Жеткіншектердің өз бейнесіне деген қатынасы мен өзін өзі бағалауының өзара байланысы

1.

Жеткіншектердің өз бейнесіне деген
қатынасы мен өзін өзі бағалауының өзара
байланысы
Орындаған: Пс41k20 тобының студенті
Ескендір Аружан
Ғылыми жетекшісі: ә. ғ. Магистрі, аға
оқытушы Р.Е. Садыканова

2.

ЗЕРТТЕУДІҢ
ӨЗЕКТІЛІГІ
11-15 жас «Мен» тұжырымдамасының қалыптасуына негіз болады, өзіндік
құндылықтар жүйесі, стандарттары, өзін-өзі бағалауы ашылады. Осы негізге
сүйене отырып, бала соған сәйкес өзінің мінез- құлық үлгісін
қалыптастырады. Өзіндік қарым-қатынас стилдері дамиды, және де
жеткіншек шақтағы өзінің бейнесіне деген көзқарасы пайда болады. Өзін-өзі
бағалауды зерттеу жасөспірімдік шақта үлкен маңызға ие. Осы шақта
реттеуші функциялары жеке мінез-құлықты басқару процесіне көбірек
кіреді. Жасөспірімдік шақта қоғамның ықпалы артып, негізгі әлеуметтік орта
мектеп болғандықтан, жасөспірімнің өзін-өзі бағалауы мен оның
тұлғааралық қарым-қатынасқа ықпалын зерттеудің маңызы ерекше. Өзін-өзі
бағалау - мінез-құлықтың маңызды реттеушісі болып табылады. Адамның
басқалармен қарым- қатынасы, оның сыншылдығы, талапшылдығы,
жетістіктер мен сәтсіздіктерге деген көзқарасы осыған байланысты.
Осылайша, ол іс- әрекеттің тиімділігіне және жеке тұлғаның одан әрі
дамуына әсер етеді. Әрі осы шақта жеткіншектектердің денесінде өзгерістер
пайда болады. Зерттеуде тек қана осы шақтағы балалардың өзін-өзі бағалауы
деңгейін біліп қана қоймай, кеңесте беру қарастырылады.

3.

ЗЕРТТЕУДІҢ МАҚСАТЫ
Өзін-өзі бағалау деңгейі
мен тұлғааралық қарымқатынас ерекшеліктерінің
арасындағы байланысты
анықтау.

4.

ЗЕРТТЕУ МАҚСАТЫНА ЖЕТУ ҮШІН ҚОЙЫЛҒАН МІНДЕТТЕР
1. Рубенштейн әдістемесін қолдана отырып, өзін-өзі бағалау
деңгейі жоғары және төмен топтарды анықтау.
2. Жасөспірімдердің өзін-өзі бағалау деңгейіне байланысты
тұлғааралық қарым-қатынас ерекшеліктерінің айырмашылығы
бар-жоғын анықтау.
3. Өзін-өзі бағалау, тұлғааралық қарым-қатынас ерекшеліктері
және басқаларды қабылдау арасындағы байланысты анықтау.
4. Алынған нәтижелерді талдау.
5. Жасөспірімнің адекватты өзін-өзі бағалауын қалыптастыру
үшін мұғалімдер мен ата-аналарға практикалық ұсыныстар
дайындау.

5.

Зерттеу объектісі:
жасөспірімнің
өзін-өзі бағалауы
мен өз бейнесіне
байланысы.
Зерттеу пәні: өзін- өзі
бағалаудың өзін-өзі
бағалау деңгейі мен
тұлғааралық қарымқатынас
ерекшеліктерінің арасындағы
байланысты анықтау.

6.

ЗЕРТТЕУ
БОЛЖАМДАРЫ
1. Өзін-өзі бағалау деңгейі мен
жасөспірімдердің
тұлғааралық
қарым-қатынас ерекшеліктерінің
арасында байланыс бар.
2. Өзін-өзі бағалауы жоғары
және төмен топтарда тұлғааралық
қарым-қатынас ерекшеліктерінде
айырмашылықтар болады.

7.

ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ
Зерттелетін мәселе бойынша әдеби дереккөздерді теориялық
талдау, А.М.Прихожан өзгерткен Рубенштейн әдісі бойынша
өзін-өзі бағалауды зерттеу, Лири әдісі бойынша тұлғааралық
қарым-қатынасты зерттеу, В.Фейдің басқаларды қабылдау
диагностикасын өткізу. Статистикалық мәліметтерді өңдеу
әдістері: Манна-Уитни U критерий, Спирмен корреляциялық
талдау. Зерттеу нәтижелері 10.0 статистикалық өңдеу
бағдарламасы арқылы өңделді.
Зерттеуге қатысушылар: қойылған мақсаттар мен міндеттерге
қол жеткізу үшін Қарағанды қаласындағы «№48 орта мектеп»
коммуналдық білім беру мекемесінің базасында 13-14 жас
аралығындағы 60 жасөспірім бала қамтылған эмпирикалық
зерттеу жүргізілді.

8.

Өзін-өзі тану – өзіне деген белгілі бір қатынас. Өзінің қасиеттері мен күйлеріне,
мүмкіндіктеріне, физикалық және рухани күштеріне, яғни өзін-өзі бағалау.
Адамдар өзін, іс-әрекетін бағалай алады. Өзін-өзі бағалаусыз өмірде өзіңізді
анықтау қиын, тіпті мүмкін емес.Шынайы өзін-өзі бағалау өзіне деген сыни
көзқарасты, өз мүмкіндіктерін өмірлік талаптарға сәйкес үнемі өлшеп
отыруды, өз алдына қол жеткізуге болатын мақсаттарды өз бетінше қоя білуді,
өз ойларының ағымын және олардың нәтижелерін бағалауда, алға
қойылғанболжамдарды мұқиат тексеруден өткізуде және барлық
артықшылықтар мен кемшіліктерді өлшеуді, негіссіз болжамдар мен
нұсқалардан бас тарту. Шынайы өзін-өзі бағалау адамның қадір- қасиетін
сақтайды және моральдық қанағаттандырады

9.

Жасөспірімнің өзін-өзі бағалауы көбінесе жеке тұлғаның әлеуметтік
бейімделуін анықтайды және оның мінез-құлқы мен іс-әрекетін реттеуші болып
табылады. Дегенмен, әрине, өзін-өзі бағалау бастапқыда жеке адамға тән нәрсе
емес екенін білу керек. Өзін-өзі бағалау қоршаған ортадан кері байланыс ала
отырып, белсенділік пен тұлға аралық әрекеттесу процесінде қалыптасады.
Жеке тұлғаның өзін-өзі бағалауының қалыптасуына қоғам үлкен әсер етеді.
Жасөспірімнің өзін-өзі бағалауы адамның өзіне деген қатынасы ретінде
адамның әлемге қатынасы жүйесіндегі ең соңғы қалыптасу болып табылады.
Бірақ, соған қарамастан, өзін- өзі бағалау тұлғалық қарым-қатынас құрылымында
ерекше орын алады. Жасөспірімнің өзін-өзі бағалауы тұлғаның қалыптасу
орталығы болып табылады.

10.

Адекватты өзін-өзі бағалау бұл адамның
өзінің қабілеттерін, адамгершілік қасиет- тері
мен іс-әрекеттерін шынайы бағалауы.
Адекватты өзін-өзі бағалау сізге сыни
көзқараспен қарауға және өзіңіздің күшті
жақтарыңызды әртүрлі қиындық- тардағы
тапсырмалармен және басқалардың
талаптарымен дұрыс салыстыруға
мүмкіндік береді. Жасөспірімнің өзін-өзі
бағалауының тым жоғары болуы- бұл
жасөспірімнің өзін-өзі бағалауындағы асыра
бағалауы.
Жасөспірімнің өзін-өзі бағалауының
төмендігі – жасөспірімнің өзін-өзі дұрыс
бағаламауы. Бұл жасөспірімдік кезеңдегі
ең көп кездесетін мәселелердің бірі.
Көптеген адамдар бұл өсудің табиғи
кезеңі деп санайды, бірақ олай емес.
Жасөспірімдердегі бұл мәселеге ерекше
назар аудару керек, өйткені кейінгі жаста
түзету қиындай түседі.

11.

РУБЕЙНШТЕЙННІҢ«АДАМНЫҢ ӨЗІН-ӨЗІ
БАҒАЛАУ ДЕҢГЕЙІН АНЫҚТАУ» ӘДІСІНІҢ
ҚОРЫТЫНДЫСЫ
Төмен
Дембо-Рубенштейннің «Адамның өзінөзі бағалау деңгейін анықтау» әдісін
қолдану арқылы алынған мәліметтерге
сүйене отырып, эксперименттік үлгі үш
топқа бөлінді: өзін-өзі бағалау деңгейі
жоғары субъектілер, орташа деңгейдегі
субъектілер және өзін-өзі бағалау деңгейі
төмен субъектілер. Сауалнама нәтижелері
бойынша өзін-өзі бағалау деңгейі әртүрлі
субъектілердің
үш
негізгі
тобы
анықталды (жоғары – 25%, орташа – 51%,
төмен – 24%). Ол үшін әдістемеде
берілген критерийлерді қолдандық.
Орташа
Жоғары
Төмен
23.3%
Жоғары
25%
Орташа
51.7%

12.

Т.ЛИРИДІҢ ТҰЛҒААРАЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС
ДИАГНОСТИКАСЫ
Сауалнамада 128 құндылық пайымдаулары бар, олардың 16сы қарым-қатынастардың өсу қарқындылығы бойынша
реттелген 8 түрінің әрқайсысында қалыптасады. Әдістеме
қатынастың кез келген түрін нақтылауға бағытталған
пайымдаулар бір қатарда емес, ерекше түрде орналасатындай
құрылымдалған: олар 4 топқа топтастырылып, анықтамалардың
бірдей саны арқылы қайталанады. Өңдеу кезінде әрбір түрдегі
қатынастардың саны есептеледі.
0–4 ұпай – төмен адаптивті мінез-құлық, 5–8 ұпай – орташа, 9–
12 ұпай – жоғары экстремалды мінез-құлық, 13–16 ұпай –
экстремалды
патологияға дейінгі мінез-құлық. Т.Лири
схемасы сыналушының нәтижелері шеңбердің центріне
неғұрлым жақын болса, осы екі айнымалының арасындағы
байланыс соғұрлым күшті болады деген болжамға негізделген.
Әрбір бағдар бойынша ұпайлар қосындысы тік (үстемдікбағыну) және көлденең (достық-дұшпандық) осьтері басым
болатын индекске аударылады. Алынған көрсеткіштердің
шеңбердің ортасынан қашықтығы тұлғааралық мінез-құлықтың
бейімделгіштігін немесе экстремалдылығын көрсетеді.
Жалпы салыстырмалы талдау нәтижелері жасөспірімдердің
тұлғааралық қарым-қатынастарында айырмашылықтар бар
екенін, олар өзін-өзі бағалау деңгейіне байланысты екенін
тұжырымдауға мүмкіндік береді. Өзін-өзі бағалауы төмен
жасөспiрiмдердiң шыдамдылық пен сенiмсiздiк сезiмi
анағұрлым айқын көрiнедi, олар басқалардың пiкiрiне тәуелдi,
тiкелей, тұлғааралық байланыстарды орнатуға қабiлеттiлiгi
төмен. Өзін-өзі бағалауы төмен жасөспірімдерге қарағанда,
өзін-өзі бағалауы жоғары жасөспірімдерге авторитарлық
қарым-қатынас стилі мен үстемдігі тән. Өзін-өзі бағалауы
жоғары жасөспiрiмдердiң тәуелсiздiгi мен достығының
көрсеткiшi өзiн-өзi бағалауы төмен құрдастарына қарағанда
әлдеқайда айқын көрiнедi. Сондай-ақ өзін-өзі бағалау
жоғары болғанда «басқалардың қабылдауы» сезімінің
көрсеткіші неғұрлым айқынырақ деп айтуға болады.

13.

Басқаларды қабылдау диагнозы В.Фей
В.Фейдің тесті 18 сұрақтан тұрады, шамамен тестілеу уақыты 10-15 минут.
Тесттен жинаған ұпайларының қосындысы есептеледі. Есептеу кезінде кері
пайымдаулар үшін ұпайларды инверсиялау қажет. Қарама-қарсы пікірлер
сауалнама мәтінінде жұлдызшамен (*) белгіленеді. 60 балл немесе одан жоғары басқаларды қабылдаудың жоғары көрсеткіші; 45-60 балл – жоғары
бейімділікпен басқаларды қабылдаудың орташа көрсеткіші; 30-45 балл – төмен
тенденциямен басқаларды қабылдаудың орташа көрсеткіші; 30 балл немесе одан
төмен - басқаларды қабылдаудың төмен көрсеткіші.

14.

Қорытынды
Дипломдық жұмысты қорытындылай отырып, келесі тұжырымдарға келдік:
Біздің эмпирикалық зерттеуіміздің негізгі болжамы расталды: өзін-өзі бағалау деңгейі мен жасөспірімдердің
тұлғааралық қарым-қатынастарының ерекшеліктері арасында байланыс бар. Бұл қарым-қатынас өзін-өзі
бағалауы төмен жасөспірімдердің үлгісінде де, өзін-өзі бағалауы жоғары жасөспірімдердің үлгісінде де
табылды. Сондай-ақ өзін-өзі бағалау мен басқалардың қабылдау сезімінің көрсеткіші арасында байланыс пайда
болды. Бұл алынған нәтижелерден көруге болатын қарым-қатынас ерекшеліктерінің қиындығына өзін-өзі
бағалау деңгейі әсер ететінін көрсетеді.Өзін-өзі бағалауы төмен және жоғары жасөспірім тұлғааралық өзара
әрекеттесудің мүлде басқа көзбен сипатталады.
Екінші болжам, өзін-өзі бағалауы жоғары және төмен топтардың тұлғааралық қатынастар ерекшеліктерінде
айырмашылықтары бар екендігі де расталды. Өзін-өзі бағалауы төмен жасөспiрiмдердiң шыдамдылық пен
сенiмсiздiк сезiмi анағұрлым айқын көрiнедi, олар басқалардың пiкiрiне тәуелдi, тiкелей тұлғааралық
байланыстарды орнатуға қабiлеттiлiгi төмен. Өзін-өзі бағалауы төмен жасөспірімдерге қарағанда, өзін-өзі
бағалауы жоғары жасөспірімдерге авторитарлық қарым-қатынас стилі мен үстемдігі тән. Өзін-өзі бағалауы
жоғары жасөспiрiмдердiң тәуелсiздiгi мен достығының көрсеткiшi өзiн-өзi бағалауы төмен құрдастарына
қарағанда әлдеқайда айқын көрiнедi. «Басқалардың қабылдауы» өзін-өзі бағалау жоғары болғанда неғұрлым
айқын байқалады.

15.

Назарларыңызға
рахмет!