“Hayo-xaloskor”, “Mangu latofat” va “Parvarishlar majlisi”asarlari to’g’risida

1.

Farg’ona Davlat Universiteti
1-kurs magistranti: JALOLOVA GULASAL
IBROHIM G’AFUROVNING
“Hayo-xaloskor”
“Mangu latofat” va “Parvarishlar majlisi”asarlari
to’g’risida.
FARG’ONA 2023

2.

YOZUVCHINING HAYOTI VA IJODI:
Yozuvchi tarjimon, tanqidchi Ibrohim Gʻafurov 1937-yil 27-dekabrda Toshkentda
hunarmand oilasida tugʻildi. 1956-1961-yillarda SAGU (hozirgi OʻzMU) ning filologiya fakultetida
oʻqidi. 1961-1982-yillarda Davlat badiiy adabiyot nashriyotida kichik muharrir, tahririyat mudiri,
bosh muharrir oʻrinbosari lavozimlarida ishladi. 1995-yilda “Milliy tiklanish” demokratik partiyasini
tashkil etish tashabbuskori boʻldi. U mazkur partiyaning raisi (1996-yildan), “Milliy tiklanish”
gazetasining bosh muharriri. I. Gʻafurov “Goʻzallikning olmos qirralari” (1964) “Unutilmagan
bogʻ” (1965), “Joziba” (1970), “Yonar soʻz” (1973), “Yam-yashil daraxt” (1976), “Yurak alanga” (1980). “Lirikaning yuragi” (1982), “Sheʼriyat – izlanish demak” (1984), “Oʻttiz yil
izhori” (1987), “Til erkinligi” (1998) singari adabiy tanqidiy, badia kitoblar muallifi. U “Darvoza”,
“Humo qushim”, “Qaldirgʻochim” singari sheʼriy nasrlar yohud mansuralari bilan eʼtibor qozondi.
Ibrohim Gʻafurov jahon adabiyotining “Jinoyat va Jazo”, “Telba”, “Qimorboz” (Doctoyevskiy),
“Azizim” (Mopassan), “Alvido, qurol”, “Chol va Dengiz” (E. Xeminguyey), “Qiyomat”,
“Chingizxonnig oq buluti” (Chingiz oq buluti), “Yongʻin” (V. Rasputin) singari asarlarini oʻzbek
tiliga tarjima qilgan. I. Gʻofurov filologiya fanlari nomzodi (1973), Oʻzbekiston yoshlari mukofoti
(1989) laureati, “Doʻstlik” ordeni sohibi (1995) bilan taqdirlangan.

3.

Ibrohim G’afurovning “Hayo — xaloskor” nomli kitobini o’qir ekansiz.
Kitobdan muallifning mansuralari, badialar, adabiy-tanqidiy esselar,
publisistik asarlari o’rin olganligiga tushunib yetasiz. Muallif, mansuralar nomli
yangi janr yaratdim, deydi. Kitobning “Tarjimai hol chizgisi” nomli kirish
so’zida u shunday yozadi: “Borxes, Monten va Sen-Syonagan hamda hind, xitoy,
yapon faylasuflarining asarlari ta’sirida kuchli nutq oqimiga asoslangan
“mansuralar” degan janr yaratdim. Mansuralar erkin she’r janriga juda yaqin,
lekin erkin she’r emas. U meni o’rtagan o’y, xayol, orzu va erishilmagan,
yo’qotilgan narsalar to’g’risida fikr oqimlarini yaratdi deydi –u.

4.

Ibrohim G’afurovning “Hayo-xaloskor” asari 2 bobdan iborat bo’lin
1-bob Mansuralar
2-bob Ajdodlar vaslidan iborat b’lib jami 384 sahifadan iborat

5.

O‘zbek tarjimashunoslik maktabining atoqli namoyandasi Ibrohim G‘afurov haqida so‘z
ketganda haqli ravishda uni adabiyotimizning jonkuyar vakili, dunyo adabiyotini ona tilimizga olib
kirgan va buyuk maʼnaviy xazinadan xalqimizni bahramand qilgan ustazoda ijodkor sifatida eʼtirof
etamiz. Uning bizgacha va bugungi kunda ta’lim izimimizda foydalanilayotgan adabiyotlaridan yana
bir bu “Mangu latofat” asaridir uning sahifalarini o’qir ekansiz sizga kerak hamma ma’lumotlarni
olishingiz mumkin adib millat to’g’risida ham juda ko’p missolar kelirgan jumladan: Halqning
merosiy marifati va merosiy madaniyati zamon-zamonlar osha boshka xalqlarning madaniyatla ri va
udumlari bilan boyib, okibat uzluksiz tarakkiy. Qilib boruvchi milliylik vuzhudga keladi. Millat –
halqning madaniy-marifiy uziga xosli gidir. Millilik millatning uzig hosligidir. Mil lat ham, milliylik
ham uz doirasida uzgarib, yangidan yangi sifat belgilari topib ketadi. Kadimgi turkiylar shaharlarda
va qishloqlarda yashovcilarni "ulush" der ekanlar. Nurlar "ulus" so'zi "ulush" dandir. “Millat” suzi
bizga arab tili orkali, “Kuryon” madaniyati orkali kirgan. Agar ulush tusini shunchalik
kuchmanchilikka nisbatan olga ishdan tarakkiyot belgisi deb hisoblasak, unda “ulus” swzi “millat”
tushunchasiga tugri keladi. Khullas, til, tarbiya va marifat bilan millat Maydonga chikadi. Millat
halqa yohud avomga xos tar qoqlikning yakunlanishidir. Davlatchilikning mus tahkam va tebranmas
shaklida shakllanganligidir.

6.

• Jadidlar milatni behad sevar edilar. Tanqidlari ham sevgilari qadar shiddatli va
ayovsiz edi. "Sadoi Turkiston"ning birinchi sonlaridan birida bosilgan Andijonlik
yosh qalamkash Abdulhamidning (imzo “Abdulhamid” deb qoʻyilgan va yoniga
Andijon deb ko’rsatilgan. Shunga qaraganda, bu radifli, lekin qofiyasiz sherni
yosh Cho’lponniki deyishga barcha asoslar bor) “Turkistonli kardoshlarimizga”
deb nomlangan sheri jadidlar tanqidining yo’nalishini aniqlash jihatidan
muhimdir. Bu sher keyinchalik qayta bosilmaganidan uni bu erda to’liq
keltirishimiz lozim ko’ramiz:

7.

ТУРКИСТОНЛИ ҚАРДОШЛАРИМИЗГА
Илму маърифат ҳам ҳунардан қолди маҳрум бизи халқ,
Маърифатсизлик балосига йўлиққон бизни халқ.
Бир киши миллатпараст ўлса, деюрлар даҳрий деб,
Бир киши миллатни сўкса, иззат айлар бивзни халқ.
Мактаб ўрнида ҳар маҳалда очилди майхона,
Нафрат этмак нори турсин, шоду хандон бизни халқ.
Мактаба йўқ, бир тийинни тўйга минг сўмлаб берур,
Чораси мушкул касалга мубталодур бизни халқ.
Ибрат олмайдур бошига шунча кулфат келса ҳам,
Мисли бир калтак йўқотган кўрга ўхшар бизни халқ.
Кўр-да фарқ, айлар йўли тўғри-ила нотўғрисин
Тўғри йўлга бошласанг-да, эгри хоҳлар бизни халқ.
Ҳар шаҳарда ихтилофдан, жиққамуштдан сув бўлур,
Иттифоқдан сув очилса, мисли қуён бизни халқ.

8.

• Орзу қилмас ўғлими мактабда айлай тарбия,
• Тўй қилиб карнай чалурни орзу айлар бизни халқ.
• Бошқа миллатлар солурлар ҳар маҳалда мадраса,
• Ошаринг аксига солган чойхоналар, бизни халқ.
• Бўлдилар бой арманилар пиво сотмаклик ила,
• Топганига олуб ичкай, хор бўлгай бизни халқ.
• Бошқалар бонка очуб, савдо қилиб пул топсалар,
• Топканини шунда беруб оч-яланғоч бизни халқ.
• Кес сўзингни, эй «Қалам», бас, мунча фарёдинг етар, Кўп бақирсанг,
оғзингга тошларни откай бизни халқ.

9.

• Adibning ana shu samimiy qalb izhorlari, shubhasiz, kitobxonni fikr va faoliyat
dunyolariga oshno etadi. “Parivashlar majlisi” — yettinchi jild. Ibrohim akaning
ayni nomdagi kitobi dastlab 2013 yili nashrdan chiqqan. U ikki qismdan iborat:
“Parivashlar majlisi” nomli birinchi qism mansuralardan iborat bo‘lsa, “Yor
aksi” nomli ikkinchi qism badialardan tashkil topgan bo‘lib, ularda o‘zbek va
jahon adabiyot namoyandalari haqida so‘z boradi.