Osmanlı Üzerine Hatırlatmalar

1. TÜRK İDARE TARİHİ

OSMANLI DEVLETİNİN YÖNETİM
YAPISI ve TARİHSEL EVRİMİ
-Giriş-

2. Osmanlı Üzerine Hatırlatmalar

1299-1922
Pax Ottomana (Osmanlı
barışı)Toplumsal, iktisadi ve kültürel
birlik
İlk kuruluş ve yarleşme alanı
Balkanlar

3. Göçebe bir aşiretten büyük bir imparatorluğa giden yol (Hammer-N.Kemal)

4. Göçebe bir aşiretten büyük bir imparatorluğa giden yol

5. Slayt 5

6. Göçebe bir aşiretten büyük bir imparatorluğa giden yol

Gaza Ruhu
F. Köprülü-Selçuklu ümerası ve teşkilat
geleneğinin bir sonucu
Hammer- İslam geleneğinin önemi
Bizansın çöküntü içinde olması
Sasani, Abbasi, Bizans, İslam Devleti ve
etkileşim
Vergi ve angaryaların hafifletilmesi
Dini çatışma ve baskıların engellenmesi
Tımar sistemi
Tek kesinti Fetret devri-1402 Ankara
mağlubiyeti

7. Osmanlı Toplum Yapısı

Uluslar ve dinler mozayiği
Toplum yapısının temelini Tımar
Sistemi oluşturur.
Tımar sistemi askeri örgütlenmenin
ve yönetim sisteminin de temelidir.
Adalet anlayışı mülkiyet ilişkisine
(siyasal egemenlik anlamında)
bağlıdır.

8. Adalet Anlayışı

“Mülk ve devlet, asker ve devlet adamlarıyladır
Ve devlet adamı mal ile bulunur
Mal, reayadan husule gelir
Reayanın ahvali adalet ile tanzim olunur.”
Kutadgu Bilig
Mukaddime
Siyasetname

9. Slayt 9

Osmanlı Toplumu
Yönetenler
Yönetilenler
(Askeri)
(Reaya)

10. Yönetenler (Askeri Sınıf)

İlmiye
2. Kalemiye
3. Seyfiye
4. Mülkiye
Saray Kurumu
1.

11. SARAY KURUMU

BİRUN
ENDERUN
Yönetimin asıl
merkezi
Padişahın dış
dünya ile ilişkisi
Şehzadelerin
eğitimi ile
ilgilenen ulema
üyeleri
Hekimbaşı
Mimarbaşı
Şehremini
Darphane Emiri
Matbah-ı Amire
Emini
Babüs Saade
Ağasının
yönetiminde
Has oda
Hazine odası
Kiler odası
Seferli odası
Doğancı odası
Büyük ve küçük
oda
HAREM
•Padişahın kişisel
hizmetleri
•Saray okulu
•Darüssaade Ağası

12. Birun

Farsça’da taşra, dış anlamında
Babüssaade kapısı dışındaki görevlere
denir
Enderun’dan Birun’a çıkmak mezuniyet
ve dış görev ile taşraya atanmak
demektir
Saray hizmetleri de dahil
Ziyafetler, protokol, ahırlar, av kuşları
ve köpekleri, hekimlik, terzilik, hattatlık
vb. işleri gören saray çalışanları
Zamanla sayılarının artması mali
sorunlar ortaya çıkardı

13. Enderun

Saraya mensup içoğlanlarının hizmet gördüğü,
padişahların günlük hayatlarının geçtiği yer
Enderun Mektebi
Osmanlı yönetici zümresinin kültürünün doğup
geliştiği yer
İçoğlanlarına hizmet içi eğitim verilen yer
Devşirme çocuklarının en zeki ve seçkinleri alınır
Usta-çırak ilişkisi ile eğitim
Devşirme sistemi kalkınca da aristokrat okulu
olmamıştır
II. Meşrutiyet ile ortadan kalkmıştır
Tanzimat’tan sonra modern bürokrasiye eleman
yetiştiren Mekteb-i Sultani (GS) ve 1859’da da
Mülkiye kurulmuştur.

14. Harem

Hükümdarın ailesi ile özel hayatını
yaşadığı yer
16. Asır’dan itibaren hükümdarlar
komşu devlet hükümdarlarının kızları
yerine cariyelerle evlenmeye başladılar
Haremin önemi arttı
Valide ve Haseki sultanların çevresinde
oluşan baskı grupları
Saray dışı görevlere gönderilen
enderunlular haremden çıkarılan
cariyelerle evlendirildi

15. Kul Sistemi

Kölelik tarihi insanlık tarihi kadar eskidir.
Kaynak genellikle savaşlar
Köle bir maldır, alınır ve satılır.
Mısır, Roma, Bizans, Sasaniler, Abbasiler,
Selçuklular, Osmanlı
Eğitimden geçirilerek orduda ve devlet
kademesinde kullanılmış.
Devletin, padişahın kulu olan devşirmeler
tarafından yönetilmesi

16. Devşirme Sistemi-1

14. Asır’a kadar Çandarlı ailesi gibi
yerel hanedan mensupları ile
Kösemihaloğulları gibi aileler komuta
kademelerindeydiler
Ordunun önemli bir kısmını oluşturan
tımarlı sipahiler devşirme değildi

17. Devşirme Sistemi-2

I. Bayezid Devrinden (14. Asır), 17. Asır sonuna
kadar sürmüştür
Memluklardan alınan bir sistemdir
Orada harpte veya satın alınan esirler devşirme olurken Osmanlı’da
daha sistematik bir seçim ve eğitim vardır
Devşirme adetinin kalkması ile bürokrasi ve
ordu yönetimi yeniden Türklere ve diğer
unsurlara geçti
17. Asır’da Köprülüler
Osmanlı’da
Harp esirleri
Para ile alınan esirler
Osmanlı’ya tabi ülkelerden rehin gönderilen çocuklar
Belli bölgelerden toplanan çocuklar, güvenilir kişilerden oluşan ve
devşirme emini başkanlığındaki komisyonlar tarafından devşirilirdi

18. Devşirme Sistemi-3

Aslen Hristiyanlar seçilirdi ama Bosna ve
Arnavutluk’tan Müslüman çocuklar da alınırdı
Kimler devşirilemez?
8 yaşından küçük çocuklar (8-18 yaş arası uygun)
Zengin ailelerin, ayan ve eşrafın çocukları
Şehir uşakları, manastır öğrencileri ve bir zanaatle
uğraşanlar
Ailesinin tek çocuğu olanlar
16. Asır’da yılda ortalama 3000 kişi
En zeki ve becerikliler Enderun’a
Kalanlar, dil, din ve kültür öğretimi için Anadolu ve
Rumeli’deki yakın köylere
Sonra da Yeniçeri ocaklarına

19. Yönetilenler (Reaya)

Reaya-güdülen, idare olunan
anlamında
Her tür üretimi gerçekleştiren,
devlete vergi ve resim ödeyerek
savaş ve savaş dışı finansmanı
sağlayan kesim
Osmanlı padişahına Allah’ın
emaneti
Can ve mal güvenliği tam

20. 1. Dini inanış bakımında reaya

Millet sistemi- her birey dini bir bağ
ile bir millete tabi
Millet liderinin fonksiyonu
Müslim reaya-şer’i ve örf’i hukuka
tabi,temel ödediği vergi öşür, devlet
memuru olabilir, askerlik yapar.
G.Müslim reaya-Ehl-i zimmet,
hayatları garanti altında hür insanlar
Cizye öder, kendi hukuk düzenleri var

21. 2. Yerleşim bölgeleri bakımından reaya

1.
2.
3.
Kentlerde yaşayanlar
Çiftçiler
Göçebeler
Kente göç zorlaştırılmış-Çift bozan
resmi

22. 3. Mesleklere göre reaya

1.
2.
3.
Çiftçiler
Tüccarlar-Ticaret daha çok
g.müslimlerin elinde-1838 Ticaret
Ant.
Zenaatkarlar
Çiftlik-bir çift öküzün ekip
biçebileceği arazi

23. Tımar Sistemi

Devletin mali, idari ve askeri yapılanması bu sisteme
göre şekillenmiştir.
Tımar: mülkiyeti devlete ait olan bir arazinin
gelirlerinin tümünün veya belirli bir kısmının dirlik
olarak havale yoluyla bir görevliye devri ve bu devir
karşılığında belirli bazı hizmetlerin bu görevliye
yüklendiği mali, idari ve askeri amaçları olan bir
sistem
Teknolojik kontrol araçlarının gelişmemiş olması,
bürokrasinin nicel ve nitel yetersizlikleri, para
ekonomisine geçilememiş olması temel sebep
Tahrir-vergi gelirinin tespiti-dirlik-sipahi

24. Slayt 24

1.
Dirlik çeşitleri
Uşr (Öşür) Arazi -Mülk statüsünde
2.
Haraç Arazi -Mülk statüsünde
3.
Miri Arazi –Mülkiyeti devletin

25. Miri arazi

HAS
Yıllık geliri
100.000
akçenin
üzerindeki
dirlikler
Padişah ve
ailesi, vezir,
beylerbeyi,
sancak beyi
Has sahibi yıllık
gelirinden kılıç
miktarı
düşüldükten
sonra geriya
kalan her 5.000
akçe için 1
cebeli (asker)
besler.
ZEAMET
Yıllık geliri
20.000-100.000
akçeye kadar
olan dirlikler
Subaşı, eyalet
defterdarı,
alaybeyleri
Zeamet sahibi
yıllık gelirinden
kılıç miktarı
düşüldükten
sonra geriye
kalan her 5.000
akçe için 1 cebeli
(asker) besler.
TIMAR
•Yıllık geliri
3.000-20.000
akçeye kadar
olan dirlikler
•Tımarlı
Sipahiler
•Tımar sahibi
yıllık gelirinden
kılıç miktarı
düşüldükten
sonra geriye
kalan her 3.000
akçe için 1
cebeli (asker)
besler.

26. Vergi sistemi

Şer’i vergiler
Dinin emrettiği
vergiler
Örf’i Vergiler
Zekat
Aşar
Harac
Cizye
Dünyevi otoritenin
koyduğu vergiler
Müslim ve
g.müslimler
arasında ve
bölgelerarasında
farklılıklar var
Doğrudan
sipahiye ödenir
Çift resmi-müslim-22
akçe yahut 7 gün
İspençe –g.müslim-25
akçe
Tekalif-i Şakka
•Şer’i niteliği
yok, mali
kurallarla da
bağdaşmıyor
•Cerime
•Tapu Resmi
•Gerdek resmi
•Avarız vergileri
(AvarızDivaniyye)