұлпа — камбий жасушаларының
бөлiнуiне байланысты.
• Камбий жасушалары бөлiнедi және басқа ұлпаның жасушаларын
түзедi.
тін
тін

14.

• Тамырдың ұзындығы жағынан ең үлкен аймағы —
өткiзу аймағы. Ол тамыр мен сабақты
байланыстырады және сабаққа су мен минералды
тұздарды өткiзедi.
• Егер тамырдың ұшын кесiп тастаса, тамыр ұзарып
өсуiн тоқтатады және онда жанама тамырлары
тармақталып, өсiмдiктiң топырақтан қоректiк зат
сiңiру ауданын ұлғайтады.

15.

Тамырдың ішкі құрылысының көлденең кесіндісі
• Тамыр оймақшасының көлденең
кесіндісінде орталығында тірі
жасушалар,ал шетінде өлі
жасушалар болады
• Бөліну аймағында біркелкі ұсақ
бөлініп жатұан жасушалар
• Эпиблема-тамырдың бірінші
реттік қабығы жасушалараның
жоғары бір қабаты.
• Қабырғасы өте жұқа, себебі өз
жасушалары қатты заттарды
жинап үлгермеген
• Эпиблема жасушаларынан сору
аймағында тамыр түкшелері
түзіледі.

16.

• Эпиблема сору аймағында ғана
болады.Себебі осы аймақта
жоғары сабаққа жақын және
екінші реттік қабық түзіледі.
• Екінші реттік қабықша
қабырғасы қалың
• Көбінесе өлі жасушалардан тоз
қабатын түзеді
• Тамыр өскен сайын эпиблема
қабаты топыраққа тереңдей
түседі

17.

• ТАМЫРДЫҢ ОРТАЛЫҚ ЦИЛИНДРІ
• Су өткізу аймағына түсу үшін сору аймағынан өткізгіш ұлпаларға ену
керек,сондықтан аймақтар арасында шегара жоқ
• Энтодерма жасушаларының қабатынан кейін-тамырдың бірінші реттік
қабығы аяқталады да ішкі бөлігі орталық цилиндр басталады
• Орталық цилиндрда түзуші ұлпа және 2 өткізгіш ұлпа түрі: ксилема
мен флоэма болады. Өткізшіш ұлпалары бар тамыр бөлімі «орталық
цилиндр» д.а

18.

• Су өткізгіш ксилема, орталықта «жұлдызша» түзеді
• Органикалық зат түетін флоэма «жұлдызшалар» сәулелері
арасында орналасқан ксилема шетіне жақын орналасқан
• Тамыр сіңірген судың жылжу сызбасы
•:

19.

90% су өсімдіктен транспирация кезінде бөлінеді
• Орталық цилиндрдің түзуші ұлпасынан(перицикл)жанама
тамырлар дамиды
• Перициклдің жасуша қабаты тамыр қабаты және орталық
цилиндр арасында орналасады.Перицикл жасушалары өсіп
көбеюге қабілетті. Кейбір өсімдіктерде 2 қабаттан
тұрады(қарағай, шырша), бірақ көптеген өсімдіктерде ол бір
қабатты
• Тамыры қарқындап жуандап өсетін өсімдіктерде(емен,алма)
перициклден камбий түзіледі
• Егер тамыр жас болса онда тек перицикл болады
• Егер тамыр ескі болса,жуандап өсе бастаса, онда камбийде
перициклде қызмет атқарады
• Камбий жуандап өсу, ал перицикл жанама тамырлардың
қалыптасуын қамтамасыз етеді

20.

Тамырдың қызметі
Қызметі
Тірек
Су мен
минералды
тұздарды өткізу
Қорға
жинау

21.

• Тамырлардың
топырақтан суды және онда
еріген заттарды сіңіріп,
оны жоғары — сабақ және
жапыраққа көтеретін
қабілеті бар.
• тамырдың сабақты
топырақта еріген заттармен
қамтамасыз ету қабілетін
тамыр қысымы деп
атаймыз.
• Өсу барысында негізгі
тамыр едәуір жуандайды
және күшті тармақталып
жанама тамырлар түзеді,
топырақта қоректену
аумағын ұлғайтады.

22.

• Мұндай тамыр қалыптастыру қосжарнақты өсімдіктерге,
әсіресе сүректілерге (қайың, емен, алмұрт және басқаларына)
және көптеген шөптесін өсімдіктерге (үрмебұршақ, бұршақ,
қызылша және басқаларға) тән. Көптеген қосжарнақты
өсімдіктерде негізгі тамыр сабаққа қарағанда жіңішке болады,
сондықтан сабақтың тамырға өту бөлігі анық байқалады.
Сабақтың тамырға өтетін бұл бөлігін тамыр мойны деп атайды .
Тамыржемістің мойны шығу тегі жағынан сабақтық тамырға
жатады
Тамыр мойны

23.

Тамыр түрлері
Тамыр
шығу
тегіне қарай
Сабақ
Қосалқы
тамыр
Негізгі
Тұқымның
ұрық
Тамыршасынан
дамиды
Жанама
Негізгі
Тамырдың
жан жағынан
Қосалқы
Сабақ пен
Жапырақтан
өседі
Негізгі
тамыр
Жанама
тамыр

24.

Тамыр жүйесі
Кіндік тамыр
жүйесі
Шашақ тамыр
жүйесі

25.

Тамырдың түрөзгерістері
Жемтамыр
• Табиғатта тіршілігін сақтап қалу
үшін өсімдік мүшелері әр түрлі
жағдайда түрін өзгерту арқылы
бейімделуі түрөзгеріс деп
аталады.
• Жемтамырлар – әр түрлі
органикалық заттардың негізгі
тамырдың жасушаларында
қорға жиналып, жуандап, түрін
өзгертуінен пайда болған.
• Жемтамырлардағы қорға
жиналған қоректік заттарды
өсімдіктер көктемде
пайдаланады.

26.

• Жемтамырлар асханалық қызылша, сəбіз,
шомыр, тарна (брюква), ақжелкен
Шомыр- редька
Брюква
Ақжелкен- петрушка

27.

техникалық (қант қызылшасы, шашыратқы) деп
бөлінеді.

28.

Тамырдың түрөзгерістері
Емізік тамыр
• Емізік тамырлар – паразитті
тіршілік ететін өсімдіктердің
тамырлары.
• Пішіні, түсі жағынан өзге
өсімдіктердің тамырларына
ұқсамайды.
• Бұл өсімдіктердің тамырлары
басқа өсімдіктің сабағы не
тамырына жанасқан кезде
пайда болады.
• Емізік тамырлар топырақта
болмайды, екінші өсімдікке
инеше қадалып тұрады.
• Олар басқа өсімдіктен дайын
қоректік заттарды сорады.
• Арамсояу сұңғыла жатады

29.

Тамырдың түрөзгерістері
Тіреу тамыр
• Тіреу тамырлар – тропиктік
ормандарда өсетін ағаштарда
болатын қосалқы тамыр.
• Өсімдік дами келе қосалқы
тамырлар шығып біртіндеп
ұзарып, топыраққа жетеді.
• Қосалқы тамырлардың саны
көбейеді әрі жуандайды.
• Тіреу тамырлар ағаштың діңінен
алысқа кетеді. Мұндай
ағаштардың діңі жіңішке,
сұлбасы үлкен болады.
• Үлкен сұлба мен жіңішке дің
тіреу тамырларға сүйеніп өседі.

30.

ҮНДІ ФИКУСЫ

31.

Тамырдың түрөзгерістері Түйнекті
тамырлар
• Түйнекті тамыр – өсімдіктің
тарамдалған тамырлары
қоректік заттарды қорға
жинайды да, жуандап,
шырынды түйнекті тамырға
айналады.
• Жемтамырдан
айырмашылығы қоректік
заттар қоры жанама
тамырларға, яғни
тарамдалған тамырдың
барлығына жинақталады.
• Түйнек тамырлар өсімдік
қыстап шығу үшін және
жыныссыз көбею үшін керек.

32.

ГЕОРГИН-НАРҒЫЗГҮЛ
БАТАТ-ТӘТТІ КАРТОП

33.

шырыш
таушымылдық

34.

Тамырдың түрөзгерістері
Ауа тамыр
• Ауа тамыр – тыныс алу
қызметін атқаратын,
оттегі жоқ, батпақты,
сазды жерде өсетін
өсімдіктерде болатын
тамыр.
• Ауа тамыр сабақтан
дамиды, ұштары
батпақтан шығып тұрады
және қабығы жұқа
болады.
• Жапырақтары
болмайтындарында
фотосинтез қызметін
атқарады.

35.

МАНГР АҒАШЫ
Сауыр ағашы
Монстера