«Арат, буһ, керә һурвн» гидг тууль ямаран сурһмҗ маднд өгчәнә?

1.

«Арат, буһ, керә һурвн» гидг тууль ямаран
сурһмҗ маднд өгчәнә?
25.02.2024
1

2. Үгин көдлмш:

буһ- лось, олень
керә - ворона
тус-тустан – каждый в отдельности
үлү үзнә - позавидовал
өлн- голодный
цадхлң- сытый
оньдин – всегда
алхар седнә - хочет убить
барун үзг – запад
шимтә ноһан – сочная трава
иткнә – довериться, поверить
хавхд торна- попал в капкан
зовна - – мучается, страдает
сулдхх – освободить
һанз – курительная трубка
көндрл уга – не двигаясь
көлсән арчад – вытерев пот
му ухан –плохие мысли
сән ухан- хорошие мысли
цааҗлгдна - пострадал
диилнә - победил

3.

Арат , буҺ , керə Һурвн.
Кезәнә бәәҗ. Арат, буһ, керә һурвн бәәҗ. Өрүн болһн эдн тус-тустан хот хәәхәр һарна.
Асхнднь хурад альд , ямаран хот олсан келдг бәәҗ.
Нег дәкҗ арат хоосн ирнә: хот олҗ чадсн уга. Өлн арат буһд үлү үзнә: буһ ноһа идәд,
оньдин цадхлң ирнә. Арат тегәд буһиг алхар седнә:
- Соңслч, буһ. Тенд, барун үзг тал, сән ноһата һазр бәәнә. Тиигән одад, цадтлан шимтә ноһа
ид!.
Буһ терүг иткәд, маңһдуртнь йовна. Тенднь нигт хар һуйр урһҗаҗ. Энүнәс идҗ чадсн уга:
хавхд торв.
Асхнднь арат болн керә гертән ирнә. Буһ ирсн уга . Керә аратас сурна:
- Буһ хамаран одсн болхви?
Арат буһ альдаран одсинь келв. Хар һуйрин тәрәнд керә нисч ирнә. Буһ хавхд торад,
зовад кевтнә.
Керә буһд санань зовад, нөкд болхар келнә:
- Би тәрәнә эзнүр нисч одад «Хавхд буһ тусҗ, деес белд!» - гиҗ хәәкрнәв.
Эзн өвгн чамур гүүҗ ирх. Чи үксн болад, көндрл уга кевт. Чамаг үкҗ оч гиһәд, хавхасчн
сулдхад, байрлад, һанзан сорад, теңгр хәләһәд суух. Тер хоорндь чи һарад зул.
Керә эзн өвгнә герүр нисҗ ирәд, хәәкрнә. Эзн өвгн хавхурн гүүҗ ирнә. Буһ көндрл уга
кевтнә. Өвгн буһиг хавхас сулдхв. Көлсән арчад эн тәмкән татв. Эн саамла буһ босад
зулна. Өвгн терүг үзчкәд, хавхан дәкәд тәвнә.
Арат хавхд торсн буһин мах идхәр ирнә. Арат бийнь хавхд торна.
Иигәд му ухан цааҗлгдна, сән, чик ухан диилнә.

4. Зәңгүд күцц келтн

Арат , буҺ , керə Һурвн.
Кезәнә бәәҗ. Арат, буһ, керә …….. . Өрүн болһн эдн тус-тустан ……………... Асхнднь хурад
……………………….
Нег дәкҗ арат хоосн ………………….. Өлн арат буһд үлү үзнә: буһ ноһа ……………... Арат тегәд
буһиг …………………:
- Соңслч, буһ. Тенд, барун үзг тал, сән …………………….. Тиигән одад, цадтлан шимтә ноһа ид!.
Буһ терүг иткәд, ……………………. Тенднь нигт хар һуйр урһҗаҗ. Энүнәс идҗ чадсн ………………….
Асхнднь арат болн керә ………………... Буһ ………… . Керә аратас сурна:
- Буһ хамаран ……………….
Арат буһ альдаран ………………….. Хар һуйрин тәрәнд керә ………………….. Буһ хавхд торад,
…………………….
Керә буһд санань зовад, ……………….:
- Би тәрәнә эзнүр нисҗ одад «Хавхд буһ тусч …………………………...
Эзн өвгн ………………. Чи үксн болад, ……………………. Чамаг үкҗ оч гиһәд, хавхасчн сулдхад,
байрлад, …………………………………….. Тер хоорндь чи ………..
Керә эзн өвгнә герүр нисч ирәд, …………. Эзн өвгн хавхурн ……….. Буһ көндрл уга ……….. Өвгн
буһиг хавхас ………... Көлсән арчад эн ………... Эн саамла буһ ………….. Өвгн терүг үзчкәд,
хавхан …………….
Арат хавхд торсн буһин мах ……….. Арат бийнь хавхд …………...
Иигәд му ухан цааҗлгдна, сән, чик ………….

5. Орлцҗах дүрмүд

6. Кен келв? Кенд келв? Юн гиҗ келв?

• 1.Соңслч, буһ. Тенд, барун үзг тал, сән ноһата һазр
бәәнә. Тиигән одад, цадтлан шимтә ноһа ид!
• 2. Буһ хамаран одсн болхви?
• 3.- Би тәрәнә эзнүр нисҗ одад «Хавхд буһ тусҗ, деес
белд!» - гиҗ хәәкрнәв.

7. Чик эс гиҗ хаҗһр?

Кезәнә бәәҗ. Арат, бух, керә дөрвн бәәҗ.
Асхн болһн эдн тус-тустан хот хәәхәр һарна.
Асхнднь хурад альд , ямаран хот олсан үзүлдг бәәҗ.
Нег дәкҗ чон хоосн ирнә: хот олҗ чадсн уга.
Өлн чон бухд үлү үзнә: бух мах идәд, оньдин цадхлң ирнә. Арат тегәд буһиг алхар
седнә:
- Соңслч, буһ. Тенд, барун үзг тал, сән уста һазр бәәнә. Тиигән одад, цадтлан ус у!
Буһ терүг иткәд, нөкәдүртнь йовна. Тенднь нигт хар һуйр урһҗаҗ. Энүнәс цадтлан
идв.
Маңһдуртнь арат болн керә гертән ирнә. Буһ ирсн уга . Һалун аратас сурна:
- Буһ хамаран одсн болхви?
Арат буһ альдаран одсинь келсн уга. Хар һуйрин тәрәнд Һалун нисч ирнә.
Буһ хавхд торад, зовад кевтнә.
Керә буһд санань зовхш, нөкд болхар седхш:
- Би тәрәнә эзнүр нисч одад «Хавхд буһ тусҗ, деес белд!» - гиҗ хәәкрнәв.
Эзн өвгн чамур гүүҗ иршго. Чи унтсн болад, көндрл уга кевт.
Чамаг үкҗ оч гиһәд, хавхасчн сулдхад, байрлад, цәәһән ууһад,
теңгр хәләһәд суух. Тер хоорндь чи һарад зул.
Торһа эзн эмгнә герүр нисч ирәд, хәәкрнә. Эзн эмгн хавхурн гүүҗ ирнә.
Буһ һәрәдәд бәәнә. Өвгн буһиг хавхас сулдхв.
Көлсән арчад эн цәәһән уув. Эн саамла буһ босад зулна.
Өвгн терүг үзчкәд, суулһан дәкәд тәвнә.
Чон хавхд торсн бухин мах идхәр ирнә. Арат бийнь хавхд торна.
Иигәд му ухан цааҗлгдна, сән, чик ухан диилнә.

8. Ирлцүлтн

1.Мектә аң
1. Арат
2.Буһ
2.өр-өвч шовун
3.Керә
3.санамр күн
4.өвгн
4.итклтә аһурсн

9. Сурврмудт хәрү өгтн:

1.Өрүн болһн эдн яһна?
2. Асхнднь хурад альд , юуна тускар келдг бәәҗ?
Кезәнә бәәҗ. Арат, буһ, керә һурвн бәәҗ.
3.Нег дәкҗ арат ю олҗ чадсн уга?
4. Өлн арат юунд үлү үзнә?
5.Буһ ю идәд, оньдин цадхлң ирнә?
6. Арат буһиг яахар седнә?
7. Арат буһд юн гиҗ келнә?
8.Буһ терүг иткәд, кезә йовна?
9. Тенднь юн урһҗаҗ?
10.Юңгад хот идҗ чадсн уга?
11.Асхнднь арат болн керә альдаран ирнә?
12.Юн гер талан ирсн уга?
13.Керә аратас ююююуна тускар сурна?
14.Арат керәд ю келв?

10.

15.Альдаран керә нисч ирнә?
16.Ю үзнә?
17.Керә буһд санань зовад, юн гиҗ келнә?
18.Керә эзн өвгнә герүр нисч ирәд, яһна?
19. Эзн өвгн юунурн гүүҗ ирн?
20.Буһ яһҗ кевтнә?
21. Өвгн буһиг юунас сулдхв?
22. Көлсән арчад, ю кев?
23.Эн саамла буһ яһна?
24. Өвгн терүг үзчкәд, яһна?
25.Арат яахар ирнә?
26. Арат юунд торна?
27. Му ухан яһна?
28.Сән, чик ухан яһна?

11. Үлгүрмүд

1.Гесндән гер шүдтә. (О хитрых людях)
2.Һазаһаснь хәләхлә - наадһа,
Дотраснь хәләхлә - чон.
( Снаружи - кукла, а внутри – волк)
3.Күүнә эрәнь дота, моһан эрәнь һаза.
(Мысли человеческие внутри человека)
4.Хар санан –бийән бардг,
хамута мөрн – иҗлән бардг.
( Чёрные мысли погубят в конце концов
своего хозяина, чесоточная лошадь
погубит весь табун)
5.Сәәнд му дурго.
(Плохие люди не любят хороших людей)

12. Кенә туск үгмүд?

Мектә-хитрый
Үлү үздг-завистливый
Иткдг-доверяющий
аңхун-рассеянный
тогтун-спокойный
нүл уга-безвредный
седклтә-душевный
өр-өвч-жалостливый
ухата-умный
чик ухата-с правильными мыслями
му ухата- с плохими мыслями

13.

Ни-негн бәәх. Үүрмүдән тевчх. Уметь дружить.
Взаимовыручка, взаимопомощь.
1.Гүрсн деес таслхд хату, һурвн кү диилхд хату.
(Плетённую верёвку порвать тяжело,
трёх человек победить тяжело).
2.Күн дөңгәр, шовун далвагарн.
(Человек, исполняет задуманное,
благодаря людской помощи).
3.Күүнә зөв күцәхлә, эврә зөв күцдг.
(Когда ты помогаешь людям в их делах,
то и твои дела тоже исполнятся).
4.Дөң – демәр юн чигн күцдг.
(Когда тебе помогают люди,
можно выполнить любое дело)
25.02.2024
13