Рух_кекларини_пирометаллургик_усулда_қайта_ишлаш_Велцевлаш_жараёни (2)

1.

Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar
universiteti
“Metallurgiya” kafedrasi
«Og‘ir rangli metallar metallurgiyasi» fanidan
OCHIQ DARS
Mavzu: Rux keklarini pirometallurgik usulda qayta ishlash.
Velsevlash jarayoni.
Ma’ruzachi: N.B. Xujakulov
Sana: 20.02.2024y. s.11-00,
guruh 7A,B-20Met
Navoiy -2024

2.

Ma’ruzani o‘qitish texnologiyasi
Ma’ruza o‘tish vaqti: - (80 daqiqa.)
Mavzuni o‘rganishdan maqsad: Metallurgiya zavodlarida anod misini elektrolitik tozalash
usullari, elektroliz jarayonida misning ta’siri, elektroliz jarayoni ko‘rsatkichlariga texnologik
omillarning
ta’siri
haqida
umumiy
ma’lumot
berish
va
misni elektrolitik tozalashning nazariy asoslari va amaliyoti bilan talabalarni chuqur tanishtirish.
O‘qitish usuli va texnikasi: «FSMU» va «Tushunchalar tahlili» usullari, vostita – videoproyektor,
ko‘rgazma qurollari, doskava tarqatma materiallar.
Darsning texnologik xaritasi
1-bo‘lim. O‘tgan mavzuni takrorlash. (10 daqiqa.)
2-bo‘lim. Mavzuga kirish (10 daqiqa.)
O‘qituvchi: Mavzu va rejani ma’lum qiladi, talabalarni ko‘rgazma qurollar bilan tanishtiradi,
asosiy savollarni eslatadi va mashg‘ulotni rejalashtirilgan qismlari bilan talabalarni tanishtiradi
Talabalar: Eshitishadi va yozib olishadi
3-bo‘lim. Asosiy. (60 daqiqa.)
O‘qituvchi:
1. Talabalar bilimini dolzarblashtirish uchun savollar beradi:
-elektrolitik tozalash usuli nimaga asoslangan?
-elektrolitik tozalash deganda nimani tushunasiz?
-qanaqa rudalar flotatsiya usulida boyitiladi?
-elektrolitik tozalash jarayoniga ta’sir ko‘rsatadigan omillar?
2. Reja asosida talabalarga mashg‘ulot materiallarini tushuntiradi, kerakli ma’lumotlarni yozib
olishlarini maslahat beradi.
Talabalar:
1.Eshitadilar. Navbat bilan savollarga javob beradilar.
2. Rasm va sxemalarni tahlil qiladilar. Kerakli ma’lumotlarni yozib oladilar va o‘zlarini
qiziqtirgan savollarga javob olishadilar.

3.

Reja:
1. Rux pirometallurgiyasi.
2. Velsevlash jarayoni nazariy
asoslari
3. Rux keklarini pirometallurgik
usulda qayta ishlash – velsevlash
amaliyoti

4.

FSMU texnologiyasi
Quyidagi jumlaga o‘z fikr-mulohazangizni bildiring.
Ruxni pirometallurgik usulda olish jarayonini qo’llanilishidan sabab nima
F-fikr bildiring
S-fikringizga
keltiring
sabab
M-keltirilgan
isbotlovchi
keltiring
sababni
misol
U-fikringizni
umumlashtiring

5.

Tushunchalar taxlili usuli
Tushuncha
Xomaki mis
Olovli tozalash
Elektrolitik
tozalash
Elektroliz
ko’rsatgichlari
Katod va anodlarning
o‘lchamlar va ulardagi
Cu miqdori
Мазмуни

6.

Sulfidli rux
boyitmasini
pirometallurgik
usulda prinsipial
qayta ishlashning
texnologik sxemasi

7.

shteyn
Ruxni pirometallurgiyasida
qo’llaniladigan shaxtali pech.
1-gorn
2-furma
3-pech shaxtasi
4-yuklash tuynugi
5-koloshnik qismi
6-mo’ri
7-aglomerat
8-koks
9-pechning fokus qismi
10-shlak
11-klinker chiqadigan sifon
12-shteyn

8.

Sulfidli rux boyitmasini
gidrometallurgik usul bilan
qayta ishlashning prinsipial
texnologik sxemasi

9.

Pechga kuydirish uchun tayyorlanayotgan shixta
tarkibi quyidagi talablarga javob berishi lozim:
Shixta tarkibida elementlar ulushi % larda.
Rux – 48-54,
Oltingurgut – 28-34,
Qo‘rg‘oshin – 2 dan ko‘p bo‘lmagan miqdorda.
Mis – 3 dan ko‘p bo‘lmagan miqdorda,
Kremniy oksidi –
3 dan ko‘p bo‘lmagan
miqdorda.
Shixtaning yirikligi diskli maydalagichdan keyin
10 mm.dan oshmasligi lozim.

10.

Qaynovchi qatlam pechi kuydirish jarayoni
Oltingurgut gazi pechdan chiqish
yo‘li (лодочка)
QQ pechi
SО2
shixta
ZnS, PbS,
Shixtani qabul CdS,CuS,
FeS,SiO2
qilish
SО2
kamerasi
(forkamera)
Havo О2
Havo
О2
SО2
Aerosuvli xolodilnik
ZnS, PbS, CdS + O2 = ZnO, PbO, CdO + SO2
SO2 + O2 = SO3
ZnO, PbO, CdO + SO3 = Zn, Pb, Cd, SO4
CuFeS2 + 4O2 = CuSO4+ FeSO4
CuS + 2O2 = CuSO4

11.

Qaynovchi qatlam pechi texnologik jarayonida
ajraluvchi gaz SO2 harakat jarayoni.
1
СИОТ
4
elektrofiltr
6
Chiquvchi
gazlar
КУ
QQ
pechi
2
5
Дымосос
kuyindi
havo
Tanlaberitish
sexiga
3
Tanlaberitish
sexiga
7
1. Kotyol-utilizator.
2. Siklon.
3. Dimosos
7. Pnevmo –nasos.
4. Tozalanmagan gaz kollektori.
5. El.filtr .
6. Tozalangan gaz kollektori.

12.

RUX KEKINI VELSEVLASH USULI BILAN QAYTA
ISHLASH.
• Rux keklari sulfidli konsentratni gidrometallurgik
usuli bilan qayta ishlash texnologiyasini
yakunlovchi mahsuloti hisoblanadi. Uning
chiqishi dastlabki xom ashyo sifatiga bog‘liq. Boy
va toza konsentratlarda kekni chiqishi 20 - 25 %
bo‘ladi.
• O‘rta sifatli konsentratdan esa 40 - 45 % kek
ajralib chiqadi (konsentratning massasiga
nisbatdan).

13.

• Rux keklarini taxminiy tarkibi, %:
• 19 - 24 Zn;
• 5 - 12 Pb;
• 0,3 - 1,3 Сu;
• 0,1 - 0,2 Sb;
• 23 - 32 Fe;
• 5 - 10 S (1,5 - 5,0 S );
• 10 - 12 SiO2;
• 0,4 - 3,2 СаO;
• 0,3 - 1,3 MgO;
• 0,5 - 1,0 Mn va 170 - 425 г/т Аg.

14.

1 – pechning pastki
boshi; 2 - qo'llabquvvatlash
bandajlar;
3 – pechni
aylantirish
shestirnasi; 4 pech korpusi;
5 - pechning yuqori
bosh; 6 – shixta
qatlami; 7 - qo'llabquvvatlovchi
roliklar;
8 - haydovchi
birligi
Rux kekini velsevlash jarayonida qo‘llaniladigan vels
pechi
Pechning uzunligi 4090 m,
gorizontalga 3-5 °
burchak ostida
joylashgan,
diametri 2,6-4,5 m
uning aylanish tezligi 1-3
ayl/min.
Ishlab chiqarish
unumdorligi
0,1–1,2 t/m3
sut.

15.

Velslanayotgan xom-ashyoning qanaqaligidan
qat’iy nazar, velslash pechini shartli ravishda
bir necha zonaga bo‘lish mumkin.
Birinchi zona – shixtani qizdirish va quritish –
uzunligi velslash pechi shixta yuklanish
tomonidan 12-17 metr hisoblanadi. Bu zonada
erkin va gidratlar ko‘rinishida bog‘langan
namlik yo‘qotiladi va shixta kimyoviy
reaksiyalar
boshlanadigan
haroratgacha
qizdiriladi.

16.

Ikkinchi zona – sulfatlarning qaytarilishi –
pechning 17 metridan 25 metrigacha joylashadi.
Mana shu zonada sulfatlarning 94,3 % i
parchalanadi. Bundan tashqari bu zonada
ruxning 20-21% bug‘lanadi. 30% atrofidagi uch
valentli temir, ikki valentli holgacha, 13% esa
metallik holatigacha qaytariladi.

17.

Uchinchi zona – ruxning bug‘lanish zonasi –
pechning 25 metridan 40 metrigacha joylashgan.
Bu zonada rux oksidining intensiv qaytarilishi
kechadi va 70 % gacha rux bug‘lanadi. Tajribalar
ko‘rsatishicha, ruxning bug‘lanish intensivligi,
ruxning shixtadagi konsentratsiyasiga emas,
birinichi o‘rinda – shixta haroratiga bog‘liq.

18.

To‘rtinchi zona – klinkerning shakllanishi zonasi
hisoblanib, pechning 40-50 metrida joylashgan
bo‘ladi. Klinker shakllanishi zonasida bug‘lanish
jarayonlari sekin-asta to‘xtaydi va Fe ning
qaytarilishi
davom
etadi.
Bu
zonada,
sarflanayotgan O ning 70% atrofidagi qismi С
ning yonishi uchun sarflanadi.

19.

Rux keklarini qayta ishlashning apparat zanjir sxema

20.

Vels pechning taxminiy issiklik balansi, %:
Kirish %:
Chiqish %:
Koks yonishi
75
Texnologik gazlar
40-45
Tabiiy gaz yonishi
4
Klinker
11-15
Ekzotermik
reaksiyalar
21
Endotermik
reaksiyalar va
shixtani isitilishi
12-15
Shixtani namligi
bo‘glanishi
10-12
Kladka
orqali
isrofgarchilik
10-15

21.

Pechga yuklanadigan materiallar:
Pechga yuklanadigan materiallarni
kattaligi 5 - 10 mm bo‘lishi kerak.
Koksni shixtadagi miqdori qayta
ishlanadigan moddani og‘irligini 35 45 % tashkil qiladi.
Odatda shixta pech xajmini 15 - 20 %
egallaydi.

22.

Shixta tarkibiga tiklovchi modda koks
kiritiladi. Bunda jarayonni dastlabki
daqiqalarida kuyidagi reaksiyalar ruy
beradi:
ZnO + С = Zn газ + СO
ZnSO4 + 2С = ZnS + 2 СO2
ZnO * Fe2O3 + FeO = ZnO + FeO * Fe2O3

23.

• Gaz fazasida CO ni oksidlanishi yukori xaroratni
ushlab turishga ko‘maklashadi:
• 2 CO + O2 = 2 CO2 + Q
• rux bug‘lari esa oksidlanadi:
• Zn gaz + 0,5 O2 = ZnO + Q
• va gaz oqimi bilan chang ushlash sistemasiga
chiqariladi.

24.

Fe,Zn va Pb ferriti, magnetit va gematit
shakllarda albatta velsevlashga kelgan
kekda bo‘ladi.
Bu temir pechning ikkinchi yarmida oksid
va sulfidlardan metallik holatiga aktiv
tiklanadi. Buning natijasida qo‘shimcha rux
kiyin tiklanadigan moddalardan vozgon
shaklga o‘tadi:
ZnS + Fe = FeS + Zn газ
(2ZnO * SiO2) + 2 Fe = (2 FeO * SiO2) + 2 Zn газ
ZnO + Fe = FeO + Zn газ

25.

Shunday qilib, velsevlash jarayonining
yakunida pechning reaksion massasida ruxni
oksid, sulfid va silikat shakllari kamayadi.
Klinkerda ruxni qolgan miqdori, %: 0,1 - 1,0
% tashkil qiladi.
Klinkerda Zn quyidagi shakllarga uchraydi,
%: sulfid 45;
silikat 17;
alyuminat - ferrit 20;
oksid 18..

26.

Qo‘rg‘oshin kekda quyidagi shakllarda
bo‘ladi, %:
sulfat 60 - 70;
ferrit 10 - 15;
silikat 10 - 15;
sulfid 5-10.
Velsevlash davrida qo‘rg‘oshinni sulfid
va oksidi par holatiga o‘tib vozgon
tarkibiga kiradi.

27.

Pechning birinchi yarmida
qo‘rg‘oshin sulfatini sulfidgacha intensiv tiklanishi bo‘ladi:
PbSO4 + 2S = PbS + 2 SO2
PbS qisman uchib vozgonga o‘tadi,
qolgan qismi esa mis va temir
sulfidlari bilan shteyn hosil qiladi.
Sulfatni qismi ajraladi va oksid hosil
qiladi:
PbSO4 = PbO + SO3

28.

Qo‘rg‘oshin birikmalari o‘zaro bog‘lanib metallik
qo‘rg‘oshin hosil qilishlari mumkin:
PbS + PbSO4 = 2Pb + 2 SO2
PbS + 2 PbO = 3Pb + SO2
Klinkerda qo‘rg‘oshinni qoldiq miqdori 0,3 - 0,5
%. Klinkerdagi shakllari, %: metal 40; sulfid 29;
alyuminat 25; oksid va silikat 6.
Klinkerning chiqish 75-80%, tarkibida,%:
0,5–0,8 Zn; 0,3–0,5 Pb; 0,5–0,8 Cu; 15–20 C;
shuningdek 200–300 г/т Ag и 0,5–0,8 г/т Au.

29.

Kuydirishda ajralib chiqadigan gazlar sovutiladi
va changdan tozalaniladi.
Katta o‘lchamli changni shixtani mexanik
ajralib chiqqan bo‘ladi va changni umumiy
qismidan 5 - 6 % tashkil qiladi. Bu chang
ushlanib yangitdan vels pechda yuklanadi.
mayda vozgonlarda 60 - 70 % Zn bor.
Ular filtrlarda ushlanib mustaqil qayta
ishlanadi.
Zn ni vozgonga ajralib o‘tishi 90 - 93 %
tashkil kiladi, Pb – 90-92 % va Cd-99-99,9.

30.

31.

32.

33.

• А Ҳасанов, Қ Санақулов,А Юсупходжаев “Рангли металлар металлургияси” Тошкент “Фан”
нашриёти 2009й
• А.С. История металлургии Узбекистана // Горный вестник Узбекистана. – Навоий, 2004. №
3/18. С. 101–104.
• Хасанов А.С. Развитие производства меди // Вестник ТашГТУ. Ташкент, 2004. №3. С.168 – 173.
• Вольский А.Н., Сергиевская Е.М. Теория металлургических процессов. М.: Металлургия, 1968.
– 345 с.
• Купряков Ю.П. Отражательная плавка медных концентратов. М.: Металлургия, 1976. – 262 с.
• Купряков Ю.П. Автогенная плавка медных концентратов во взвешенном состоянии. М.:
Металлургия, 1979. – 98 с.
• Ванюков А.В., Уткин Н.И. Комплексная переработка медно-никелевого сырья. Челябинск:
Металлургия, 1988. – 432 с.
• Санакулов К.С., Дабижа С.И., Атаханов А.С., Хасанов А.С. Перспективы развития ОАО
«Алмалыкский ГМК» // Вестник ТашГТУ. Ташкент, 2005. №1. – с . 31–40.
• Хасанов А.С. 107 кимёвий элемент. Изоҳли луғат. Тошкент: Фан, 2007. –185 б.
• Санакулов К.С., Хасанов А.С. Переработка шлаков медного производства. Ташкент: Фан, 2007. 256 с.
• Лоскутов Ф.М., Цейдлер А.А. Расчёты по металлургии тяжёлых цветных металлов. М., 1963.
• Sigedin V.N., Aranovich V.L., Dovchenko B.А., Khasanov A.S. Progress in copper melting at Almalyk
mining and metallurgical integrated works // Allerton Press. USA, 2006. Р. 14–15.
• Хасанов А.С., Санакулов К.С., Атаханов А.С. Технологическая схема комплексной переработки
шлаков Алмалыкского ГМК // Цветная металлургия. М.: 2003. № 4. С. 9–12.