Логистикалық жүйедегі экспорттық-импорттық операцияларды басқарудың аспектілері

1.

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Факультеті «____________ЭжБЖМ___________________»
Кафедрасы «__________Бизнес технология________________»
БАЯНДАМА
Тақырыбы:Логистикалық жүйедегі экспорттық-импорттық
операцияларды басқарудың аспектілері.

2.

Алматы, 2021ж
Жоспар:
1. Кіріспе.
2. Негізгі бөлім.
2.1. Логистикалық жүйелердегі экспорттық-импорттық
операцияларды басқарудың өзектілігі және интеграциялануы.
2.2. Логистикалық жүйедегі экспорттық-импорттық
операцияларды басқарудың міндеттері.
2.3. Логистикалық жүйедегі экспорттық-импорттық
операцияларды басқарудың функциялары.
2.4. Логистикалық жүйелердегі экспорттық-импорттық
операцияларды басқарудың аспектілері.
2.5. Логистикалық жүйедегі экспорттық-импорттық
операцияларды басқаруда халықаралық мәмілелердің рөлі.
3. Қорытынды.
4. Пайдаланылған әдебиеттер

3.

1. Кіріспе.
Импорт, экспорт және логистикалық менеджментінің интеграциясы
халықаралық сауданың стратегиялық және техникалық аспектілерін басқара
алу үшін тиімді құрал болуға бағытталған.
Экспорттық-импорттық операцияларды басқару шекарадан тыс
экспорт / импортпен тауарларды сату-сатып алу операцияларын
(материалдық түрде) жүзеге асыратын компаниялардаорын алады. Өз
кезегінде мұндай операцияларды басқаруэкспорттық (тауарларды шетелдік
тіркеуі бар иесінің меншігіне беру мақсатында тауарларды шетелге сату және
жылжыту
жөніндегі
коммерциялық
қызметті
ұйымдастыру)
жәнеимпорттық - шетелден шыққан тауарларды әкелу (сатып алу және
әкелу және оларды ішкі нарықта пайдалану немесе сату үшін басқару) болып
бөлінеді.
Әлемдік
тәжірибеде,
әдетте,
импорттық
немесе
экспорттық
операцияларды басқару сауда саласындағы халықаралық операцияларды,
олардың кейіннен орындалуымен орындалуын көздейтін коммерциялық
операциялардың
менеджментін
білдіреді.
Осыған
байланысты,
қайырымдылық немесе ақысыз шарттармен беру мақсатындағы тауарлардың
импорты/экспорты импорт-экспорт операциялары тізіміне кірмейді және
мұндай операциялар бөлек жеке есепке алынады.
Сауда-саттықтағы экспорттық-импорттық операцияларды ұйымдастыру
кезеңдері тауарлар контрагент мемлекеттің шекарасынан өткен жағдайда
аяқталады (барлық белгіленген кедендік рәсімдер аяқталған, оның ішінде
есепке алу үшін мәліметтер де бар).
Логистикалық жүйедегі экспорттық-импорттық операциялар
менеджменті кедендік реттеу тауарлар ағынын есепке алудың
халықаралық базасына мәмілелерді енгізуді де қамтиды.
Жаһандану процестерімен және елдердің халықаралық сауда жүйесіне
интеграциялануымен
сипатталатын
әлемдік
экономиканың
қазіргі
жағдайында ешбір мемлекет оқшауланған күйде бола алмайды және тек өз
күштеріне сене алмайды. Сондықтан, ДСҰ-ға кіру нәтижесінде еркін сауда

4.

аймағының жұмыс істеуін ескере отырып, кәсіпорындар шетелдік
инвестицияларды тарта алды,
бәсекелестік және сауда санкцияларын
қолдану бойынша тергеулерді болдырмай, әлемнің жетекші нарықтарына
шықты.
Сыртқы экономикалық қызмет субъектісі өнім сапасы бойынша ғана емес,
сондай-ақ кәсіпорын қызметінің барлық кешені бойынша жоғары
талаптарға дайын болуы, жаңа технологияларды меңгеруі, өнімді өндіру
мен өткізудің тиімді және икемді жүйесі болуы, нарықтың кез келген
өзгерістеріне тиімді ден қоюы, ерекше, ал одан да жақсырақ бірегей өнімді
шығаруы және мінсізбасқару жүйесі болуы қажет. Бұл тұрғыда әрбір жеке
кәсіпорынның тікелей экспорттық-импорттық операцияларын басқаруды
жетілдіру мәселесі өзекті болып отыр, өйткені отандық тауар өндіруші
бүгінде ішкі нарықта "тоқтап қалуға" тырыспайды
2. Негізгі бөлім.
2.1. Логистикалық жүйелердегі экспорттық-импорттық
операцияларды басқарудың өзектілігі және интеграциялануы.
Елдер арасындағы экспорттық-импорттық қатынастардың гиперөсуі
халықаралық еңбек бөлінісі, бизнес өкілдері үшін ғаламдық экспорттықимпорттық тізбектері мен арналарын қолданатын көптеген трансұлттық
компаниялардың құрылуына әкелді.
Оларды басқарудың интеграциялануы, ең алдымен, логистикалық
операциялардың тығыздығының артуымен, түрлі елдердің логистикалық
делдалдарының жүйелі қатынасуымен және осы сфераның қаржылық
жағдайының жақсаруымен байланысты.

5.

Сонымен, көптеген елдер экспорт пен импорттағы сауда-саттық,
кедендік, көліктік және халықаралық сауданы, қоғамдық-саяси және
экономикалық қатынастарды дамытудағы қаржылық кедергілерді жою
үшін жүзеге асыратын менеджмент істері әлемдік логистикалық жүйені
жүзеге асыру үшін өте маңызды. Бұл рәсімдер капиталды, тауарлар мен
ақпараттарды
ұлттық
шекаралар
арқылы
өткізуді,
бақылауды,
ұйымдастыруды жеңілдетеді.
Сонымен қатар, әлемдік логистикалық жүйенің дамуына қойылған барлық
шектеулер алынып тасталды деп санауға болмайды. Әр түрлі себептерге
байланысты көптеген кедергілер бар, соның ішінде саяси жүйелер, елдердің
әртүрлі экономикалық және әлеуметтік даму деңгейлері. Мұндай кедергілер,
мысалы, ЕО мен Шығыс Еуропа, ЕО мен Ресей арасында бар; АҚШ пен ЕО,
АҚШ пен Мексика, ЕО және Орталық Азия, АҚШ пен Жапония.
2.2.
Логистикалық жүйедегі экспорттық-импорттық
операцияларды басқарудыңміндеттері.
Логистикалық жүйедегі экспорттық-импорттық операцияларын басқаруды
зерттеу және оларды жетілдіру бойынша қойылған мақсатқа жету үшін
келесі міндеттерді орындау қажет:
1. Сыртқы сауда экспорттық-импорттық операцияларын жүзеге асыру;

6.

2. Логистикалық жүйедегі сыртқы сауда экспорттық-импорттық
операцияларын жүргізу ерекшеліктерін талдау;
3. Жүйедегі экспорттық-импорттық операцияларының экономикалық
көрсеткіштерін талдау;
4. Логистикалық жүйедегі экспорттық-импорттық операцияларын
басқару жағдайын талдау;
5. Логистикалық жүйедегі сыртқы сауда экспорттық-импорттық
операциялары тетігінің экономикалық тиімділігін жетілдіру жөніндегі ісшараларды әзірлеу;
6. Сыртқы сауда экспорттық-импорттық операциялар
жетілдіру жөніндегі іс-шараларды енгізу тиімділігін бағалау.
2.3.
тетігін
Логистикалық жүйедегі экспорттық-импорттық
операцияларды басқарудың функциялары:
• экспорттық және импорттық жүкті кедендік ресімдеу
бойыншажұмысты ұйымдастыру және орындау.
• кедендік рәсімдеуді талап ететін тауарларға ілеспе құжаттарды
тіркеу бойынша жұмыстарды жеткізушілер мен тапсырыс берушілердің
тиісті қызметтерімен және кәсіпорын ішіндегі бөлімшелермен үйлестіру.
• келісімшарттарды дайындауға қатысу.
• Есеп айырысу.Шетелде орналасқан еншілес компаниялары үшін
трансұлттық корпорациялардың (ҰҰК) бас ұйымдары жеткізетін барлық
тауарлар импорт пен экспортқа баға белгілеуге қатысатындығын ескеру
қажет. Тек осы әдіс қана халықаралық сауданы қамтитын ТҰК шеңберінде
жүзеге асырылатын компания ішіндегі айырбасты ескеруге мүмкіндік береді.
Кеден қызметі алған статистикаға сүйене отырып, халықаралық сауда
саласындағы ТҰК пайыздық мөлшерлемесін белгілеуге болады.
Экспорттық-импорттық
операциялар
менеджментінде
есеп
айырысулар мыналарға кіретін бағалар бойынша жүзеге асырылады:
- материалдармен және техникалық қызметтермен толықтырылған
импорттық жабдықтың құны;
- лицензия алу үшін шегерімдер;

7.

- сауда серіктестері арқылы көрмелерде немесе жәрмеңкелерде сатылған
немесе сатып алынған өнімнің өзіндік құны;
- шетелдік контрагентке жалға берілген және кедендік кордондар
арқылы тасымалданатын өнімнің өзіндік құны (бөлек есепке алынады).
Экспорттық-импорттық тауарларды квоталау және лицензиялау ішкі
рыноктың ұтымды құрылымын белгілеу және қорғау мақсатында енгізіледі.
Экономика министрлігінің ұсынысы бойынша және Еуропалық
интеграциясы мәселелері бойынша Министрлер Кабинеті лицензиялауға
және квоталауға жататын нақты тауарлардың тізімін және осы режимнің
қолданылу мерзімін анықтайды. Экспорт квоталарын Қазақстан Министрлер
Кабинеті бекітеді. Квоталар шегінде экспортталатын тауарларға баж
салынбайды.
Экспорттық-импорттық рәсімдерге жатады:
- экспортқа/импортқа рұқсат беру,
- кедендік декларациялау,
- тиісті құжаттарды тексеру және т. б .
2.4.
Логистикалық жүйелердегі экспорттық-импорттық
операцияларды басқарудыңаспектілері.

8.

Экспорттау операцияларын басқарудыңаспектілері:
- өндірілген, өндірілген, осы мемлекет аумағында өсірілген, сондай-ақ
шетелден әкелінген және одан әрі өңдеуге жататын тауарларды басқа
елдерге жеткізуді ұйымдастыру;
- кедендік бақылауда
экспортын координациялау;
өңделген
бұрын
әкелінген
тауарлардың
- экспортталған елде өңделмеген, бұрын экспортталған тауарларды
шетелге қайта экспорттауды ұйымдастыру(бұл экспорттық рәсім
реэкспорт ретінде анықталады).
Импорттау операцияларын басқарудыңаспектілері:
- шетелдік тауарларды елге тікелей өндіруші елден немесе делдалдан
жеке тұтыну үшін, әр түрлі кәсіпорындардың қажеттіліктері үшін,
сондай-ақ қайта өңдеу және басқа елдерге экспорттау үшін жеткізуді
ұйымдастыру;
- капиталды қоймалардан және еркін аймақтардан тауарларды
жеткізуді бағыттау;
- ішкі нарықтан бұрын экспортталған және өңделген тауарларды
шетелден әкелуді ұйымдастыру(тауарлардың мұндай қозғалысы кері
импорт деп аталады).
- тауарларды қайта өңдеу үшін кеден қызметінің бақылауымен
жеткізуді ұйымдастыру. Бұл санатқа өндірілген өнімді қайта өңдеу және
экспорттау мақсатында елге импортталған, қайта импортталған тауарлардан
өңделген немесе ұсақталған тауарлар жатады. Мысал ретінде экспортқа
арналған балық консервілерін жасау үшін шетелден жеткізілетін зәйтүн
майын айтуға болады. Бұл жағдайда импорттаушы осы өнімдерді қайта өңдеу
кезінде кедендік баждарды төлеуден немесе кедендік бақылауды төлеуден
босатылады.
Егер жүк сауда мәмілесіне қатысушы елдердің мемлекеттік шекарасы
арқылы өткізілсе, экспорттық-импорттық операциялар менеджментісәтті
жүргізілген болып есептеледі.

9.

Ішкі және халықаралық нарықтарда жұмыс істейтін әртүрлі компаниялар
мен
кәсіпорындар
ұйымдық-экономикалық
қатынастар
жүйесімен
біріктірілген. Мұндай жүйелерде экспорттық-импорттық операциялар
менеджментілогистикалық
жүйелердегі
функцияларын
орындайды,
материалдық ресурстармен жабдықтау мәселелері бойынша бизнес үдерістерге қатысушылардың қатынастарын біріктіреді және реттейді.
Логистикалық жүйелердегі экспорттық-импорттық операциялар
менеджментінің қосымша функциялық аспектілері:
- Шаруашылық байланыстарды қалыптастыру;
- Бағыттар мен көлемдерде өнімді тасымалдау қажеттілігін анықтау;
- Тікелей алдыңғы және өнімді тасымалдауды аяқтайтын операцияларды
орындауды басқару;
- Өнім қорларын қалыптастыру және реттеу;
- Қойма аумақтарын ұйымдастыру және орналастыру.
Логистикалық жүйелердегі экспорттық-импорттық операциялар
менеджментініңқалыптасуына әсер еткен факторлар:
- сатушылар нарығынан ірі кәсіпорындар нарығына өту;
- көлік құралдарындағы технологиялық өзгерістер (компьютерлік
технологиялардың пайда болуы);
- өнімнің дайындық сатыларының санын арттыру;

10.

- нарықтардың географиялық өзгеруін қолдану;
- жүйелер теориясын қолдану;
- әскери логистиканы пайдалану және экономикалық міндеттерді шешуге
әдістер санын қолдану.
Логистикалық жүйелердегі экспорттық-импорттық операцияларды
басқарудың объектілері:
- қорлар,
- шикізат пен материалдарды сатып алу,
- көлік,
- халықаралық өндірістік компанияларға қызмет көрсету,
- ақпараттық байланыс және бақылау,
- кедендік қойма шаруашылығы,
- кадрлар.

11.

Логистикалық жүйедегі экспорттық-импорттық операцияларды
басқару рөлінің өсуі - халықаралық нарықтардағы негізі өзара байланысты
бес факторлардың болуы болып табылады:
• Әлемдік экономикалық өсу;
• Материалдық ағындарды тиімді басқару қажеттілігі;
• Сыртқы нарықтарда тұтынушылардың болуы;
• Тауарлар мен қызметтерге жалпы әлемдік қажеттілік;
• Халықаралық бәсекелестіктің өсуі.
Компанияның
экспорттық-импорттық
операцияларды
стратегиясы көптеген нарықтарда табысқа жетуге бағытталған.
басқару
Логистикалық жүйедегі экспорттық-импорттық операцияларды
халықаралық ауқымда басқару кезінде келесі проблемалар туындайды:
- шекара арқылы материалдық ағындарды өту кезінде кедендік және
техникалық рәсімдерді жүйелі реттеуді оңайлату;
- технологиялар мен техникалық құралдарға қойылатын талаптарға,
ережелерге, тарифтерге және стандарттарға бейімделу;
- жоғары экономикалық тиімділікті сақтау және пайда алуды
қамтамасыз ету кезінде сапалы көрсеткіштерге назар аудару;
- функциялық салаларда және логистикалық операциялар бөлімін
қалыптастыру кезінде компанияны бәсекелестікте жеңуге бағдарлау.
Логистикалық жүйедегі экспорттық-импорттық
басқару кезінде келесі мәселелершешіледі:
- кеденде тауар сыйымдылығы
тасымалдаудың еркін нарығына жету;
мен
операцияларды
жүктемесін
шектеусіз
- жалпы реттеуші органдар ұсынған ''тарифтерге бейімделу;
- логистикалық операциялардың ортақ нарығын қорғайтын ережелерді
сақтау;
- жүктердің шекара арқылы өтуі кезінде көліктік және кедендік
рәсімдерді ырықтандыру;

12.

- магистральдық көліктің тасымалдау қабілетін және теміржол және
қойма құрылғыларының өнімділігін пайдалануда келісімге келу;
- серіктестік мүшелері үшін міндетті ережелерді, нысандар мен
стандарттарды жүзеге асыру.
Сонымен қатар, логистикалық жүйедегі экспорттық-импорттық
операцияларды басқару кезінде көлік инфрақұрылымын құруға байланысты
мәселелер шешіледі.
2.5.
Логистикалық
жүйедегі
экспорттық-импорттық
операцияларды басқаруда халықаралық мәмілелердің рөлі.
Жаһандық логистикалық жүйелердегі экспорттық-импорттық операциялар
менеджменті, әдеттегідей, логистикалық менеджменттегіден гөрі ақпараттың
үлкен көлемімен, күрделі құжат айналымымен байланысты және
мемлекеттік және халықаралық реттеуді қажет етеді.
Бұл саладағы халықаралық ұйымдардың рөлі - әлемдік логистикалық
жүйелерде
экспорттық-импорттық
жүк
ағымын
оңтайландыруға,
тұтынушылардың құқықтарын қорғауға, импорттауға және әкетуге тыйым
салынған тауарлардың контрабандасының алдын алуға және оларды
өндірушілерге, көлік, экспедиторлық және басқа да қатысушы компанияларға
қатысты протекционистік саясат жүргізу.

13.

Жаһандық логистикалық жүйедегі мәселелерді шешуде маңызды рөлді
«халықаралық арналық делдалдар» деп атайды, оларға кіреді:
халықаралық көлік-экспедиторлық компаниялар; көлік компаниялары;
экспортты басқарушы компаниялар; сыртқы сауда компаниялары мен
өкілдіктері; брокерлік және агенттік фирмалар; экспорттық-импорттық
операцияларда тауарларды буып-түюге арналған компаниялар; теңіз
порттары.
Логистикалық ірі пакеттерді әдетте ірі халықаралық экспедиторлық
фирмалар ұсынады. Осы фирмалардың көпшілігінің қызметі ISO-9002
стандартымен сертификатталған, бұл көрсетілетін қызметтердің жоғары
деңгейін көрсетеді.
Халықаралық трейдерлер осы құжаттарды дұрыс пайдалану туралы,
сондай-ақ осы құжаттардың әрқайсысында болатын ықтимал ақаулар туралы
білуі керек.
3. Қорытынды.
Қорытындылайтын болсақ,логистикалық жүйедегі импорт немесе
экспорттық операциялар менеджменті сауда саласындағы халықаралық
операцияларды, олардың кейіннен орындалуымен орындалуын көздейтін
коммерциялық операцияларды басқаруды білдіреді.
Ал экспорттық-импорттық операциялардың логистикалық жүйені құруға
ірі халықаралық көлік-экспедиторлық фирмалар, ғаламдық компаниялар,
мемлекетаралық экономикалық операцияларды басқаруықпал етеді.
Логистикалық жүйелердегі экспорттық-импорттық операцияларды
басқарухалықаралық
бәсекелестік,
трансұлттық
корпорациялар,
халықаралық мәмілелер және дистрибьютерлік желілеріндегі арнайы
шектеулер арқылы үйлесіп отырады. Оның ішінде қаржылық кедергілер
мемлекеттердің салық, кеден, сауда саясатымен, капитал импортына
қойылатын шектеулермен байланысты. Олардың жанында басқа елдердің
бәсекелес фирмаларының тауарларын таратуға шектеулер бар.
Компанияның операцияларды ұлттық шекаралардан тыс кеңейту туралы
шешімі көптеген жаңа бизнес мүмкіндіктерін ашуы мүмкін. Алайда,
халықаралық сауда өзінің қиыншылықтарымен бірге жүреді, және осы
саладағы мамандар ойын күштерін терең түсінуі керек.

14.

Экспорт пен импорт кез келген елдің сыртқы және ішкі экономикасының
екі негізгі тетігі болып табылады. Бұл халықаралық сауданың қарама-қарсы
екі бағыты, бұл елдің экономикалық даму деңгейін бағалауға мүмкіндік
береді.
Логистикалық
жүйелердегі
экспорт-импорт
операциялар
менеджментінің
дамуына
еркін
сауда
аймақтары
мен
халықаралықлогистикалық жүйелер құрылымымаңызды әсер етті.
Сонымен
логистикалық
жүйелердегі
экспорттық-импорттық
операциялардың менеджментінің жалпы аспектілері – халықаралық алысберіс операцияларын, қаржы және ақпарат ағымдарын басқару, бақылау,
реттеу, бағалау, тіркеу, және статистикада көрсету деп көрсетсек болады.
4. Пайдаланылған әдебиеттер.
• Еремеева Л.Э. Логистика: электронный формат
• Международные транспортные коридоры и национальная
безопасность: статья (электронный ресурс)
• Экспортно-импортные операции в глобальных логистических
системах: статья (электронный ресурс)
• Динамика логистики: статья (электронный ресурс)
• https://www.kazedu.kz/: Экспортно-импортные операции
• http://www.iccwbo.ru/: Экспортно-импортные операции
• Логистика: Учебник / Под ред. Б.А. Аникина. - 4-e изд., перераб. и
доп. - М.: НИЦ ИНФРА-М, 2015. - 320 с
• А.А.Канке,И.П.Кошевая. - 2-e изд.,испр. и доп.:ИД ФОРУМ,ИНФРАМ,2011–384с
• Кретов И.И., Садченко К.В. Логистика во внешнеторговой
деятельности: Учебное пособие. - 3-e изд., перераб. и доп., (Гриф): ДиС,
2011. – 272 с.
• Саркисов С.В. Логистика и транспортное обеспечение ВЭД. Учебник.
–М.: ВАВТ Минэкономразвития России, 2015
• Доналд Бауэрсокс, Дейвид Клосс. Логистика. Интегрированная цепь
поставок. Учебник. – М.: Олимп-Бизнес, 2008.