Шаруашылық қызметтің экологиялық регламентациясы. №4 дәріс

1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТІРЛІГІ Халықаралық білім беру корпорациясы Қазақ Бас Сәулет-Құрылыс Академиясы

Экология және тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі пәні
бойынша
№4 дәріс
Тақырыбы: Шаруашылық қызметтің
экологиялық регламентациясы
ЖАРАСПАЕВА Г.Ж..
Алматы 2020

2. Лекция жоспары

Қоршаған орта сапасын бағалау
негіздері
- Экологиялық болжау
- Экологиялық проблемаларды шешуде
табиғи құбылыстарды моделдеу
- қоршаған ортада ластанғыш заттарды
нормалау
-экологиялық
аттестация,
паспортизация, экспертиза негіздері

3.

1. Мониторинг, оның анықтамасы,
және міндеттері
2. Мониторинг әдістері
3. Мониторинг түрлері
4. Мониторингты ұйымдастыру

4.

1971 жылы ЮНЕСКО жанындағы қоршаған
орта проблемалары бойынша ғылыми
комитеті ұсынысымен мониторинг түсінігі
еңгізілген.
1972 жылыг – БҰҰ Стокгольм
конференциясында – қоршаған ортаның
Глобалды жүйесіндегі мониторинг –
кеңістікте және уақытта табиғи қоршаған
орта элементтерін бақылау.

5.

Адамның шаруашылық қызметін шектеу
экологиялық регламентация д.а.
Шектеуші жағдайларға:
- қоршаған орта сапасын анықтау негіздері
- экологиялық болжау және болжамдау
- экологиялық проблемаларды шешуде табиғи
құбылыстарды моделдеу
- қоршаған ортада ластанғыш заттарды нормалау
- экологиялық аттестация, паспортизация және
экологиялық экспертиза негіздері.

6.

• Экологиялық мониторинг– қоршаған ортаның жағдайын
бақылау және тексеру жүйелері.
Мониторинг үш сатыдан тұрады:
жағдайды бақыл
бағалау;
болатын өзгерістерді болжау.
Экологиялық мониторинг нысандарына табиғи,
антропогендік немесе табиғи-антропогендік
экожүйелер жатады.
Экологиялық мониторингтің мақсаты тек қана
деректер жинау емес, сондай-ақ, жүргізілетін
тәжірибелер, болжамға негіз ретінде алынатын
процестердің үлгілері кіреді.

7. Қоршаған орта сапасы

Қоршаған орта сапасысының негізгі
критериялары - экожүйеге тән ағзалардың
жағдайы және қызметтері.
Ортаның
экологиялық
классификациясы:
қанағатты
кризистік
күйзеліс
апаттық
жағдайларының

8.

Экологиялық мониторингтің негізгі
міндеттері:
• антропогенды әсерлер көздерін бақылау;
• антропогенды әсерлер факторларын
бақылау;
• табиғи орта жағдайларын және
құбылыстарын бақылау;
• табиғи ортаның физикалық жағдайын
бағалау;
• антропогенды факторлары әсеріне
байланысты табиғи орта өзгерістерін болжау
және болжамдаған жағдайды бағалау

9. Ортаның қалпында болуы келесі жағдайларға байланысты:

1.Тірі заттың газ, концентрациялық, тотығуқалпына келу. қызметтері бұзылмау керек;
2.Қөрек тізбегінде тіршілік қызметтерін
бұзбай үшін, өнімнің биохимиялық құрамы
өзгермеу керек;
3. Биологиялық өнімділіктің төмендемеуі ;
4. Экожүйенің өміір сүру үшін, текқорының
сақталануы

10. Экологиялық мониторингтің әдісі

- Қашықтан басқару әдісі
Қашықтан басқару барлық ақпараттарды
біріктіреді. Ақпарат әртүрлі орындардан
алынады:
космостан;
авиациядан;
Байланыссыз әдіс (суда және жерде орналасқан
базалар),
фототеодолиттік түсіру
сейсмо, электромагниторазведка
жер қойнауын геофизикалық зондтау т.б.

11.

Орташа
табиғи
жағдайынан
шығаратын
экожүйедегі
күш
экологиялық күші д.а.
Белгілі экожүйенің бұзылмауы,
қоршаған орта сапасын өзгертпейтін
күш, қоршаған ортаға антропогенды
мүмкіндік күші д.а., (ПДЭНпредельно-допустимая
экологическая нагрузка).

12.

Шектеулі-рауалы концентрация (ПДК) –
ағзада паталогиялық және шексіз уақытта
ұрпақтарында тұқым қуалау өзгерістерді
туғызбайтын, зиянды заттың көлем
немесе салмақтың бірлігінде максималды
саны

13.

ШМК
ШМКжо
жұмыс орны
ШМК
ШМКкө
ШМК
атмосфералық ауа.
кәсіпорын өндірісі
МР
Максималды бір ретік
0,8ШМК
демалыс
орындары
МР
ШМК
орташа тәуелік
от
аа

14. Ақпараттық жүйе-мониторинг Басқару

Ақпараттық жүйе-мониторинг
Бақылау
Жағдайды
болжай
Нағызғы
жағдайды
бағалау
Болжамдау
жағдайды
бағалау
Басқару
Орта
сапасын
басқару

15.

Экологиялық болжау— жергілікті,
регионды, глобалды масштабта
табиғи жүйелердің өзгерістерін
болжау.
Экологиялық болжамдау—
табиғи құбылыстар және адамзат
әсерімен анықталатын табиғи
жүйелердің мүмкіншілік өзгеруін
болжамдау

16.

Мониторинг тұрлері
а) физикалық - гелиофизикалық,
гравиметриялық, магнитометриялық, ионосфералық, метеорологиялық, гидрологиялық,
океанологиялық, сейсмологиялық;
б) химиялық - аэрохимиялық, гидрохимиялық,
биохимиялық, топырақ-химиялық;
в) геология-геоморфологиялық - геодезиялық,
эрозиялық;
г) биологиялық - ботаникалық, зоологиялық,
микробиологиялық;
д) гео(эко)жүйелік

17.

Мониторинг тұрлері бойынша, бақылау
посттары болу керек:
а) тұрақты стансылары - метеостансылары,
обсерваториялар, гидрологиялық посттар, қорлар, шаруашылық тәжірибе
стансылары;
б) экспедиция кезіндегі мерзімді және
маршруттық посттары;
в) космостық ақпараттар қолданатын
посттар;
г) уақытша стансылары –шектеулі қызмет
мерзіміндегі ғылыми стансылары

18.

Фоналық мониторинг
Қоршаған ортаның
Химиялық мониторинг
Қоршаған ортаның
геофизикалық
мониторингі
Қоршаған ортаның
физикалық мониторингі
Қоршаған ортаның
экологиялық
мониторингі

19.

Ғаламдық көлемде мониторинг
жүргізуге авиациялық, ғарыштық және
есептеу техникалары пайдаланылады.
Қазіргі уақытта экожүйені зерттеуге
аэроғарыштық әдістер кеңінен қолданылады.
Экологиялық мониторинг иерархиялық
ұйымдасқан бақылау жүйесі болып
табылады. Ондай буындарға
ғаламдық (биосфералық),
ұлттық,
аймақтық
жергілікті

20. уақыт бойынша

-
өте жоғары қысқа уақытты(1 жылға дейін),
қысқауақытты (до 3—5 жыл),
орташа уақытты (10—15 ж. дейін),
ұзақүақытты (бір неше 10 жыл алға),
жоғары ұзақүақытты (1000 ж).
масшт абы бойынша:
- глобалды (физико-географиялық)
- регионалды (бірнеше ел арасында),
- ұлттық (мемлекеттік),
- жергілікті (облыс, кіші территория)..
мазмұны бойынша:
- геологиялық
- метереологиялық т.б.

21.

Болжамдау әдістері
Формаланған
(Формализованные )
статикалық
экстраполяция
моделдеу
логикалық
индукция және
дедукция
эксперттік бағалау әдісі
аналогия

22. Моделдеу — жәй имитациялық жолымен құрделі құбылыстарды, объектілерді зерттеу

моделдер
Материалды
физикалық
Идеалды
Математикалық
Графикалық
Кибернетикалық
имитациялық

23.

Болжамдау әдістері
Формаланған
(Формализованные )
статикалық
экстраполяция
моделдеу
логикалық
индукция және
дедукция
эксперттік бағалау әдісі
аналогия

24.

Қоршаған ортаны бақылау әлемдік жүйесі
бірнеше деңгейде жүзеге асырылады, оларға арнайы
құрастырылған бағдарламалар сәйкес келеді:
- Импактты (жергілікті масштабта өте күшті
әсерлерді бақылау— И);
- Регионалды (аудан экономикасына
байланысты ласттанғыш заттардың миграция
және трансформация проблемалары, әр-түрлі
факторлардығ бірігіп әсер етуі — Р);
- фоналық (биосфералық қорлар негізінде — Ф).

25.

Мониторинг іс-шараларына келесі бағыттар
жатады:
1. Бақылау объектісін анықтау;
2. Бақылау объектісін зерттеу;
3. Бақылау объектісін үшін ақпараттық
моделін құру;
4. Өлшемдерді жоспарлау;
5. Бақылау объектісін бағалау және оның
ақпараттық моделін анықтау;
6. Бақылау объектісінің өзгеруін бақылау;
7. ақпаратты қолдануға қолайлы түрде
дайындау және оны тұтынушыға жеткізу.

26.

Экологиялық мониторинг жүйесі
ақпаратты жинап, жүйелендіріп және
талдау қажет.
Сонымен, экологиялық мониторинг
жүйесіне :
- биосфера элементтері жағдайын
бақылау
- антропогенді әсер ету көздерін және
факторларын бақылау

27.

Әр түрлі геожүйелердің моделдері — табиғи (А),
табиғи-техникалық(Б), интегралды (В)

28.

гидрогеологиялық объектің 3D моделін құрастыру
Жер асты суларының қозғалу моделі

29.

Ластанғыш заттардың таралу моделі

30.

Техногендік
даму
тұрін
ауыстыру
қажетіне байланысты, экологиялық шектеу
немесе экологиялық нормативтерді талап етеді.
Қалдықтардағы
көптеген
ластанғыш
заттар ұқсас токсикологиялық әсерімен
сипатталанады.
Сонымен қатар бір қатар заттар өзінің
улағыш қасиетін басқалардың қатысуында
жоғарлатады. Бұл жағдай зиянды әсердің
суммация эффекті д.а., оны нормалау кезінде
есептеу қажет.

31. Биік құбыры бар көзінің факелы астындағы атмосферадағы зиянды заттар концентрациясының орналасуы

32. Экологиялық бизнес жүйесі

Экологиялық
мониторинг
Экологиялық
технологияларды
еңгізу
Экологиялық
экспертиза
Табиғи ресурстарды
тиымды пайдалану
Таза
экологиялық
өнімді алу
Экологиялық
бизнес
Экологиялық
туризм
Жер
рекультивациясы,
көғалдандыру
Қоршаған ортаға
зиянды әсерді
бағалау
Экологиялық
технологияларды
пайдалану
Экологиялық
білім
Медэкологиялық
бағалау
Кәсіпорын
қалдықтарды жою

33.

• Экологиялық экспертиза – табиғи орта
саспасының өзгеруін, өнімдер сапасын
нақты бақылау, және де осы
факторлардың адам денсаулығына
әсерін анықтау.
• Экологиялық аудит – қоршаған ортаны
басқару механизімінде экономикалық
құрал.
• Экологиялық менеджмент –
кәсіпорындардың табиғатты қорғау
қызметін жақсарту мақсатында
тиімділік шешімді қабылдау өнері

34.

Экологиялық
паспортизация
аттестация
және
табиғатты
қорғау
қызмет
объектілердің экология-экономикалық сипаттау құжаттары:
территория, территориалды-кәсіпорын комплекстер және
шаруашылық объектілер. Осы мақсатта кәсіпорынның
экологиялық паспорты және экологиялық паспортизациясын
өткізу әдістері құрастырылған.
Экологиялық
паспорт
қоршаған ортаға барлық
техногенды әсерлерді есептеп, кәсіпорындардың жалпы табиғи
сиымдылығына әсерін анықтау. Құрамында нормативтіанықтама, фактографиялық және кәсіпорынның табиғи
сиымдылығы туралы ақпаратты есебі бар. Паспортта шығын
мәліметтері жаңартылыптурады – материалды-энергетикалық
балансы, ресурстарды қолдану нормативтері. Кәсіпорынның
қалдықтар инвентаризация нәтижелері де корсетілген.