Әлеуметтану ғылымы және оның келешегі.Әлеуметтану теориясына кіріспе

1. № 1 дәріс

Әлеуметтану ғылымы және оның
келешегі.Әлеуметтану теориясына
кіріспе.

2. ДӘРІСТІҢ ЖОСПАРЫ:

1. Әлеуметтік өмір мен әлеуметтік ортаны
түсінудегі әлеуметтану ғылымының
орны.
2. Әлеуметтанудың негізгі
категориялары.
3. Негізгі әлеуметтанулық теориялар
және негізгі мектептер.

3.

• Әлеуметтану не туралы
ғылым?
• Әлеуметтанушылар нені
зерттейді?
• Қоғам дегеніміз?

4. «Социология» латынның – societas – қоғам, гректің – logos – ілім сөздерінен шыққан

Әлеуметтану – біртұтас жүйе ретіндегі
қоғам, оның құрылымдық бөлімдері,
дербес бөліктері, олардың әрекет ету
және даму заңдары туралы ғылым.
Әлеуметтік топтарды, олардың өзара
әрекеттесуін және қоғамды жүйелі
зерттейтін ғылым.

5. Әлеуметтанудың объектісі – қоғам және

Ғаламдық адамзат қауымдастығы;
Дәстүрлі (ұлттық) қауымдастық;
Әлеуметтану
әлеуметтік институт
(білім, мәдениет, саясат, дін және т.б.);
Микроқауымдастық
(әлеуметтік топ, демографиялық топ, отбасы);
жеке тұлға

6. Әлеуметтанудың пәні –

ӘЛЕУМЕТТІК ШЫНАЙЫЛЫҚ, ЯҒНИ:
• қоғамның құрылымы;
• оның құрылымдық бөлімдері (жеке тұлға,
топ, институт, қауымдастықтар және т.б.),
• Құрылымдық бөлімдер арасындағы
қатынастар.
БАСҚАША АЙТҚАНДА –
ӘЛЕУМЕТТІК ФАКТ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК
ПРОЦЕСТЕР

7. Әлеуметтанудың негізгі категориялары:

1. Жалпы ғылыми категориялар:
- Қоғам;
- жүйе;
- құрылым;
- қауымдастық;
- факт;
- іс-әрекет және т.б.

8.

2. Таза әлеуметтанулық категориялар:
- Стратификация;
- Институт;
- Әлеуметтік мәртебе және роль;
- Әлеуметтік норма;
- Иерархия;
- Тап;
- Әлеуметтік жік;
- Әлеуметтік ұйым

9. 3. Пәнаралық категориялар:

• Мәдениет;
• Мемлекет;
• Билік;
• Тұлға;
• Матрица;
• Даму;
• Статистика.

10. Әлеуметтанудың заңдары:

1. Әлеуметтік құбылыстардың бар болу
заңдары;(Адам-денсаулық)
2. Даму көрсеткіші заңдары;
3. Әлеуметтік құбылыстар арасындағы
байланысты түсіндіру заңдары;
4. Әлеуметтік құбылыстардың себебін
түсіндіру заңдары;
5. Өзге қоғамдық құбылыстармен
байланысты түсіндіру заңдары.

11. Әлеуметтанудың атқаратын қызметтері:

Танымдық;
Дүниетанымдық;
Практикалық;(Еңбек демалысы,)
Ғылыми-әдістемелік;(денсаулық,білім)
Идеологиялық;(жетістік,болашақ)
Құндылықты-бағалаушылық;(Еңбек
бағалау)
Сыни (сыни көзқарас қалыптастыру)

12. Әлеуметтанудың зерттеу әдістерін үш топқа бөлуге болады.

1. Теориялық:
Құрылымдық
Функционалдық;
Жүйелік;
Объективтік;
Субъективтік
2. Практикалық:
- Сауалнама;
- Сұхбат;
- Статистикалық;
- Тәжірибе;
- Құжаттарды талдау
-

13.

3. Жалпы ғылыми:
- Анализ және синтез;
- Дедукция және индукция;
- Модельдеу;
- Салыстырмалы;
- Тарихи және т.б.
(Университеттің оқу жүйесі)

14. Әлеуметтанулық ғылымның құрылымы:

1.
-
-
Жалпы әлеуметтанулық теориялар:
Қоғамдық қатынастардың мәні;
Қоғамдық қатынастардың арнайы ролі
мен өзара әрекеттесу механизмі;
Қоғамның субъектілеріне қатысты
қоғамдық қатынастар (әлеуметтіктаптық, ұлттық, демографиялық,
тұлғалық қатынастар)

15.

2. Арнайы (жеке) әлеуметтанулық
теориялар:
Қоғамдық өмірдің жекеленген
салаларының;
Әлеуметтік топтардың;
Әлеуметтік институттардың
теорияларын қамтиды

16.

3. Нақты әлеуметтанулық
теориялар:
Статистикалық
материалдардың;
Әлеуметтік зерттеулердің;
Практикалық талдамалардың
нәтижелерін қамтиды.

17.

Әлеуметтану –
ғылым ретінде XIX ғасырдың
ортасында пайда болды.
Оның негізін салушы француз ғалымы Огюст Конт.
“Позитивті философия курсы”
(1842 ж.) еңбегінде ол
“Социология” терминін алғаш
қолданды.

18. Әлеуметтанудың классикалық кезеңі және өкілдері (ХІХ ғ.соңы мен ХХ ғ.басы)

Өкілдері
Негізгі теориялары
О. Конт
Қоғамдық зерттеуде нақты (жаратылыстану)
ғылымдарының заңдылықтарын пайдалануды ұсынды
Г. Спенсер
Қоғамдық тірі ағзамен салыстырып, биоэволюциялық
әлеуметтануды ұсынды
Э. Дюркгейм
Қоғамды ұжымдық сана негізінде түсіндіріп,
әлеуметтік норма мен әлеуметтік патология, аномия
ұғымдары енгізді
М. Вебер
«Түсінуші» әлеуметтанудың негізін салды
П. Сорокин
Әлеуметтік стратификация және мобильділік
теорияларын талдады
Марксизм
Қоғамды таптық тұрғыдан түсіндірді

19.

Әлеуметтану ғылымы ХХ ғасырда
теориялық ғылымнан эмпирикалық
(тәжірибелік) ғылымға айналды.
Ол негізінен АҚШ-ғы Чикаго
мектебінде 1892-1935 жж.
аралығында жүзеге асты.
Бұл мектеп ғалымдары нақты
әлеуметтанулық зерттеулер
жүргізудің әдістемесі мен әдіснамасын
қалыптастырып, жүзеге асырды.

20. Даму кезеңдері:

1897-1914 жж. Өкілдері: Албион Смолл,
Дж.Дьюи, Бунд Веблен. Негізінен саясат
саласын зерттеді;
II. 1914-1939 жж. Өкілдері: Роберт Парк, Эрнст
Берджесс. Қоныстану, отбасы, миграция,
урбанизация мәселелері зерттелді;
III. 1939-1950 жж. Өкілдері: Уильям Огборн,
Эверетт Хьюз, Луис Вирт. Урбанизация,
әлеуметтік өзгерістер, қала ішіндегі тұлға
аралық қатынастар зертелді;
IV. 1950 жж.- қазіргі кезге дейінгі кезең.
I.

21.

ХХ ғасыр әлеуметтануының негізгі мектептері:
1.
Құрылымдық-функционалдық анализ.
Негізін салушылар:
Толкотт Парсонс.
Қоғам – бұл әрбір элементі белгілі
бір қызмет атқаратын
әлеуметтік құрылым.
Роберт Кинг Мертон.
“Дисфункция” ұғымын енгізіп,
қоғамның әр элементі бір мезгілде
бірнеше қызмет атқаратынын айтты.

22.

2. Дау-жанжал теориясы.
Негізгі өкілі Ральф Даррендорф.
Дау-жанжал - әлеуметтік жүйені
бұзушы емес, керісінше тәртіпке келтіреді.
Негізгі қызметтері:
Құрылымды топтастыру (интеграция);
Топтың ынтымақтастығын сақтау;
Қатынастарды нығайту;
Әлеуметтік өзгерістерді басқару.

23.

3. Символикалық интеракционизм.
Герберт Блюмер.
Қоғам – белгілі бір символдар
жүйесі тән болатын адамдар
қауымдастығы.
Олар: дыбыстық (сөз), таңбалық (жазу,
сурет), ым-ишараттық символдар. Адам
осы символдарды игергеннен кейін ғана
қоғамның мүшесіне айналады.

24.

4. Феноменология. Альфред Шюц.
Ол шынайылықты адамның қалай қабылдауына
байланысты бағалауға болады деп санайды.
Бұл ретте әлеуметтанушы мына постулаттарды
(қағидаларды) ұстануы керек:
Релеванттылық – зерттелетін заттың типтік
байланыстары мен қатынастарын ғана қарау
керек (тек қажеттерін ғана); Ақпарат,ақша.
Адекваттылық – тек түсінікті және саналысын
ғана алу керек; Қалай қабылдайды.
Логикалық кезектестік;
Келісу қағидасы (тексеруге болатынын ғана
алу)

25.

5. Этнометодология.
Гарольд Гарфинкель.
Барлық қоғамдық құбылыстарды
тек ұлттық дәстүрлер мен шаруашылық
негізінде қарастыру керек деп санайды.
6. Әрекет немесе айырбас теориясы.
Джордж Каспар Хоманс. Ол
әлеуметтік ғылымның міндеті деп
мыналарды таниды:
- Құбылыстың арасындағы
байланыстарды сипаттау;
- Құбылыстар арасындағы
байланыстарды түсіндіру.

26.

Әлеуметтік құбылысты түсіндіру үшін Дж.Хоманс
мына гипотезаларды ұсынады:
1. Сәттілік гипотезасы – оң нәтиже беретін
әрекет қайталанады;
2. Стимул гипотезасы – адам әрекеттерін стимул
үшін жасайды;
3. Құндылық гипотезасы – сәттілік неғұрлым
құнды болса, адам соғұрлым әрекетті
қайталайды;
4. Ашығу-тойыну гипотезасы - неғұрлым
нәтижеге қол жеткен сайын адам одан
шаршайды, немесе жаңа нәрсені іздейді.
5. Фрустрация-агрессия гипотезасы – нәтижеге
қол жетпесе адам не ашушаң болады, не өзінөзі кемітіп, бейшара кейіпке енеді.

27.

7. Жаңа тарихи әлеуметтану.
Нейл Смелзер. Әлеуметтік
дамудың, қоғамның
заңдылықтарын тарихи даму
заңдылықтарынан іздеу керек.
8. Адамшылық қарым-қатынас.
Элтон Мэйо. Адамның еңбек
қабілетіне техникалықэкономикалық факторлар ғана
емес, әлеуметтік-психологиялық
факторлар көбірек әсер етеді.
Хоторн тәжірибесі.