6-mavzu. Mantiq

1.

6-mavzu: MANTIQ

2. Reja:

• Tafakkur mantiq ilmining o'rganish ob‘yekti
sifatida.
• Tafakkur shakllari va qonunlari haqida
tushuncha.
• Formal mantiqning asosiy qonulari.
• Mantiqni o'rganishning ahamiyati.

3.

Tavsiya etiladigan adabiyotlar
1. M.Sharipov, D.Fayzixo’jayeva. Mantiq. T., 2001.
2. Vayshvillo E.K, Degtyarev M.G. Mantiq. - M.:
Vlados, 1998
3. Getmanova A.D. Mantiq: lug'at va muammolar
kitobi: universitet talabalari uchun qo'l l lanma. - M.:
Vlados, 1998
4. Gr Grigoriev B.V. Klassik mantiq. - M.: VLADOS,
1996. 10 ta

4.

Bilish - voqelikning, shu jumladan, ong
hodisalarining inson miyasida sub'ektiv,
ideal obrazlar shaklida aks etishidan
Hissiy bilish –
insonning sezgi
organlari yordamida
narsa hodisalarning tashqi
hususiyatlarini
bilishdir
Aqliy bilish voqelikni
umumlashtirib va
mavhumlashtirib,
ichki qonuniyatlarini
ham aks ettirishdir.

5.

BILISH JARAYONI BOSQICHLARI:
HISSIY BILISH
SEZGI
IDROK
TASAVVUR
AQLIY BILISH
TUSHUNCHA
HUKM
XULOSA

6.

Hissiy bilish shakllari
Idrok –
Sezgi predmetning
predmetning
yahlit va yaqqol
birorta tash?i
obrazi bo'lib, u
hususiyatini
mazkur predmet
(Hidi, ta'mi,
to‘g`risidagi turli
hil sezgilarni
shaklini va H.k.z.)
aks ettiruvchi
sintez qilish
yaqqol obrazdir
natijasida hosil
bo'ladi
Tasavvur – avval
idrok etilgan
predmetning
obrazini ma'lum
bir signallar
ta'sirida miyada
qayta hosil
qilishdan iborat
jarayon

7.

Aqliy bilish shakllari
Tushuncha –
predmet va
hodisalarning
umumiy, muhim
belgilarini yahlit
holda aks
ettiruvchi tafakkur
shakli
Predmet va
hodisalarga
ma'lum bir belgi
(hossa,
munosabat)ning
hosligi yoki hos
emasligini
ifodalovchi
tafakkur shakli
Xulosa chiqarish –
bir va undan ortiq
chin mulohaza
lardan ma'lum
qoidalar
yordamida yangi
mulohazani
keltirib
chiqarishdan
iborat tafakkur
shakli

8. MANTIQ FANINING O'RGANISH OB'ЕKTI

• Tafakkurdir.
• U tafakkur shakllari, qonunlari
• - va usullari to'g`risida bahs yuritadi

9. Mantiq

• Dialektik mantiq
• Matematik mantiq
• Formal mantiq

10. “Mantiq”

• Arabcha so'z bo'lib, «so'z,
fikr» ma'nolarini anglatadi.
Yunoncha logika so'ziga
muvofiq keladi

11. Mantiq ilmining rivojlanish bosqichlari

• Qadimgi dunyoda mantiqiy qarashlar rivoji (mil av IIII ming yilliklar)
• O'rta asrlarda mantiq ilmi taraqqiyoti (milodiy asr
boshlaridan XV asrgacha)
• Yangi davr G`arbiy Еvropasida mantiqiy ilmlar rivoji
(XV-XIX asrlar)
• Hozirgi kunda mantiq ilmi taraqqiyoti

12.   Mantiq qonunlarining fikrlash jarayonidagi o'rni

Mantiq qonunlarining fikrlash jarayonidagi o'rni
• Falsafada qonun tushunchasi narsa va
hodisalarning muhim, zaruriy, umumiy,
nisbiy barqaror munosabatlarini
ifodalaydi. Formal mantiq ilmida esa
qonun tushunchasi fikrlash elementlari
o'rtasidagi ichki, muhim, zaruriy
aloqadorlikni ifodalaydi.

13.

QONUNLAR
Amal qilish
ko'lamiga ko'ra
Amal qilish
doirasiga ko'ra
Eng muhim
qonunlar
Tabiat
qonunlari
Umumiy
qonunlar
Jamiyat
qonunlari
Xususiy
qonunlar
Tafakkur
qonunlari

14.

• Formal mantiq qonunlari (yoki tafakkur
qonunlari) deyilganda fikrlashga hos muhim,
zaruriy bo?lanishlar tushuniladi.
• Tafakkur qonunlari amal qilish to'g`ri,
tushunarli, aniq, izchil, ziddiyatsiz, asoslangan
fikr yuritishga imkon beradi.

15.

Fikr
aniqligi
Fikrning
asosliligi
To'g`ri
fikrlashnin
g asosiy
belgilari
Fikr
izchilligi
Fikrning
ziddiyatsizlig
i

16.

Nozidlik
qonuni
Uchinchisi
mustasno
qonuni
Tafakkur
qonunlari
Yetarli
asos
qonuni
Ayniyat
qonuni

17.

• Ayniyat qonuniga ko'ra, mu?okama doirasida
ma'lum bir narsa - hodisa haqida aytilgan fikr
ayni bir vaqtda va ayni bir nisbatda o'z-o'ziga
tengdir (formulasi – «A – A dir»)
• Nozidlik qonuniga ko'ra, biror narsa-hodisa
haqidagi ikki qarama – qarshi ayni bir vaqtda va
ayni bir nisbatda birdaniga chin bo'la olmaydi
(formulasi – «A – A emas»)

18.

• Uchinchisi istisno qonuniga ko'ra, narsa hodisaning mazmunini to'la qamrab oluvchi ikki
zid mulohazadan biri albatta, chin bo'lib,
ikkinchisi hatodir. Uchinchi fikrning bo'lishi
mumkin emas (formulasi – «A yoki V, yoki V
emas»)
• Har qanday narsa-hodisaning real asosi bo'lgani
kabi ularning in'ikosi bo'lgan fikr – mulohazalar
ham albatta, isbotlangan bo'lishi kerak.
(formulasi – « Agar V mavjud bo'lsa, uning asosi
sifatida A ?ai mavjud»)

19. Tilning ikkita turi mavjud.

Tabiiy yoki milliy tillar tarixan shakllangan tovushlar (nutq) va
grafika (yozuv) ning axborot belgilari sistemasidan iborat.
Tabiiy tilning alohida olingan har qanday belgisi o'z holicha
hech narsani ifoda qilmaydi.
TABIIY YOKI MILLIY
TIL
SUN`IY TIL Sun'iy til tabiiy til negizida yaratilgan yordamchi ahborot
belgilari sistemasidan iborat bo'lib, u mavjud bayon
qilish va uzatish uchun hizmat qiladi. Sun'iy tilda sun'iy
yo'l bilan yaratilgan mahsus belgilar, ya'ni simvollarramzlar ishlatiladi.
Сos2 +Sin2 = habarlarni aniq hamda
tejamli
1

20.

Takrorlash uchun savollar
1. Bilish jarayoni qanday amalga oshadi?
2. Tafakkur nima va u qanday xususiyatlarga ega?
3. Mantiq atamasi qanday ma’nolarni ifodalaydi?
4. Fikrdagi izchillik deganda nimani tushunasiz?
5. Tafakkur qonunlarini bilmasdan ham to‘g‘ri fikrlash mumkinmi?
6. Tushunchaning mazmuni va hajmining ta’rifini ayta olasizmi?
7. «E’tiqod» tushunchasiga ta’rif bering. 0 ‘z ta’rifingizni guruhingiz a’zolarining ta’riflari bilan solishtiring.