Operatsion kuchaytirgichlar

1.

ANDIJON MASHINASOZLIK INTITUTI
IB VA KT FAKULTETI
ATT YO’NALISHI K 90-21-GURUH TALABASI
AXMEDOVA MADINANING
ELEKTRONIKA VA SXEMOTEXNIKA FANIDAN
TAYYORLAGAN TAQDIMOTI
MAVZU: Operatsion KUCHAYTIRGICHLAR
Tayyorladi: M.Axmedova
O’qituvchi: M.Atajanov

2.

REJA
Operatsion kuchaytirgich (OK) haqida tushuncha
OKga qo‘yiladigan talablar
OK turlari
QO’LLANILISHI OK asosiy parametrlari

3.

Operatsion kuchaytirgich (OK) deb, analog signallar ustidan turli amallarni
bajarishga mo‘ljallangan, differensial kuchaytirish prinsipiga asoslangan,
kuchlanish bo‘yicha katta kuchaytirish koeffitsientiga ega bo‘lgan (KU=104÷106)
integral o‘zgarmas tok kuchaytirgichiga aytiladi.

4.

Bunday
amallarga
qo‘shish,
ayirish,
ko‘paytirish,
bo‘lish,
integrallash, differensiallash, masshtablash kabi matematik amallar kiradi. Hozirgi
kunda OKlar analog va raqamli qurilmalarda kuchaytirish, cheklash, ko‘paytirish,
chastotani filtrlash, generatsiyalash, signallarni barqarorlashda qo‘llanilib
kelmoqda.

5.

Buning uchun OKlarga musbat va manfiy teskari aloqa (TA) zanjirlari kiritiladi. TA
zanjirlari yordamida OKlar yuqorida qayd etilgan amallarni (operatsiyalarni)
bajaradilar. Qurilmalarning nomi ham shundan kelib chiqadi.

6.

OK ikkita kirishga ega: inverslaydigan (aylana yoki “-” ishora bilan belgilangan)
va inverslamaydigan. Agar signal OKning inverslaydigan kirishiga berilsa, u holda
chiqishdagi signal 1800 ga siljigan, ya’ni inverslangan bo‘ladi. Agar signal OKning
inverslamaydigan kirishga berilsa, u holda chiqishdagi signal kirish signali bilan bir
xil fazada bo‘ladi.

7.

Ideal kuchaytirgich: cheksiz katta kuchaytirish koeffitsientiga; cheksiz katta kirish
qarshiligi;
nolga
teng
bo‘lgan
chiqish
qarshiligiga;
inverslaydigan
va inverslamaydigan kirishlarga, bir xil signal berilganda nolga teng bo‘lgan
chiqish kuchlanishiga, cheksiz katta keng o‘tkazish polosasiga ega.

8.

OKlar
rivojlanishning
uch
bosqichidan
o‘tdilar.
Birinchi bosqichda universal OKlar ishlab chiqilgan. Birinchi avlod OKlari n – p –
n turli tranzistorlar asosida uch kaskadli tuzilma sxemasi bo‘yicha qurilgan bo‘lib,
ularda yuklama sifatida rezistorlar qo‘llanilgan. Bunday OKlarga K140UD1 va
K140UD5 turdagi kuchaytirgichlar kiradi. Bu OKlarning asosiy kamchiligi uncha
katta bo‘lmagan kuchaytirish koeffitsienti (KU = 300÷4000) va kichik kirish qarshiligi
(RKIR ≈ 4 kOm) edi.

9.

Ikkinchi bosqich OKlarida bu kamchiliklar yo‘qotilgan, chunki ular ikki kaskadli
sxemalardan tuzilgan. Tok bo‘yicha katta kuchaytirish koeffitsientiga ega bo‘lgan
tarkibiy tranzistorlar qo‘llash va yuklamadagi rezistorlarni dinamik yuklamalarga
almashtirish yo‘li bilan xarakteristikalarning yaxshilanishiga erishilgan.

10.

Kuchaytirgichni differensial signalni kuchaytiruvchi va uni an'anaviy sxemalar
(kuchlanish izdoshlari, oqim manbalari va boshqalar) boshqarishi mumkin bo'lgan
bir uchli signalga aylantiruvchi qurilma sifatida qarash mumkin. Agar differentsial
signal kerak bo'lsa, u kollektorlar o'rtasida chiqariladi.

11.

E’TIBORINGIZ UCHUN
RAXMAT