Deformatsiya xususiyatlari loyihalashtirilgan binolar va har xil turdagi

1.

KO’PCHUVCHAN GRUNTLAR UCHUN ME’YORIY HUJJATLARNI
TAKOMILLASHTIRISHDA BENTONITLI GILLAR XUSUSIYATLARINING
O'ZGARISHI
Ochilov G`olibjon Ernazar o`g`li
Mutaxassislik : 04.00.04 – Gidrogeologiya va muhandislik geologiyasi
Geologiya-mineralogiya fanlari boʻyicha falsafa doktori (PhD)
daraja uchun
Ilmiy raxbar: g-m. f.d. Prof. M.M. Zakirov
Ташкент 2022

2.

Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi.
Deformatsiya xususiyatlari loyihalashtirilgan binolar va har xil turdagi
muhandislik inshootlari uchun asos sifatida topilgan ko`pchuvchan gillar
xususiyatlarining eng muhim ko'rsatkichlaridan biridir. An'anaviy tajriba usullari
ko'p vaqt va ko'p mehnat talab qiladi, shuning uchun ko`pchuvchan gillarning
tarkibi va deformatsiya xususiyatlarini ishonchli va tezkor aniqlash tadqiqotning
muhim yo'nalishi hisoblanadi. Shu bilan birga, bilvosita usullar - geofizik
tadqiqotlarni qo'llash imkoniyati istiqbolli hisoblanadi. Ularning afzalliklari
eksperimentning soddaligi va kam vaqt talab qilganligi. Shu bois, ko`pchuvchan
gillarning tarkibi va deformatsiya xususiyatlarini muhandislik-geologik va
geofizik usullar bilan o'rganish va natijalarini birgalikda tahlil qilish fan va
amaliyotning muhim yo'nalishi hisoblanadi.

3.

Butun dunyoda sanoat va fuqarolik maqsadlaridagi bino va inshootlarning
barqarorligini ta’minlash muammosini kompleks baholash bo‘yicha ilmiy
tadqiqotlar olib borilmoqda. Bu binolar va inshootlarning poydevori ayniqsa, obhavo va iqlim omillariga yuqori sezuvchanlik bilan ajralib turadigan
ko`pchuvchan gillarda joylashganda yangi talablarni keltirib chiqaradi. Ayniqsa
Hindiston, Xitoy, AQSh, Kanada, Misr, Ruminiya, Rossiya va Markaziy Osiyo
respublikalarida keng tarqalgan ko`pchuvchan gillar muammoli.
Adsorbsiya, kapillyar va osmotik hodisalar ta'sirida yuzaga keladigan
murakkab fizik-kimyoviy jarayon sifatida ko`pchishni o'rganishda respublikada
ilmiy-amaliy ishlar olib borilmoqda va ma'lum ilmiy natijalarga erishildi.

4.

Muammoni o`rganilganlik darajasi.
Adsorbsiya, kapillyar va osmotik hodisalar ta'sirida yuzaga keladigan
murakkab fizik-kimyoviy jarayon sifatida ko`pchishni o'rganishda respublikada
ilmiy-amaliy ishlar olib borilmoqda va ma'lum ilmiy natijalarga erishildi.
Bugungi kunga kelib, bentonitli gillarning strukturaviy-mexanik xossalarini,
ko`pchish xossalarini o'zgartirish xususiyatlarini o'rganish bo'yicha ko'plab nazariy,
eksperimental tadqiqotlar olib borildi.
Gruntlarning ko`pchish muammosining ayrim jihatlarini, poydevori
ko`pchuvchan gillarda joylashgan bino va inshootlarning asosiga murojaat
qilmasdan G.A.Mavlyanov, M.Z.Zokirov, A.M.Xudoybergenov, B.I.Dalmatov,
A.A.Mustafaev, E.M.Sergeev, V.I.Osipov, E.A.A.Tsytovich, R.I.Zlochevskaya,
O.V.Kutsnashvili, N.Xolrov, M.V.Kutsnashvili, N.Xolov, M.H.Krie. B va
boshqalar tomonidan etarlicha batafsil o'rganilgan.

5.

Tadqiqot maqsadlari:
.
Bino va inshootlarni loyihalashda me'yoriy hujjatlarni takomillashtirishga
taqdim etish uchun ko`pchuvchan bentonitli gillarning moddiy tarkibi,
deformatsiya va muhandis geologik xususiyatlari haqidagi mavjud ma`lumotlarni
tahlil qilish va umumlashtirish.
- dala va laboratoriya sharoitida o'rganish usullarida qo'llaniladigan
ko`pchuvchan gillarning deformatsiya xususiyatlariga oid nashr etilgan
materiallarni umumlashtirish;
- eksperimental tadqiqotlar o'tkazish metodologiyasini ishlab chiqish;
- Ta'sir etuvchi omillarni tahlil qilish uchun sun'iy va tabiiy ko`pchuvchan
gillarning seysmik xususiyatlarini (Vp va Vs) solishtirish;
Muhandislik-geologik laboratoriya usullardan foydalangan holda sun'iy va
tabiiy ko`pchuvchan gillarning deformatsiya xususiyatlarini tekshirish;
- muhandislik-geologik usullar bilan olingan tarkib ko'rsatkichlari va
deformatsiya xususiyatlari o'rtasidagi korrelyatsiya aloqalarini aniqlash.

6.

Tadqiqot ob'ekti :
.
Markaziy Qizilqum shaharlarining shishgan bentonit gillari.
Tadqiqot predmeti :
.
Bino va inshootlarning asosi boʻlgan Markaziy Qizilqum shaharlarining
ko`pchuvchan bentonit gillarining moddiy tarkibi va muhandislik-geologik
xususiyatlaridan iborat.
Tadqiqot usullari:
.
Dissertatsiyada, muhandislik-geologik tadqiqotlarda, dala va laboratoriya
tadqiqotlarida qo‘llaniladigan an’anaviy usullardan foydalaniladi. Shuningdek,
geologik-geofizikaviy va muhandislik-geologik ma'lumotlarni tizimlashtirish va
umumlashtirish, laboratoriya va tajriba natijalarini statistik qayta ishlash
usullaridan foydalanilgan.

7.

Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
- yer yuzasida, bino va inshootlarda darzlanish jarayonining rivojlanishiga ta'sir
qiluvchi omillar majmuasi aniqlangan;
- sun'iy va tabiiy namunalarda olingan kompleks va mufassal tahlil
ma'lumotlari ko`pchuvchan bentonitli gillarning deformatsion ko’rsatkichlarini
soddalashtirilgan baholash uchun korrelyatsion o’zaro bog’liqligini aniqlash
imkonini berdi;
- gipergenik jarayonlarning ko`pchuvchan bentonitli gillarning moddiy tarkibiga,
deformatsion xususiyatlariga ta'siri va chuqurlik bo’ylab muhandislik-geologik
xususiyatlari o'zgarishining uchta zonasi aniqlandi;
- bo'ylama to'lqinlar tezligi va gilli gruntlar oquvchanlik ko'rsatkichining
o'zaro bog'liqligi aniqlandi;
- shimoliy Tamditau tog' oldi tekisligida ko`pchuvchan bentonitli gillar
tarqalgan hududlarning muhandislik-geologik rayonlashtirish sxematik xaritasi
tuzildi.

Deformatsiya xususiyatlari loyihalashtirilgan binolar va har xil turdagi

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.