Viosfera haqqinda maǵlıwmat. Vernadskiy talimatı, noosfera. 6-tema

1.

6-tema:Viosfera haqqinda maǵlıwmat.
Vernadskiy talimatı,noosfera

2.

Orıs alımı v. I. vernadskiy birinshi bolib
planetamızdaǵı barlıq tiri
organizmlerdiń dúńya júzilik áhmiyetin
ashıp berdi. Alımdıń pikrine qaraǵanda
tiri organizmler Jer maydanın
ozgartirishda eń kúshli faktor
esaplanıp, tog jınısları, suw, atmosfera
bólimleri turmıs tasirida ozgartirib
turadı hám ol biosfera (grekshe bios turmıs, sfera - shar ) dep ataladı.
Biosfera Jer sharı daǵı eń iri ekotizim
dep qaralib, ol ayırım ekotizimlarning
yigindisidan shólkemlesken. eń kúshli
faktor esaplanıp

3.

4.

Jerdegi turmıs quramalı hám har turli organizmler
kompleksinen ibarat. Tiri organizmler hám olar
jasaytuǵınlıq ortalıq o 'zara bekkem baylanǵan bir
pútkil dinamikalıq sistema biogeotsenozlarni payda
etedi.

5.

6.

7.

Insan iskerligi Jer júzin tupten o 'zgartirishga ılayıq bolǵan házirgi dáwirde viosferaning
rawajlanıwı jańa baǵanaǵa koterildi. Sońgi jıllarda insannıń viosferaǵa bioximiyalıq ta ' siri basqa
barlıq tiri organizmlerge salıstırǵanda kútá úlken kúshke aylandı. Lekin tábiyiy resurelardan
paydalanıwdı Viosferanıń rawajlanıwı hám funksiyası nizamlıqların názerpisent etpesten ámelge
asırılıwı (mis, toǵaylardıń kesiliwi, jerlerdiń o ' zlashtiriliwi, qalalar, zavod, fabrikalar, sun ' iy suw
háwizleri hám basqalar ) Viosferadagi bioximiyalıq processlerge úlken tásirin bermekte

8.

9.

Insannıń biosferaǵa unamsız tasiri. Túrli
tábiyǵiy apatlar, asharshılıq insanlar sanı
azayıwına sebep bolmoqda. Mısalı, 1975jılda Kitayda bolǵan jer silkinıwınan 600
mińnen aslam adam alǵan bolsa, 1985yilgi Mexikodagi jer qıymıldaw 20 mıń,
Kolumbiya daǵı vulqan 26 mıń, Armeniya
daǵı jer qıymıldaw 25 mıń, Tadjikistanda
bolsa 100- mińnen aslam adamlar alımına
sebep boldi, 2001-jıl yanvar sheshe
aqırında Indiya daǵı jer silkinıwında ga
jaqın kisi halok bolǵan.

10.

Biosferada insannıń
iskerligi Biosfera
rawajlanıwınıń dáslepki
etaplari biogenez
rawajlanıw dáwiri bolıp,
bul dáwir tábiyaatda
elementlar aylanıwı hám
tiri organizmlerdiń
jaysha kóbeyiwinen
ibarat edi. Keyinirek ol
jaǵdayda insannıń kelip
shıǵıwı biosfera
rawajlanıwında jańa
dáwirdi baslap berdi. Bul
onıń noosferaga ótiw
dáwiri bolıp, bunda v. I.
vernadskiy aytıp ótkeni
sıyaqlı, biosfera
rawajlanıwınıń tiykarǵı
faktorı adamdıń
intellektual iskerligi
bolıp qaladı.

11.

Jer júzinde endigina payda bolǵan insan tábiyaatqa tobe' bolıp jasaǵan,
odan óz mútajligi ushın zárúr muǵdardaǵana azıq alǵan jáne onı
tábiyaatqa shıǵındı jaǵdayında qaytarǵan. Biraq keyinirek insanda aqıl
qılıwdıń kelip shıǵıwı onıń tábiyaatqa bolǵan munasábetin tupten
ózgertirdi. Órtqa iye bolǵan insan onıń járdeminde jumıs quralları
yasadi, olardı rawajlanıwlashtirdi hám tábiyaatqa óz tásirin barǵan
sayın kúshaytirabordi. Sonday etip, biosfera rawajlanıwda jańa noogenez dáwiri baslanıp, biosfera noosferaga aylandı. Noosfera óz
awdarmasına kóre aqıl sheńberi bolıp, bunda biosfera daǵı turmıs
processleri insannıń intellektual iskerligi menen basqarıladı.

12.

Biosferanı saqlap qalıwdıń aktual máseleleri Biosferanıń
jasaw ortalıǵı retindegi múmkinshilikleri sheklengen
bolıp, odaǵı barlıq tábiyiy resurslar hám strukturalar ózara baylanıslı. Olardan birewiniń ózgeriwi, mısalı azayıp
ketiwi, basqasına da tásir kórsetedi. Sol sebepli de
házirgi tiykarǵı ekologiyalıq máselelerden biri biosferanı
biologiyalıq tártipke salıp turıw yaǵnıy ekotizimlarning
turaqlılıǵındı hám olardaǵı tábiyiy teń salmaqlılıqtı
támiyinlewden ibarat.

13.

Noosfera túsinigi haqqında
NOOSFERA (yun. noos akl-aqıl hám sphaira shar)
biosferannng insan aqıl -aqılı húkimranlıq etetuǵın
jańa xrlati. Noosferada insan biosfera rawajla -nishini
belgilep beretuǵın tiykarǵı faktor esaplanadı.
Noosfera túsinigin 1927-y. de fransuz ilimpazları E.
Lerun hám P. Teyetyar de Sharden pánge kirgiziwgen
bo ' lib, olar Noosferani biosfera ústinen húkimranlıq
etiwshi, yerni o ' rab alǵan akl-aqıl kavati dep
karashgan. v. I. vernandskiy 20 -a. dıń 3090 - y.
larida Noosfera tap ' g ' risidagi materialistik túsinikti
ilgeri surdi. Onıń pikrine qaraǵanda, jámiettiiń o '
zaro munasábetleri nátiyjesinde payda bo ' lgan
biosferanıń sapa tárepinen jańa, insan mápi yamasa '
lida qayta islengen evolyutsion xrlati bolıp tabıladı.
Medicina nizamlıqlarınıń oylaw hám jámiettiiń social
-iktisodiy nizamlıqları menen uyg ' unlashib ketiwi
Noosfera ushın tán ózgeshelik esaplanadı.
Noosferaning ayırım strukturalıq - funksi-onal
elementleri jámiyet rawajlanıwınıń hoz. dáwiridayoq
júzege kelip atır. Rawajlanıwdıń ulıwmadunyalıq
muam-molarini sheshiw maqsetinde insanlar kúshqudıreti birlesip barǵan sayın biosferanıń Noosferaga
aylanıwı da kúsheyip baradı. biosfera sapa Medicina
oylaw ózgeshelik jámiyet

14.

Keyingi jıllarda biosferanıń az-azdan
noosferaga aylanıwı gúzetilip atır.
Noosferaning lugaviy manisi
«fikrlewshi qabıq» bolıp esaplanadı.
Noosfera biosferanıń nızamlı
rawajlanıwı nátiyjesinde kelip shıǵıs
basqısh bolib, insan menen tábiyaat
ortasidagi ozaro sanalı baylanıs
munasábetlerin az ishine aladı.

15.

Tayarladı: Begdullayev Baxıtjan