Жер беті ағын суларының геологиялық жұмысы

1.

2.

Жер беті
ағын сулары
Тұрақты
ағын сулар
Тұрақсыз
ағын сулар

3.

*Тұрақты ағын сулардың, яғни өзендердің
геологиялық қызметі, тау жыныстарын
бұзып-шаю,
үгілу
заттарын
басқа
орындарға
тасымалдап
көшіру
әрекеттерімен
сипатталады.
Мұндай
әрекеттер эрозиялық процестер деп
аталады.
*Өзен аңғарларында және борпылдақ
жыныстардан
құралған
шөгінділер
аллювийлік болып саналады.

4.

*Тереңдiк
эрозия
процестерiнiң
қарқындылығы арнаның аймақтық
еңiстiгiн анықтайтын деңгейге – өзен
келiп құятын сушара деңгейiне
жақындаған сайын баяулайды. Су
ағынының
эрозиялық
әрекетi
тоқтайтын ағын табанының тереңдеу
деңгейi эрозия базисi деп аталады. Бұл
деңгей арна тереңдерiнiң табиғи шегi
болып табылады.

5.

6.

* Аңғардың тұрақты өзен
суы астындағы бөлігін
арна деп, ал жиі-жиі
уақытша су тасыған су
астында қалып қоятын
бөлігі
жайылма
деп
аталады. Жайылма үстi
террасалары
төменнен
жоғары – ең жасынан
көнелерiне
қарай
нөмiрленедi:
жайылма
деңгейiнен жоғары қарай
бiрiншi, екiншi, үшiншi
және
т.б.
террасалар
бөлiнедi.

7.

Тұрақты ағын сулардың геологиялық
жұмысының өнімдері:
Аңғар
Арна
Жайылма
Терраса

8.

* Атмосфералық жауын-шашын (жаңбыр мен қар)
суларының бұзушылық әрекеті делювийлік
процесс деп аталады. Бұл әрекеттердің нәтижесінде
атмосфералық сулар ұсақ түйірлі жыныстардан
құралған үгілу заттарын өзімен ілестіріп әкетеді.
* Уақытша арна (жыралар мен аңғар) ағындары
өздерi әкелген сынықты материалды саға маңында
түзiп, шығарынды конус түрiндегi үйiндiлер
жасайды. Шығарынды конустардың өлшемi тау
алдындағы ойпаттарында айрықша үлкен болады.
Шығарынды конус түзiлiмдерi пролювий (латынша
“пролюо” – шаямын) деп аталады.

9.

* Қирату жұмысы.
Нөсер кезiнде жер бетiн тасқын түрiнде
тұтас жабатын жаңбыр сорғаламаларының
массасы минимал болады. Олар бiрiгiп,
кинетикалық энергиясы едәуiр шамаға
жететiн жылғалар мен уақытша ағындар
жасайды. Жаңбыр сорғаламаларының
қиратушы әрекетi, яғни эрозиясы кейбiр
минералдардың еруiне, мору ықпалынан
берiктiгi
нашарлаған
сынықтардың
шайылуы мен жуылуына әкеледi, ол
аудандық шайылу деп аталады
.

10.

Тұрақсыз ағын сулардың
геологиялық әрекетінің өнімдері:
Атыз
Жырма
Жыра
Сай

11.

А - эрозиялық агаздар: Б - эрозиялық жырмалар; В - жыралар; Г - сайлар; Д өзен аңғарлары; Т - уақытша ағынды сулардың тальвегі; Р - өзен арнасы; П жайылма; НТП - жайылма үсті терраса; 1 - өзен аллювиі; 2 –сай аллювиі; 3 опырылмалар; 4 - делювий шөгінділері. (О.К.Леонтьев, Г.И.Рычагов. 1988)

12.

Солифлюкация
деп,
коллоидты ерітінділерімен
қаныққан
сазбалшықты
жыныстардың
салмағы
ауырлап, өз салмақ күштері
әсерінен тау беткейімен
төмен
қарай
жылжу
әрекеттерін айтады. Бұл
процесс ерімей тоң болып
қатып жатқан жазықтық
беті
арқылы
кезектесе
болып жатады.

13.

*
* Сел дегеніміз, зор екпінмен жүйткіген, жойқын
күшті балшық пен тас аралас сұрапыл су тасқыны.
* Iле Алатауы – апатты сел жүрудiң классикалық
аренасы. Бұл алқапта 10 iрi сел алабы, 106 сел
арнасы орналасқан, 500-дей сел тасқыны бiлiнген.
Бұл Қазақстан аумағында байқалған барлық сел
оқиғаларының 60%-iн құрайды. Iле Алатауы сел
белсендiлiгiнiң жоғарылығы күрделi
сейсмологиялық және гидрометеорологиялық
жағдайларға байланысты.

14.

15.

* Осы ғажайып Iле Алатауының солтүстiк
беткейiнiң етегiнде, теңiз деңгейiнен 500–1000
м биiктiктегi Кiшi және Үлкен Алматы
өзендерiнiң
шығарынды
конустарында
Қазақстанның бұрынғы астанасы (1929–1998
жж), қазiргi iрi ғылыми-мәдени және әкiмшiлiкэкономикалық орталығы Алматы қаласы
орналасқан.

16.

Назарларыңызға
рахмет!