Азаматтық құқықтарды қорғау нысаны

1.

АЗАМАТТЫҚ
ҚҰҚЫҚТАРДЫ ҚОРҒАУ
НЫСАНЫ
Алкамбек А.Х.
Газезов Б.Б

2.

Қазақстан Республикасының заңнамасында "азаматтық құқықтарды қорғау нысанының"
нақты анықтамасы жоқ, бұл қорғау нысанын таңдау туралы шешімді құқықтары бұзылған
адамның қалауына қалдырады.
Құқықтық әдебиеттерде құқықтарды қорғау формалары туралы көптеген пікірлер бар,
зерттеушілер субъективті азаматтық құқықтарды қорғаудың формалары мен тәсілдерін әртүрлі
тәсілдермен жіктейді.
Құқықты қорғау нысанының неғұрлым кең тараған анықтамасы оны уәкілетті органдар немесе
заңға сәйкес тұлғалар жүзеге асыратын бұзылған құқықты қалпына келтіру жөніндегі
ұйымдастырушылық іс-шаралармен байланыстырады.
Кейбір зерттеушілер қорғау нысандарын азаматтық құқықтарды қорғаудың заңмен белгіленген
тәртібі ретінде анықтауды ұсынады, бұл құқықтарды қорғаудағы процедуралық аспектінің
маңыздылығын көрсетеді.
Басқа көзқарастар құқықтарды қорғаудың нысандары мен тәртібі арасындағы айырмашылықты
анықтайды, мұнда форма қорғауды жүзеге асыратын субъектіні көрсетеді, ал тәртіп қорғауды
жүзеге асыру тәсілін анықтайды.

3.

Азаматтық құқықтарды қорғау нысандарын қазіргі заманғы түсіну Абова мен М. К.
Сүлейменовтың негізгі көзқарастарын қамтиды.
Қорғау субъектісін көрсететін қорғаныс нысаны мен әрекет ету тәсілін сипаттайтын
қорғаныс тәртібін ажырату маңызды.
Қорғау нысандары мен тәртібін біріктіру туралы ұсыныс процестік аспектінің құқықтарды
қорғаудағы маңыздылығын көрсетеді.
Дегенмен, құқықтарды қорғаудың процедуралық ережелері әртүрлі және юрисдикция
мен сот ісін жүргізу түріне байланысты екенін ескеру қажет

4.

Құқықтарды қорғау нысандары
Юрисдикциялық
Юрисдикциялық емес
Қорғау әдістері юрисдикциялық және соттан тыс қорғау нысандарында да қолданылуы мүмкін.
Ғылыми әдебиеттердегі барлық нәрселерге қарамастан, тек жіктеуге ғана емес, сонымен қатар
осы нысандардың құрамына қатысты пікірталас жалғасуда. Сонымен, Д.М. Чечот субъективті
азаматтық құқықтарды қорғаудың юрисдикциялық қызметі тек қорғаудың сот формасын ғана
қамтымайтынын атап өтті.

5.

Төрелік, әкімшілік, нотариаттық және қоғамдық сияқты әртүрлі органдар өз құзыреті
шегінде құқықтарды қорғауды жүзеге асырады.
Тарихи тұрғыдан юрисдикция ұғымы сот ісімен байланысты болды, бірақ бүгінде ол
кеңінен түсіндіріледі.
Юрисдикция соттар мен басқа органдардың төрелік, әкімшілік және басқа
органдардың жұмысымен расталатын заңды істерді шешу құзыретін қамтиды.
Мемлекеттік органдар қорғаудың жеңілдетілген түрін ұсынады, дегенмен бұл сот
қорғауымен салыстырғанда шектеулі болуы мүмкін. Қорғаудың бұл түрі формальды
болмаса да, әсіресе дауларды шешудің жеделдігі жағдайында өзіндік құндылыққа ие
және құқықтық қатынастарға қатысушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін
сақтаудың қосымша кепілі болып табылады.

6.

Субъективті азаматтық құқықтарды соттан тыс қорғау құқықтық жүйенің маңызды
аспектісі болып табылады.
Соттан тыс қорғаудың ең көне түрі-Рим құқығында алғаш рет айтылған өзін-өзі
қорғау.
Қазіргі ғылымда өзін-өзі қорғаудың әртүрлі аспектілері, соның ішінде оның негізін
құрайтын әрекеттердің сипаты белсенді түрде талқыланады.
В. П. Грибановтың анықтамасына сәйкес, өзін-өзі қорғау құқықтар мен мүдделерді
қорғау үшін нақты және заңды әрекеттерді қамтиды.
Қазақстандық құқықтық кеңістікте біржақты заң шараларын қамтитын өзін-өзі
қорғауды кеңейтілген түсіну танылады.
Құқық бұзушыға міндеттемелерді орындаудан бас тарту сияқты жедел ықпал ету
шаралары соттан тыс қорғаудың маңызды құралы болып табылады.
Азаматтық құқықтық қатынастарға қатысушылардың құқықтары мен мүдделері
бұзылған жағдайда жедел ықпал ету шараларын қолдануға құқығы бар.

7.

Қорытындылай келе, бір қарағанда, субъективті азаматтық құқықтарды қорғау
нысандарының проблемалары тек теориялық болғанымен, оның қолданбалы,
практикалық маңызы өте зор екенін ерекше атап өткен жөн.