Алельді және алельді емес белгілердің өзара әрекеттесуі

1.

Алельді және алельді емес
белгілердің өзара әрекеттесуі
10 сынып

2.

Ген дегеніміз белгілі
бір белгіге жауап
беретін (организмнің
қандай да бір белгісін
анықтайтын) тұқым
қуалаушылықтың
бірлігі немесе ДНҚның бір бөлігі.

3.

Локус дегеніміз
геннің хромосомада
орналасқан жері.

4.

Бір белгінің дамуын екінші
бір белгі басатын болса,
онда басым белгіні
доминантты деп атаймыз,
“дамымай”, яғни өз
белгісін көрсете алмай
қалған басынқы белгіні
рецессивті деп атаймыз.

5.

Альтернативті белгілер
Тұқымның түсі: сары және
жасыл;
Пісіп жетілген дәннің
пішіні: тегіс және бұдыр;
Тұқымның қабығы: сұр
және жасыл;
Сабағының ұзындығы:
биік және аласа;
Қауашағы: тегіс және ирек;
Гүлінің түсі: ақ және
күлгін;
Гүлдің өсімдікте –
сабақтың төбесінде немесе
бүкіл өсімдікті бойлай
орналасуы.

6.

Гендердің өзара
әрекеттесуі
Аллельді
гендердің
әрекеттесуі
Толық
доминант
тылық
Аллельді емес
гендердің
әрекеттесуі
Толымсыз
доминанттылы
қ
Коодоминант
тылық
Полимери
я
Эписта
з
Комплемента
р лы
Көпаллельділік

7.

Аллельді гендер
дегеніміз гомологты
хромосомалардың
бірдей локусында
орналасқан жұп
гендер.

8.

Толық доминанттылық
ТОЛЫҚ
ДОМИНАНТТЫЛЫ
Қ
Доминантты аллел
ь рецессивті
аллельдің әсерін
толық басып, гоможәне
гетерозиготалық
жағдайда жарыққа
шығады.

9.

Толымсыз доминанттылық
Толымсыз
доминанттылық
дегеніміз
гетерозиготалы
организмде бір жұп
белгінің аллельді
гендері өзінің екінші
аллельді генінің
әсерін толық баса
алмау құбылысы.

10.

Толымсыз доминанттылық
• Толымсыз доминанттылық / жартылай
доминанттылық кезінде – доминантты ген
рецессивті генді тек жартылай басады
• Гетерозиготалы дараларда толымсыз
доминанттылық кезінде аралық фенотип
көрінеді
• Мысалға: түнсұлу гүлі, арыстанауыз
гүлі, намазшам гүлі, андалуз тауықтары,
сиыр мен қой жүнінің түстері, бүлдірген
сорттарын қарастыруға болады.
А-қызыл
АА Х аа
А- ақ
Аа;Аа;Аа;Аа
Қызғылт шығады

11.

12. Бір аллельді жұп гендердің өзара әрекеттесуі

1.
Доминаттылық
Гетерозиготаның
аллельдерінің бірі
(доминантты) басқа
аллельге (рецессивті)
басымдылық көрсету
құбылысы.
2. Толымсыз
доминантылық
F1 – дегі будандардың Түн аруы өсімдігінің
белгілері ата-аналық
гүлінің түсінің тұқым
формалардың
қуалау.
ешқайсысына ұқсамай
аралық сипатта
болуы.
3. Кодоминанттылық
Гетерозиготалы
ағзалардың
фенотипінде екі
аллельдің бірдей
көренуі.
Бұршақ жемісінің
тұқымының түсінің
тұқым қуалау.
Адам қан топтарының
тұқым қуалау.

13.

Аллельді емес гендердің өзара
әрекеттесу түрлері
Аллельді емес
гендер дегеніміз
хромосомалардың
әр түрлі
локустарында
орналасқан гендер.

14.

Аллельді емес гендердің өзара
әрекеттесу түрлері
Аллельді емес
гендердің өзара
әрекеттесулерінің 4
түрін ажыратады:
комплиментарлық,
эпистаз,
полимерия,
көпаллельділік.

15.

Комплиментарлық әрекеттесу
Комплиментарлық
әрекеттесу деп
доминантты гендердің
(егер бір генотипте
болса, ААВВ; АаВв т.б.)
бірін-бірі толықтырып,
алынған ұрпақта жаңа
белгінің пайда болуын
айтамыз.

16.

Комплементарлы немесе
толықтырушы гендер – өз
алдына жеке келгенде әсері
байқалмайтын, ал егер
генотипте гомозиготалы
немесе гетерозиготалы
жағдайда басқа біреуімен
бірге қатар келсе, жаңа бір
белгінің дамуына ықпал
ететін гендер

17.

18.

Комплиментарлық әрекеттесу

19. Полимерия

Полимерия - қандай да бір
белгінің көрінуіне бірігіп
әсер ететін аллельді емес
гендердің өзара әрекеттесуі
Полимерия құбылысын
алғаш рет швед генетигі
Н.Г. Нильсон-Эле 1908
ж. сұлы қабығы мен
бидай дәні түсінің
тұқым қуалауларын
зерттегенде ашты.

20.

Р ♀ а1а1а2а2
ақ нәсіл
F1
16 А1а1А2а2
мулат
F2
А1А1А2А2
қара нәсіл
1/16
қара нәсіл
♂ А1А1А2А2
қара нәсіл
4 А1А1А2а2, а1а1а2а2
6 А1а1А2а2
ақ нәсіл
4 А1а1а2а2
мулат
14/16
мулат
1/16
ақ нәсіл