Тоолгч нерн

1. Тоолгч нерн

2. 1. Күүндвр. (цевгəр)

-Мендвт, күүкд! Ямаран бəəнəт?
-……
-Эндр ямаран өдр?
-Эндр ………
-Чи кедүтəвч?
- ………..
-Кедүдгч класст сурhуль сурнач?
– Би ………...
-Тана класст кедү сурһульч сурна?
-Мана ……..
-Кедү көвүн?
-……….
-Кедү күүкн?
-……..
-Тана школд кедү сурһульч сурна?
-…….
-Кедү багш гимназьд көдлнə?
-………
-Тана школ кедүтə?
-……
-Юуна тускар эндр күүндхвидн?
-…….

3. Медрл шүүлһн

4.

5. Тоолый

10-а…
20-х….
30-һ…
40-д….
50-т….
60-җ…
70-д…
80-н….
90-й….
100-з….
1000-м…
1.000.000 -сай

6. Тоолгч нерд бичтн,келтн

10.38219.9991.0001.99910.00010091.000.00055.5582.000.872-

7.

Самбрт

8. Зая Пандита –номт, гегәрүләч, орчулач, моңһл келн улс дунд бурхн багшин ном тархаһач. (1599-1662)

9. «Хальмг уул келн мини, хазаран бичә мөлтлүлич!»

Кезәнәс нааран хальмг улс эврә бичг-тамһта йовла.
1648-гч җил алдр номт Зая-Пандит хальмг алфавит «Тодо
бичг» бичҗ һарһсн болдг. «Тодо бичг» хальмг улс 300 шаху
җилд олзлҗ йовсмн. 1924-гч җилд орс үзгүдәр ул кеһәд,
деернь 6 хальмг үзг: ә, ө, ү, җ, һ, ң – немәд, хальмг келнд
шин алфавит авгдла. Хальмг келәр дегтрмүд, газетмүд,
седкүлмүд барлгдна. Үлгүрнь: «Хальмг үнн» газет,
«Теегин герл» седкүл, «Байрта» бичкдүдин газет, «Байр»
бичкдүдин седкүл. Сүл җилмүдт хальмг келн мартгдҗана
гиһәд хальмг улс зовҗана. Болв баһчуд хальмг келән
медхәр зүткҗәнә, юңгад гихлә мана цусн – хальмг.

10.

Күүндвр
-Җил кедү цагта?
-Цаг болһн кедү сарта?
-Сар кедү өдртə?
-Өдр болһн кедү часта?
-Част кедү минут бəəнə?
-Сар кедү долан хонгта?
-Долан хонгин өдрмүд заатн.
-Кедү часла кичəлмүд эклнə?
-Герин даалһвран кедү част күцəдвт?

11.

Ямаран то?
1)Хойрас ик, дөрвнəс баһ
2) Зурһанас ик, нəəмнəс баһ
3) нəəмнəс ик, арвнас баһ
4) доланас ик, йиснəс баһ
5) Тəвнəс ик, тəвн хойрас баһ
6) Арвн тавнас ик, арвн доланас баһ
7) арвнас ик, арвн хойрас баһ
8) арвн негнəс ик, арвн һурвнас баһ

12. Ямаран тоолгч неринь келтн

Арвта, арвн негтə, арвн негтəв,
арвадар, хөрəдин, дөчдгч, hурвулн,
хоюрн, hунн, дөнн, зуухн,
тəвхн,сай, тəвн йисн, тавна нег
əңг, өрəл, хошад, негн, миңhəд,
йирн йисн, арвн хойрта, найдгч,
тавулн, дөчхн, хөрн йисхн, hурвна
негн, хойр зуудгч, хойр миңhдгч,
түмн.

13. Эн тоолгч нерд ямаран киискврт бəəнə?

Дөрвнд, хөрнəс, арвнур, негнлə,
зурhаhар, hурвдгчар, тəвдгчин,
арвн негдгчəр, зун йирн нəəмдгчиг,
hурвтаhас, тавта, hурвтала,
hучадт, hучадиг, дөчəдəс, хошадла,
зурhанур, зун тəвн доладгчта,
арвн йисдгчəс, дөрвəдəр.

14. Ямаран тоолгч неринь келтн.

1)Генерал –полковник Ока Иванович
Городовиков 1880-гч җил төрҗ.
2) Хальмг Таңhчин хотл-балhсн Элст 158.
3) Хальмг Таңhчд 266.432 күн бəəнə.
4) Теднəс 146.000 - хальмг келн күн, 120.432
-талын келн улс.
5) Хальмг таңhчд
бəəнə
32 келн-əмтн
күн

15.

6)Хальмг таӊhчд 13 район бəəнə.
7)Хальмг государственн университет 1970 җил
секгсмн.
8)Балакан Алексей "hурвн зург" гидг түүкин
автор.
9)Орс литəр век-100 җил,хальмг литəр век-60
җил.
10)Хальмгуд Әрəсəн медлд орад, 414 җил давв.
11)Мана гимназь 2022-гч җил 5 җилин өөнəн
темдглв

16. Келвр тогтахм

Олзлх үгмүд:
2017-гч җил
3 давхр
1300
90
9-гч микрорайон, 30-гч гер
Сурврмуд:
1.Кезə үндсни сойлын гимназь секгдв?
2.Мана школ ямаран бəəдлтə?
3.Кедү сурһульчнр энд сурһуль сурна?
4.Кедү багшнр гимназьд көдлнə?
5. Элстин үндсни сойлын гимназин хайг ямаран?
6.Сурһульта, медрлтə күүнə җирһл ямаран болна?

17. Куунә нерд-тоолгч нерн.

Тавн,Зурhан,Долан,Нəəмн,Йисн,
Арвн,Хөрн,Һучн,Җирнтə,Найнта
нань чигн.

18. Тоолгч нердтә үлгүрмүд

1.Баатр нег үктл, əəмтхə арв үкдг.
2.Бийəн һурв эргүлчкəд, кү кел.
3.Гүрсн деес таслхд хату, һурвн кү
диилхд хату.
4.Заһлма- нег шүүрлһтə, залу- нег үгтə.
5.Нег хотна нохас нег аю хуцдг.
6.Хоома күн хойр көдлмштə.
7.Эвтə туһл хойр эк көкдг.

19. Тоолгч нердтә тәәлвртә туульс

(Тоолгч нердин тəəлвринь олх, ямаран
тоолгч неринь келх)
1.Амтн уга юмиг арв дəкҗ долаҗ.
2.Ах дү дөрвн нег махлата.
3.Довунд долан нүкн.
4.Далта Манҗин күүкн долан давхр девлтə.
5.Зурһан көлтə зусг.
6.Маля цокх һазрт миңһн церг церглҗ.
7.Өрк деер өрəл целвг.
8.Хошудас хойр эмгн урлдҗ.

20. .Өрк деер өрәл целвг.

21. 1.Амтн уга юмиг арв дәкҗ долаҗ.

22. Маля цокх һазрт миңһн церг церглҗ

23. 8.Хошудас хойр эмгн урлдҗ.

24. Зурһан көлтә зусг.

25. Довунд долан нүкн

26. Тоолгч нердтә авъясмуд

1)Зул өдр цуг хальмг улс насн
деерəн 1 нас немҗ авцхана.
2)Шин бууҗ ирсн берин үсинь 2
əӊглдмн.
3) 7 үйəс салсн элгн-садан мартхмн
биш.
4)hазр-усндан җилд 1 дəкҗ одад
мөргдмн.

27. 1)Зул өдр цуг хальмг улс насн деерән неҗәд нас немҗ авцхана.

1)Зул өдр цуг хальмг улс насн деерəн
неҗəд нас немҗ авцхана.

28. 2)Шин бууҗ ирсн берин үсинь хойр әӊглдмн.

2)Шин бууҗ ирсн берин үсинь хойр
əӊглдмн.

29. 3)Долан үйәс салсн элгн-садан мартхмн биш.

3)Долан үйəс салсн элгн-садан
мартхмн биш.

30. 4)hазр-усндан җилд нег дәкҗ одад мөргдмн.

4)hазр-усндан җилд нег дəкҗ одад
мөргдмн.

31. Тоолгч нердтә авъясмуд

5)Нүүхлəрн хальмг улс "шүр" тəвнə.
Хаалhин 2 талнь hал шатана.
6)Эркн 108 умшта.
6)Күүнлə ноолдхла,килнц hарhхла,тер
тоот 3 җил болад,эзəн бəрҗ авдмн.
7)Элкəн теврдмн биш. 2 hаран келкҗ
элкн деерəн бəрдмн биш.Эн му йор гиҗ
кезəнə медəтə улс келдг билə.

32. 6)Эркн 108 умшта.

33. 7)Элкән теврдмн биш.Хойр hаран келкҗ элкн деерән бәрдмн биш.Эн му йор гиҗ кезәнә медәтә улс келдг билә.

7)Элкəн теврдмн биш.Хойр hаран келкҗ
элкн деерəн бəрдмн биш.Эн му йор гиҗ
кезəнə медəтə улс келдг билə.

34. Хальмг дуд

Тоолгч нердтә дуд дууллhн.
(Даалhврнь:тоолгч нерд олад,ямаран тоолгч
неринь келх) Ко-ко,ко-ко,ко-ко,ко-ко,
Арвн зурhан такас
Алтн мет өӊгтә,
Хотн дотр мөрдәд
Хот хәәлдәд йовна
Нег эр така
Нер уга сәәхн
Улан hал залата,
үзмҗтә кедур дуртә

35.

Арвн тавна сарнь
Ааh болҗ мандлна
Эн сарин герлднь
Иньгм сангдна

36.

Чиигəр урhсн hурвн альмн,
Чилх дутман əмтəхн,
Чини келсн hурвн yг,
Чееҗ дотрасм hархш

37.

Мөңкинд нарта
өдрлə
Мартын
нəəм йөрəҗ,
Эн сəəхн
цецгəhəн
Эңкр экдəн
нерəднəв.

38.

Деедс мадниг хәләтхә
Делкә төвкнүн бәәтхә,
Олн келн-әмтн
Оньдинд хоорндан иньглтхә.

39.

Деегшəн теңгр ширтнəв
Долан бурхндан шүтнəв
Зальврхла седклм амрна,
Зовҗасн чееҗм таалрна

40. То бүрн, толһа менд бәәцхәй!