Қырықбуын тәрізділер бөлімі – Хвощевидные Equiseyophyta

1.

Қырықбуын тәрізділер бөлімі – ХвощевидныеEquiseyophyta
Құрылысы:Спорофиттің негізгі ерекшелігі сол, ол бүйірінен бұтақтанады және бүйірлік
бұтақтары сабаққа топтасып орналасады. Буындары мен буын аралықтары айқын
көрінеді. Буын аралықтарының түп жағында қыстырма (интеркалярлық) меристема
орналасады. Жапырақтары редукцияға көп ұшыраған. Олар мөлшері орташа жапырақтан
бір ғана орталық жүйкесі бар ұсақ жапырақшаға дейін кішірейген. Хлоропластарында
пиреноидтары болмайды. Спорангилері спорангиофороларында - түрі өзгерген бүйірлік
өркендерінде орналасады. Қырықбуын тәрізділер тең және әртүрлі споралы болып келеді.
Сонымен бірге бұларда гетеротализм айқын байқалады. Ол дегеніміз мөлшері жағынан
бірдей споралардан әртүрлі жынысты гаметофиттер пайда болады деген сөз.
Спородермасында интиннен және экзиннен басқа, тағыда перина деп аталынатын сыртқы
қабаты болады. Ол экзинге бекінген екі спираль тәрізді бұралған лентадан- элатерден
тұрады. Элатерлері екі түрлі қызмет атқарады - споралардың шашылуын және
споралардың топтасып жинақталуын қамтамасыз етеді. Бұл аталық және аналық
гаметофиттердің бір жерде қатар өсуіне мүмкіндік береді.
Классификациясы. Бұл бөлім төрт кластан тұрады: гиенилер класы (Hyenіopsіda),
сынажапырақтылар класы (Sphenophyllopsіda), каламиттер класы (Calamіtopsіda),
қырықбуындар класы (Equіsetopsіda). Алғашқы үш кластын өкілдері түгелдей жойылып
кеткен өсімдіктер. Қырықбуындар класының өкілдері жер шарының екі бөлігінің де
қазіргі кездегі флорасында кездеседі.

2.

Қырықбуындар класы- Хвощевые- Equisetopsida
Жер шарында
Австралиядан басқа
жердің барлығында
өсе береді
Бір ғана қырықбуын
туысынан тұрады
Сырқы құрылысы
каламиттерге жақын,
бірақ мөлшеоі
жағынан кіші
Түрлерінің жэалпы
саны 30-35;ҚР 8 түрі
өседі
Ылғалы мол жерлерде
өседі

3.

4. Қырықбуын туысы

Дала қырықбуыны- Полевой-Uquisetum
Орман қырықбуыны-Лесной-E.arvense
Шалғын қ.-Луговой-E.pratense
Батпақ қ.- болотный-E.palustre
Қорыс қ.-топяной-E.heleocharis
Бұтақты қ.-ветвистый-E.ramosissimum
Қыстық қ.-зимующий-E.hiemale
Қамыс қ. – камышковыe-E.scirpoides

5.

Дала қырықбуыны- хвощ полевойEquisetum
Дүние: Өсімдіктер
Тұқымдас: Қырықбуынды
Кіші тұқымдасы: Қырықбуын
Түр: Дала қырықбуыны
Көп жылдық шөптесін өсімдік.
Арамшөп ретінде егістіктерде
өседі. Бірнеше метрге жететін
жер астында тамырсабағы
болады.Тамырсабақтың кейбір
қысқарған тармақтары
түйнекке айналады.Олардың
іші крахмалға толы
болады.Қабығында үлкен ауа
қуыстары болады.

6.

7. Орман қырықбуыны-Лесной-E.arvense

Орман қырықбуыны-ЛеснойE.arvense
Биіктігі 50-см ге дейін жететін
көпжылдық
өсімдік.
Жапарақтары
қарама-қарсы орналасады, және алты
немесе он екі болады. Сабақтарының
қарқынды өсуі әдетте үш айдан алты айға
дейін болады.
Химиялық
құрамы:
Орман
қырықбуынының құрамынан көмірсулар
және көмірсу типтес заттар өте. көп
табылған.
Сондай
ақ,
глактоза,
глюкоза,арабиноза,манноза,кислоза,
каратиноидтар,лигниндер табылды.
Мекен ету ортасы: Ормандар,
тундралар,
сарқырамалар
мен
жағалаулардың маңайында өседі.
Шаруашылықтағы
маңызы:
Әдетте халықтың тұрмысында маталарды
бояуға кеңінен қолданады. Сабақтарынан
бауыр және бүйрек ауруларына дәрі
жасайды. Кейбір дәрілері ұнтақ түрінде
болады.

8.

9. Шалғын қ.-Луговой-E.pratense

Қырықбуын туысына
жататын көпжылдық шөптесін
өсімдік. Сабағының ұзындығы 15-40
см болады.
Химиялық құрамы:
Өсімдіктің құрамында флавноидтар,
оның ішінде кампферол, кверцетин
жиі кездеседі.Соңғы кездеі
каратиноидтар табылып жатыр.
Өсу ортасы: Көбіне
солтүстік жарты шарда өседі.
Еуропа елдерінде қалың орман түзіп
орналасады. Ылғалы мол жерлерде
кездеседі. Әсіресе, Данияда көп
кездеседі.
Маңызы: Сібірдің суық
аймақтарында аттарға жем ретінде
қолданылады. Сондай ақ
медицинада асқазан-ішек ауруларын
емдеуге қолданылады. Маталарды
бояуға бояғыштар алынады.

10.

11. Батпақ қ.- болотный-E.palustre

Қырықбуындар
туысына
жататын
көпжылдық өсімдік. Сабағының ұзындығы 1040 см болады.
Химиялық құрамы: қырықбуынының
құрамынан көмірсулар және көмірсу типтес
заттар өте. көп табылған. Сондай ақ, глактоза,
глюкоза,арабиноза,манноза,кислоза,
каратиноидтар,лигниндер табылды
Таралуы: Ресейдің Сібір аймақтарында,
Кавказ, Солтүстік Америка , Орталық Азия
елдерінде, ылғалы мол жерлерде тіршілік етеді.
Маңызы: Тибеттік медицинада буындар
сырқырағанда қолданадады, ал халықтық
медицинада әйелдің жыныс органдарының
еміне қолданады.

12.

13. Қорыс қ.-топяной-E.heleocharis

Биіктігі бір метрден асатын
көпжылдық өсімдік. Жапырақтары
топтасып үшбұрыш жасап
орналасады.Тұқымдарының диаметрі
6-8 мм болып келеді.
Химиялық құрамы:
құрамында өте көп мөлшерде PP және
BB дәрумендері кездеседі.
Таралуы: Өзен, көлдердің
айналасында орналасады. Бұрынғы
Кеңес Одағының елдерінен бөлек
Солтүстік Америка, Орталық-шығыс
Еуропа елдерінде өте көп кездеседі.
Маңызы: үй шаруашылығында
малдарға жем ретінде қолданылады.
КЕйде зәр шығару аурулары кезінде
немесе ісіктерге қолданылады.