Ерте дәуірдегі Қазақстан Жаңа тас дәуірі. Неолиттік төңкеріс

1.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ
ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
ТОО «Арес PetroTehnic Жоғарғы колледжі»
Сабақ тақырыбы:
Қазақстан тарихы
Ерте дәуірдегі Қазақстан
Жаңа тас дәуірі.
Неолиттік төңкеріс.
Оқытушы: Даулетбаева Гулбану Сагынбаевна
[email protected]
Tel 8701-538-91-91
Атырау 2023

2.

• Мақсаты:
Неолит дәуірінің ерекшелігі, еңбек құралдары,қолөнердің
пайда болуы. Рулық қауымы неолит ескерткіштері, оның
тұрақ атауы, сипаттамасы туралы жүйелі білім негіздерін
қалыптастыру.
• Сабақ бойынша сөздер мен терминдер:
Неолит төңкерісі, жаңа тас ғасыры еңбек бөлінісі,
дәнүккіш, келі, балта, қайла, яшма, көзе, геометриялық
өрнектер, аналық ру.
.

3.

• Сабаққа шолу
• Білуі керек:
Неолит дәуірінің ерекшелігі, неолит дәуірінің тұрақтары, тұрақ атауы
және оның сипаттамасын.
•Үйренуі керек .
Танымдық қызығушылықты дамыту
Шығармашылық қабілетін дамыта білу
• Негізгі түсініктер:
Неолит төңкерісі, жаңа тас ғасыры еңбек бөлінісі, дәнүккіш, келі,
балта, қайла, яшма, көзе, геометриялық өрнектер, аналық ру.
Сабақтын жоспары.
1. Неолит дәуірінің ерекшеліктері
2. Жаңа тас ғасыры неолит б.з.б 5-3 мың жыл.
3. Еңбек құралдары, Қолөнердің пайда болуы, Рулық қауым.
4. Неолит ескерткіштері

4.

Жаңа тас ғасыры неолит б.з.б 5-3 мың жыл.
Тас дәуірінің соңғы кезеңі. Неолит дәуірі тас өңдеу
техникасының гүлденген кезі. Басты ерекшелігіөндіруші шаруашылық пайда болды. Адамдардың өнім
өндіріп, құрал-сайман жасауда жеткен жетістіктері
тарихта неолит төңкерісі деп аталады. Неолит
заманының табиғи-климаттық жағдайы бүгінгі күнге
ұқсас болды.
Неолит дәуірінде еңбек құралының дамуы адамзатты
терімшілік пен аңшылықтан егіншілік пен мал
шаруашылығына алып келді. Неолит заманында егіншілік
пен мал шаруашылығы қалыптасты. Малды тұрақты
қолға үйреткен кезең. Неолитте қоғамдық еңбек бөлінісі
пайда бола бастады. Қоғамдағы топтардың белгілі бір
кәсіп түріне бірте-бірте мамандануы.

5.

Егіншілік пен мал шаруашылығы. Қоғамдық еңбек бөлінісінің
пайда болуы.
"

6.

Еңбек құралдары: Тас өңдеу биік деңгейге көтерілген кезең. Тас өңдеуде,
тегістеу, бұрғылау, арамен кесу, жылтырата тегістеу әдістерін меңгерді.Тастан
жасалған еңбек құралдарының жаңа түрлері: балта,кетпен, дәнүккіш, келі,
қайланы ойлап, тапты. Егін оратын қарапайым құрал: тас орақ, тесе мен
дәнүккіш сияқты егіншілік құралдарын ойлап тапты. Алғаш егіншілер жерді
таяқ қазғышпен қопсытты. Егіншілердің жер жырту құралы: үшкіртас
бекітілген тесе.
Ойлап тапқан еңбек құралдары: Келі, балта, қайла, келі-келсап-неолит
дәуірінде жиналған астық өнімін түйгіш талқан жасайтын құрал.
Яшма-метал бетін тегістеуде пайдаланды. Дәнүккіш жиналған астық өнімін
үгітіп, ұсататын тас құралы.

7.

Қолөнердің пайда болуы Неолит заманының жаңалығы: қыш құмыра
керамика жасауды үйренді. «Қыш құмыра заманы» деп аталды. Көзе-саздан
жасалған қыш ыдыс атауы. Алғашында адамдар жіңішке шыбықтарды бір-біріне
сабақтастырып тоқу арқылы шағын ғана себет ыдыстарды жасауды үйренді.
Мата тоқып, киім тігуді үйренді. Қыш құмыра ісі, тоқымашылық дамыды.
Тобыл өңірінен табылған құралдардың ішінен тесілген ұршық басы табылған.
Неолит дәуірінде керамика бұйымдарына тән геометриялық өрнектер.

8.

Рулық қауымы
Неолит дәуірінде Аналық ру үстемдік
етті. Әйелдер отбасы ісімен,тамақ
дайындау, киім тігіу, жер өңдеумен
айналысты. Қауымның ішінде салтдәстүр ұстаушысы ана жағынан
туыстық күшті болды. Ру ішінде
барлық кеңесті ру кеңесі шешті.
Дегенмен неолит заманындағы мал
бағу, рулар арасындағы соғыстар т.б
ерлердің де өзіндік орны бар екенін
көрсетті. Алдағы кезеңде ерлердің
үстемдік кезеңі жақындап келе жатты.
Аталық руға көшу басталды. Неолит
дәуірінде өлгендерді жерледі өзі өмір
сүрген тұрағына. О дүние, дүниетаным
деген сенімді білдіретін жерлеу
орындары.

9.

Неолит
ескерткіштері
Неолит дәуірінің тұрақтары
Палеолит және мезолит дәуіріне қарағанда
Қазақстанда
неолиттік
тұрақтар
көп
кездеседі. Неолиттік тұрақтар орналасу
сипатына
қарай-бұлақтық,
өзендік,
үңгірлік, көлдік тұрақ деп төрт түрге
бөленеді. Қазақстан аумағында бұлақтық
тұрақтар
басым
тараған.
Неолиттік
ескерткіштер негізгі белгілері жағынан бірбіріне ұқсас. Көпшілік аңшылардың мекенжайлары уақытша маусымда тұрған.

10.

Неолит дәуірінің
тұрақтары
Қазақстанда
кездесетін
неолит
тұрақтарының ең көнесі б.з.б 5
мыңжылдыққа тән жататыны-Қараүңгір
тұрағы. Қазақстан аумағында 800-ге
жуық неолит тұрақтары табылған. Ұзақ
уақыт тұрақты өмір сүрген қоныстары
Шығыс
Қазақстан-Усть-Нарым.
Орталық Қазақстандағы Қарағанды,
Зеленая Балка, Солтүстік ҚазақстанПеньки.
Бұлар
ҚазақстанныңҚараүңгір, Қарақұдық, Бүркітті.
Неолиттік тұрақтардан сәндік әшекей
бұйымдар өте көп кездеседі. Неолитте
алғашқы кен өндірісінің белгілері
тұрақтарда пайда болды.

11.

Қараторғай
өзен
маңы-Сүйектен
жасалған әшекейлер, садақ пен жебе
ұштары табылған. Тас өңдеудің жоғары
дәрежеге жеткенін байқауға болатын
Неолит ескерткіштері.

12.

Жаңа тас дәуірі
Неолиттік төңкеріс
кезеңіне саяхат

13.

Неолит дәуірінің жаңалықтары:
Егіншілікпен айналыса бастады,
Жабайы аңдарды қолға үйрете бастады,
Ыдыс жасауды үйрене бастады
Тас өңдеу әдістері жетілді
Кен өндірісінің негізгі белгілері пайда
бола бастады.

14.

Неолит дәуір адамдары

15.

Тасқа қашалған суреттер

16.

Неолит дәуір баспаналары:

17.

18.

Әдебиеттер мен оқу құралдары:
1.К.Рысбай. Қазақстан тарихы Алматы 2005 жыл.
2.К.Ермұханова. Қазақстан тарихы кітабы Алматы 2007 жыл.
3.Р.Күнқожаева. Тәуелсіз Қазақстан тарихы. А. 2000.
4.Қ.Кәдірқұлова. Қазақстан тарихы. А. 2005