Qoraxoniylar

1.

QORAXONIYLAR

2.

X asrning ikkinchi
yarmiga kelib ichki
ziddiyatlarning
kuchayishi
va keskinlashuvi
natijasida Somoniylar
davlati kuchsizlana
boshlaydi. Somoniylarga
tobe bo‘lgan viloyatlar,
ayniqsa, Xurosonda ular
hokimiyatiga qarshi
ko‘tarilgan isyonlar, toj-u
taxt uchun uzluksiz olib
borilgan kurashlar
Somoniylar davlati
inqirozini yaqinlashtirgan
edi.
Somoniylar Isfijobni zabt
etishdi. Ismoil Somoniy
Tarozni egallaganidan
so‘ng turkiy qabilalar
G‘arbiy Qoshg‘ar yerlari
tomonga chekinishga
majbur bo‘lishdi.
Yettisuv va Qoshg‘arda
yashovchi turkiy qabilalar
X asrning ikkinchi yarmiga
kelib bu hududlardagi qarluq,
chig‘il, yag‘mo kabi turkiy
qabilalar o‘zlarining kuchli
davlatlarini tuzishga muvaffaq
bo‘lgan edilar. Shu davrda
Isfijob (Sayram) hokimi
Bilgakul o‘zini xoqon deb atab,
oliy hukmronlikka da’vo bilan
chiqdi.

3.

Bilgakulning «qora» degan laqabi bo‘lgan. Tarixchilar
qoraxoniylarning nomi Bilgakulga nisbatan «qoraxon» deyilsa kerak,
deb taxmin qiladilar. Bilgakulning avlod lari tomonidan bir necha
marotaba Movarounnahrga hujumlar bo‘lib turadi.

4.

Qoraxoniylar
Movarounnahrga to‘liq
hukmronligi
X asrning 40-yillarida
qaror topdi
Sotuq
Bug‘Roxon
hukmronligi
davrida islomni
qabul qilgan.
Butun Tyan-Shan va Yettisuvni
egallab bo‘lgandan so‘ng,
qoraxoniylar Somoniylar davlati
tarkibida bo‘lgan
Movarounnahrga ham harbiy
yurishlar uyushtiradilar.
tez orada Farg‘ona va
Isfijobni bosib olishga
erishadilar. Ular
somoniylarga tegishli
bo‘lgan mulklarning
kattagina qismini,
xususan, Samarqand va
Buxoroni ham egallaydi.

5.

6.

X asr oxirida Somoniylar davlati o‘rniga ikkita yangi davlat:
Qoshg‘ardan Amudaryogacha – Qoraxoniylar, Shimoliy
Hindistondan Kasbiy dengizi janubigacha – G‘aznaviylar
davlati vujudga keladi

7.

Qoraxoniylar
G`aznaviylar

8.

X asr ikkinchi yarmi davomidagi sa’y-harakatlar natijasida
qoraxoniylar sharqiy yo‘nalishda Balxash ko‘li — Cherchen
daryosigacha (Sharqiy Turkiston) bo‘lgan yerlarni bo‘ysundirishga
muvaffaq bo‘lishdi
G‘arbiy yo‘nalishda esa Isfijob, O‘zgand, Murg‘ob daryosi quyi
oqimlarigacha bo‘lgan hududlarni ular o‘z ta’sir doiralariga kiritib
oladilar.
1005-yildan qoraxoniylar Buxoro, Samarqand va Amudaryogacha
bo‘lgan hududlarni o‘z tasarruflariga kiritadilar.

9.

10.

Qoraxoniylarning Turondagi hukmronligi
200 yilga yaqin davom etadi.

11.

Siyosiy markaz
Bolosog‘un va
Qoshg‘ar
Cherchen
daryosi
Xorazm
Buxoro
Samarqand
Farg‘ona
Chag‘oniyon
Yettisuv
viloyatida
yuksalishni
boshlagan
qoraxoniylar
1008-yilda Mahmud G‘aznaviyning o‘zi 500 ta Jangga o‘rgatilgan fillarga ega bo‘lgan katta
qo‘shin bilan qoraxoniylarga qarshi chiqadi va ularning qo‘shinini butunlay yakson qiladi.
Shundan keyin qoraxoniylar Xurosonga harbiy yurish uyushtirishga boshqa jur’at etmaydi.
Termiz, Qabodiyon, Xuttalon kabi Amudaryodan shimoldagi yerlar g‘aznaviylar tasarrufida
qoladi
G`aznaviylar

12.

13.

Davlatni odatda «qoraxon » unvoni bilan mulug‘langan «buyuk xon»
boshqargan. Xonlik taxtiga og‘a-inichilik udumi asosida sulolaning
eng Yoshi ulug‘ kishisi o‘tirgan. Xonlar «qoraxon» unvoni bilan birga,
tavg‘achxon, arslonxon, bug‘roxon kabi faxriy unvonlar bilan ham
ulug‘langan.

14.

«Takin» (tegin) atamasi dastlab qadim turkiylarda
xoqon vorisi, valiahdiga nisbatan qo‘llanilib,
keyinchalik harbiy lashkarboshilar unvoni sifatida ham
ishlatilgan

15.

Davlat boshqaruvi
Dargoh
Devonlar
Oliy hukmdor o‘ziga tobe bo‘lgan viloyat va
shaharlarga hukmdor sulola namoyandalarini
tayinlab, bu bilan, tabiiy ravishda, butun
mamlakat uzra o‘z siyosatini yurgizishni
maqsad qilib qo‘ygan
Viloyat (mulk)larni takinlar boshqargan.
Ular mustaqil siyosat yuritishga ham
intilgan

16.

17.

18.

◦ G‘arbiy xoqonlikda
somoniylar davrida mavjud
bo‘lgan boshqaruv tizimi
(bosh vazir, moliya ishlari,
davlat rasmiy hujjatlarini
ishlab chiqish, soqchilar
boshlig‘i, xat-xabarlar, saroy
ish boshqaruvchisi, muhtasib,
vaqflar, qozilik ishlari
devonlari) saqlanib qolgan.
Shuningdek, viloyat
boshliqlarini hokim, shahar
boshlig‘ini rais, deb atash
odati ham o‘zgarmay
qolgan.

19.

◦Qoraxoniyar davrida ham
markazdagi (dargohdagi) boshqaruv
tizimiga katta e’tibor berilgan.
Bunda dargoh, ya’ni oliy hukmdor
bilan viloyatlar, fuqarolar o‘rtasidagi
munosabatlarni uyg‘unlashtirib
turuvchi hojiblar faoliyati alohida
o‘rin tutgan. Somoniylardan farqli
ravishda qoraxoniylar davrida
hojiblar, asosan, oliy hukmdor,
viloyat hokimlarining davlat va
raiyat ishlari bo‘yicha eng yaqin
maslahatchilari hisoblanganlar

20.

Topshiriqlar
◦1. Mavzuni o`qib kelish
◦2. Jadval to`ldirish
◦3. 2 ta jadvalni chizib kelish
◦4. Qoraxoniylar davlatining Turk xoqonligi bilan
o`xshash jihatini toping.
◦5. Qoraxoniylar davlati va G`aznaviylar davlatining
devonlarini EYLER-VENN diagrammada tasvirlang.

21.

Davlat
Qoraxoni
y
Asosc Poytaxt Hukmd To`liq Egallag 1005hisi
orlari
hukmro an
yil
nlik
hududi
vaqti
1008yil
chegara
lari

22.

I. Qoraxoniylar davlati devonlarining nomlari
II. G`aznaviylar davlati devonlarining nomlari
I,II – ikkalasida ham bor devonlar