Jahon qishloq xo’jaligi geografiyasi

1.

Jahon qishloq xo’jaligi
geografiyasi
Xayitboyeva Yulduz

2.

Dehqonchilik - 1) oʻsimlik mahsulotlari ishlab chiqarish
uchun madaniy oʻsimliklar (qishloq xoʻjaligi ekinlari)ni
yetishtirish; qishloq xoʻjaligining asosiy tarmoklaridan biri.
Aholini oziq-ovqat mahsulotlari, chorvachilikni yemxashak, koʻpgina sanoat tarmoushri (oziq-ovqat,
toʻqimachilik, farmatsevtika va boshqa)ni xom ashyo bilan
taʼminlaydi. Chorvachilik bilan uzviy bogʻliq. Dalachshshk
(asosiy tarmoq), sabzavotchshshk, polizchshshk,
bogʻdorchilik, gulchilik, yaylov-oʻtloqchilik kabi
tarmoklarga boʻlinadi.

3.

Arpa (Hordeum) — gʻalladoshlar oilasiga
mansub bir va koʻp yillik oʻtsimon oʻsimliklar
turkumi. Yevrosiyo va Amerikada 30 ga yaqin
turi maʼlum. Dehqonchilikda A. Oʻrta Osiyo
(Turkma-niston jan.)da miloddan avvalgi 12- 10ming yilliqdan ekib kelinadi. Vatani Old Osiyo.

4.

Sulini oddiy oziq-ovqat mahsuloti sifatida qabul qilish mumkin, va u
kraxmal, lipidlar va oqsillarga, beta-glyukanlarga va E vitaminiga
boy. Suli terining quruqligini, sho’ralashni va qichishishini
kamaytirishga yordam beradi va shu bilan birga kuchli namlanishni
ta'minlaydi. Sochni parvarish qilishda suli ikki tomonlama vazifani
bajaradi va bosh terisini tinchlantirish va namlashda yordam beradi,
shu bilan birga sochlaringizni yumshoq va jonli qilishga beradi.

5.

6.

Javdar, qora bugʻdoy (Secale) — gʻalladoshlar oilasiga
mansub bir yillik va koʻp yillik oʻsimliklar turkumi, don
ekini. 13 turidan 11 tasi yovvoyi boʻlib, Kichik va Oʻrta
Osiyoda, Eron, Afgʻoniston, Zakavkazye, Janubiy
Afrikada oʻsadi, qolgan 2 turidan biri — dalalarda
begona oʻt tariqasida uchraydi
Javdar non (bugʻdoy non bilan birgalikda) eng muhim
oziq-ovqat mahsulotidir. Yormasi va koʻk massasi, uni
chorva mollari uchun qimmatli ozuqa; donidan aralash
ozuqa, spirt va kraxmal, patoka ishlab chiqariladi,

7.

8.

choydoshlar oilasiga mansub koʻp yillik doim yashil
butalar yoki daraxtlar turkumi. Vatani — Janubiy
Osiyo. Xitoy, Hindiston, Indoneziya, Shri Lanka,
Keniya, Argentina asosiy choy yetishtiruvchi
mamlakatlar qatorida turadi. Jahon boʻyicha ekin
maydoni 2291 ming ga,

9.

Qahva (arabcha). qahva daraxtining qovurilgan
donlaridan tayyorlanuvchi, keng tarqalgan ichimlikdir.
Qahva bilan bogʻliq tijorat IX asrda, Efiopiyada
boshlangan.
Qahva daraxtining Coffea canephora va Coffea arabicanavlari
ekiladi, plantatsiyalar Lotin Amerikasi, Janubi-sharqiy Osiyo va
ekvatorial Afrikada joylashgan. Qahva donlari teriladi,
saralanadi va quritiladi. Keyin esa 200 °C haroratda
qovuriladi, bunda donlardagi uglevodlarquyuqlashadi, rang
oʻzgaradi va taʼm paydo boʻladi[3].
Qahva butunjahon sotilishi hajmi boʻyicha ikkinchi oʻrinda
turadi (neftdan keyin)[3].

10.

11.

Kakao (Thebroma cacao), shokolad daraxti — 1) sterkuliyadoshlar
oilasi Theobroma avlodiga mansub doim yashil daraxtlar turi. Markaziy
va Jan. Amerika oʻrmonlarida yovvoyi holda oʻsadi (urugʻi mayda va
achchiq). Qadimdan bu daraxt Meksikada ekilgan. Yevropaga
(Ispaniya) 1520-yil keltirilgan. 17-asrda Venesuelada, soʻngra Braziliyada, 19-asr oxiri (1884-yildan) Afrikada ekila boshlagan.

12.

Geveya (Hevea brasiliensis) — sutlamadoshlar oilasiga mansub
kauchukli daraxt. Tabiiy kauchuk manbalaridan biri. Buyi 20—40
m, tanasining diametri 50 sm, bargi etl, murakkab. Gullari mayda,
oqimtir-sargʻish, bir jinsli va bir uyli, ruvaksimon tupgul hosil qiladi.
Mevasi kusakcha. Urugʻi qattiq pustli, kauchuk olish uchun G.
poʻstlogʻi tilinadi, oqib chiqqan sutsimon shira (lateks) quyuqlashib,
kauchukka aylanadi. Braziliya oʻrmonlarida G. yovvoyi holda
oʻsadi. Malayya, Indoneziya, Shri Lanka va qisman Afrikaning
tropik hududlarida hamda Jan. Amerikada ekiladi. 5—6 yoshidan
25—30 yoshgacha kauchuk beradi. G.ning gektaridan yiliga
oʻrtacha 500 kg kauchuk yigʻiladi.

13.

14.

15.

16.

17.

Darrandachilik - teri (moʻyna) olish maqsadlarida qimmatbaho
moʻynali hayvonlarni boqish; chorvachilik tarmogʻi.
Darrandachilikda noyob moʻyna beradigan kumushrang-qora
tulki, shimol (qutb) tulkisi, qorakuzan (norka), suvsar (sobol),
nutriya (suv kalamushi), ondatra, qunduz va b. hayvonlar
kataklarda boqib, yetishtiriladi. Koʻpgina mamlakatlarda sanoat
asosida ishlaydigan maxsus Darrandachilik fermalari va
xoʻjaliklari tashkil qilingan. Ular tovar (moʻyna) yetishtirish va
naslchilik ishlari bilan shugʻullanadigan xoʻjaliklarga boʻlinadi
(mas, Rossiyada tabiiy mutatsiyalar asosida rangli qorakuzanning
40 ga yaqin tipi, naslchilik ishlari natijasida qimmatbaho yirik qora
suvsarlar zoti yaratilgan). Oʻzbekistonda 20-asr ning 70-y.laridan
boshlab Darrandachilik sohasida Quyi Amudaryoda va
Surxondaryo vi-loyatida havaskorlar tomonidan va matlubot
jamiyatlari huzuridagi kichik fermalarda ondatra, qunduz, nutriya,
tulki, qorakuzan boqiladi.
Darrandachilik tarmoq sifatda Rossiya, AQSH, Kanada, Daniya,
Shvetsiya, Norvegiya, Finlandiya, Boltiqboʻyi mamlakatlari va
b.da rivoj topgan.