Ёруғлик, ранг ва композиция асослари

1.

ЎЗБЕКИСТОН ДАВЛАТ САНЪАТ ВА МАДАНИЯТ ИНСТИТУТИ
КИНО, ТЕЛЕВИДЕНИЕ ВА РАДИО САНЪАТИ ФАКУЛЬТЕТИ
“«Овоз режиссёрлиги ва операторлик маҳорати» кафедраси катта
ўқитувчи, Адилов Анварнинг 2019-2020 ўқув йилининг 2 курс
кинотелеоператорлик бўлими талабалри учун
“Ёруғлик , ранг ва композиция асослари” фанидан
ТАҚДИМОТИ
Тошкент-2019

2. Yorug‘lik tushunchasini ikki tomonlama tushunish mumkin. Birinchisi kо‘z kо‘rish chegarasidagi nurli energiya deb tushunilsa,

Yoruglik, rang va kompozitsiya
asoslari.
6-Mavzu. Yorug‘lik va rang haqida
tushunchalar. .
Yorug‘lik, bu elektromagnit nurlanishning turi,
nurlanishning kо‘rinarli optik diapazoniga aytaladi.
Yorug‘lik tushunchasini ikki tomonlama tushunish mumkin.
Birinchisi kо‘z kо‘rish chegarasidagi nurli energiya deb
tushunilsa, ikkinchi tomondan bir oqimda joylashgan kо‘zga
kо‘rinmas ultra-binafsha va infra-qizil nurlarni ham
tushunishimiz mumkin. Chunki kinotelaoperator nafaqat kо‘z
kо‘rish chegarasini qamrab olmasdan kо‘zga kо‘rinmaydigan
nurlanishni ham о‘z ichiga oladi. Shuning uchun tasvir yoritish
ham ikkala chegarani ham nazarda tutadi.

3.

Yorug‘lik energiyasi.
Ma’lumki, jismlarga
yorug‘lik nuri tushganda
ular kо‘zga kо‘rinadi.
*
Har bir jism tushayotgan yorug‘liq
nurini akslantirish, yutish va
о‘tkazish xususiyatiga ega.
yorug‘lik tezligi tahminan
300 000 km/s.

4.

H=E*t
Formulaning sensitometrik ma’nosi:
H-yoruglik miqdori,
E(luks)-yorug’lik sezuvchi
qatlamni(plyonka yoki matrisa)ning
yorug’lik sezgirligi,
t(sek)- yorug’lik o’tish vaqti

5.

6.

Asosiy 5 hil yorug’lik,
1- Chizuvchi yorug’lik.
2-to’ldiruvchi yorug’lik.
3-kontrovoy yorug’lik.
4-fonovoy yorug’lik.
5-modellashtiruvchi yorug’lik.

7.

Chizuvchi (asosiy) yorug‘lik bu tasvirga
olinayotgan obektni asosiy yorug‘lik sifatida yoritadi.
Bu yorug‘lik bilan obektning shakli, formasi
kursatiladi va rangli aksent xosil kilinadi. Tasvirga
olish liniyasiga munosib xolda chizuvchi yorug‘lik bir
necha yunalishga joylashadi ya’ni old yorug‘lik
(frontal yorug‘lik), yon, old-yon, orqa-yon, va
kontravoy. Yorug‘lik joylashishining baland pastligiga
qarab yuqori chizuvchi va pastgi chizuvchi ham
deyiladi.

8.

9.

To‘ldiruvchi (zapolnyayushiy )yorug‘lik bu obektning
yorug‘lik kam bo‘lgan joyini yorituvchi yorug‘lik turi
xisoblanadi va u keskin bulmagan soya qoldirishi zarur.
Tabiyatda tasvirga olish jarayonida to‘ldiruvchi yorug‘lik,
asosan moviy osmon yordamida, va quyosh nurini
qaytaruvchi bulutlar yordamida va shu bilanbirga
to‘ldiruvchi yorug‘lik yerga tushayotgan yorug‘likning
qaytarishi va yer ustidagi barcha obektlardan qaytayotgan
yorug‘lik tufayli xam xosil bo‘ladi. Shuning uchun xam
ba’zi paytlarda tasvirga olayotganimizda yerdan va
osmondan qaytayotgan yorug‘liklarning ranglari o‘rtasida ozmoz o‘zgarishlar sodir bo‘lib turadi.

10.

Kontrovoy yorug‘likdan foydalanishdan maqsad
bunda birinchi plandagi obektni fondan ajratib
berishdir xamda tasvirga olinayotgan saxnada
tutun mavjud bo‘lsa yoki tabiatning o‘zi xosil
qilgan tuman bo‘lsa u xolda kontrovoy yorug‘lik
ma’lum bir xarakter berish uchun va fon
perspektivasini ochib berishda ishaltiladi.

11.

12.

Fon yorug‘ligidan kinooperatorlarimiz
oldingi obekt yorug‘ligining rangi va fon
yorug‘ligining rangi bilan moslashtirgan
xolda foydalanishadi. Tabiiy sharoitda fonda
osmondan tushayotgan yorug‘lik yordamida
va quyoshning to‘gridan-to‘g‘ri soya xosil
kilgan nuridan foydalanishadi.

13.

14.

Modeliruyushiy yorug‘lik. Bu yorug‘lik
yordamida obektning formasi va obektning rangi
va ton perspektivasining o‘zgarishi ham to‘liq
ko‘rsatib beriladi. Tabiiy sharoitda tasvirga
olinayotgan paytda modeliruyushiy yorug‘lik
qo‘shimcha yoritgichlar va yorug‘lik qaytaruvchi
moslamalar bilan chiqarib beriladi. Modeliruyushiy
yorug‘lik sun’iy yoritgichlar yordamida uzatilsa u
xolda yorug‘likning rangini qo‘shimcha svetofiltrlar
yordamida xosil kilinadi agar modeliruyushiy
yorug‘likni tabiiy yorug‘likdan foydalanib yorug‘lik
qaytargichlar bilan xosil kilinsa u xolda rangli
qaytargichlardan foydalanish maqsadga muvofiq
bo‘ladi.

15.

16. 1:1- 1:2 normal kontrast, kunduzgi effekt yoritilganlik. 1:4 kechqurungi effekt yoritilganlik. 1:6-1:8 tungi effekt

Yoritilganlikning kontrasti- bu tushuncha va
termin tasvir obyektini hajmli yoritish deb
atalib, yoritilganlikni maksimal miqdorini
minimal miqdori nisbatiga aytiladi. Maksimal
yoritilganlik- YE max, YE min- esa
obyektdagi soya yoritilganligi olinadi.

17. Yorig’lik ikki turga bo’linadi, tabiiy va sun’iy yorug’lik.

• Rang temperaturasini o’lchov birligi
• Tabiiy yorug’lik -5600 K.
• Sun’iy yoru’glik (lampa
nakalivaniya)-3200 K.
- Kelvin.

18. Axromatik va xromatik ranglar

Biz atrof-muhitni kuzatganimizda narsalami rangli va
rangsizga ajratamiz. Rangli narsalar, ya’ni qizil, yashil, sariq,
ko‘k, binafsha, moviy kabi turlari xromatik (rangli) deb
yuritiladi.
Rangsiz narsalar esa faqat tusi bilan farq qiladi. Bular oq,
kulrang, qora tusli bo‘lib, ular axromatik deb yuritiladi.
Masalan, oq ko‘ylak, oq gul, qora shim, qora qozon, kulrang
idish va boshqalar. Qish faslidagi kechki manzarani olaylik,
oppoq qor qoplangan dala va qoramtir kulrang daraxtlar bir-biri
bilan faqat tuslari bilan farq qiladi

19.

Kо‘rishda tо‘lqin uzinligiga
bog‘liq ravshanlikni V(λ)
tiklanishi kо‘zni spektral
sezgirligi nisbiyligini
ta’riflaydi va nisbiy kо‘rish
egri chizig‘i deb ataladi. Eng
yuqori sezgirlik (sarig‘-yashil
atrofi) λ=555 nm ga tо‘g‘ri
keladi. Qiska (kо‘k-binafsha
atrofi) va uzun (qizil atrofi)
tо‘lqin tomonlarida kо‘z
sezgirligi pasayadi.

20.

qizil+sariq=zarg'aldoq;
ko‘k+sariq=yashil;
ko‘k+qizil= binafsha.

21.

22.

Kompozitsiya. Lot,so’z
bo’lib qurish, yig’ish,jamlash
manosini bildiradi.
Asar g’oyasini ifodaviy ochish uchun
alohida elementlarning yagona bir
maqsadda jamlanishiga yoki
birlashishiga kompozisiya deyiladi.

23.

Kompozitsiya qonunlari- Yahlitlik,
Kontrast qonuni, Tipizatsiya
(hayotiylik yoki haqqoniylik),
G‘oyaga hizmat qilishlik qonuni
Yahlitlik qonuni. Kadrda joylashgan predmet
yoki obyektlar ajralmas bir butun bо‘lib, о‘zaro bir
biri bilan bog‘liqligi bо‘lishi kerak. Agar bunday
kompozitsiyadagi biror elementni olib tashlansa u
о‘zining yaxlitligini yо‘qotishi lozim. Shu bilan birga
elementlar yoki ularni joylashishi takrorlanmasligi
kerak.

24.

25.

26.

27.

Bu’linishning oltin qonuni.
Bu’linishning oltin qonuni- bu bironbir jismning katta va kichik
qismlarga uyg’un holda bu’linishi.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

37.

38.

39.

40.

41.

42.

43.

Kontrast qonuni.
Kontrast bu nafaqat yorug‘lik va soya
о‘rtasidagi, balki qiyofalar, xarakterlar,
kechinmalar, fakturalar, ranglar, kiyimlar,
harakatlar va boshqalar о‘rtasida ham
bо‘lishi mumkin ekan. Aynan kontrast
orqali oqni qoradan, yaxshini yomondan
ajratish mumkin. Kontrast kadrni tasviriy
kuchini belgilovchi sifatdir.

44.

45.

46.

47.

48.

49.

50.

Tipizatsiya qonuni.
Tipizatsiya (hayotiylik yoki haqqoniylik)
qonuni. Uchta jihati bilan gavdalanishi kerak.
Ular: a) tasvirlangan qiyofa va hodisani
hayotiy hamda ishonchli tarzda ekanligi, b)
tasvirlanayotgan kо‘rinishni ichki harakati bilan
ifodalanishi, v) yangilik yoki о‘zgacha nigoh
bilan kо‘rinish yaratishlikdir.

51.

52.

53.

54.

55.

56.

57.

G‘oyaga hizmat qilishlik qonuni. Bu
qonun yuqoridagi barcha sifatlarni
uyg‘unlashtiradi va bir butun holatga
keltiradi. Nazarimda tugallangan
kompozitsiya mana shu paytda sodir bо‘ladi.

58.

59.

60.

61.

62.

Ushbu qonunlarni bilishlik bu xuddi alifboni
о‘rganish bilan barobar. Kinooperator maxorati
kо‘plab bilim, qonun qoidalar va meyorlarni
bilish bilan birga amaliy jarayonlar va ularning
xususiyatlarini ham о‘zlashtirishi kerak ekan.
Chunki rassom tasvirlamoqchi bо‘lgan kо‘rinish
uning qо‘li (kistochkasi) ostida bо‘lsa,
kinooperatorda esa bunday imkoniyat yо‘q.
Biroq operatorda kadrlar tо‘plami, planlar va
harakat bor.

63.

ЭЪТИБОРИНГИЗ
УЧУН
РАҲМАТ!!!