20-сабақ Қазақстанның Ресейге бодандыққа өтуі

1.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОҚУ-АҒАРТУ
МИНИСТІРЛІГІ
ТОО «Арес PetroTehnic Жоғарғы колледжі»
Сабақ тақырыбы:
Қазақстан тарихы
Қазақстанның Ресейге бодандыққа
өтуі.
Оқытушы: Даулетбаева Гулбану Сагынбаевна
[email protected]
Tel 8701-538-91-91
Атырау 2024

2.

• Мақсаты:
Қазақстан аумағындағы жүздердің Ресей қарамағына кіру
алғышарттары мен себептерін түсіндіріп, қазақ –жоңғар
соғыстарының салдары,Әбілхайыр хан мен Абылай ханның
ел бірлігіндегі қосқан үлесі туралы түсінік беру.
• Сабақ бойынша сөздер мен терминдер:
Әбілхайыр хан мен Абылай хан, Қазақ-жоңғар
қатынастары, Есім хан, Есім ханның ескі жолы, Жәңгір хан,
Орбұлақ, Жеті жарғы, Тәуке хан.

3.

• Сабаққа шолу
• Білуі керек:
•Әбілхайыр хан тұсындағы Қазақ хандығы, Қазақ-өзбек қатынастары,
Орыс мемлекетімен қарым-қатынасы, Есім хан тұсындағы Қазақ
хандығы, Есім ханның Ескі жолы, Жәңгір хан тұсындағы Қазақ
хандығы, Орбұлақ шайқасы, Тәуке ханның ел билеуі, саяси жағдайлар.
•Үйренуі керек .
Танымдық қызығушылықты дамыту
Шығармашылық қабілетін дамыта білу
• Негізгі түсініктер:
•Абылай хан тұсындағы Қазақ хандығы, Қазақ-өзбек қатынастары,
Орыс мемлекетімен қарым-қатынасы, Есім хан тұсындағы Қазақ
хандығы, Есім ханның Ескі жолы, Жәңгір хан тұсындағы Қазақ
хандығы, Орбұлақ шайқасы, Тәуке ханның ел билеуі, саяси жағдайлар.
Сабақтын жоспары.
1. Қазақ жоңғар шапқыншылықтары.
2. Әбілхайыр хан кезіндегі Қазақ хандығының ішкі-сыртқы жағдайы.
3. Кіші жүз бен Орта жүздің Ресейдің қол астына кіруі.
4. Қазақстан жерлерін біріктіру жолындағы Абылай ханның күресі.

4.

Тәуке хан (1680-1715)
билік еткенжылдары қазақ хандығы
орталықтандырылған мемлекет болып қала берді.
Ордасбасы-Түркістан.
Қазақ хандығында бейбіт өмір орнады, заңдар қатаң
сақталды, тайпа аралық алауыздық азайды.
Қазақтар Сырдария өзенінің өңіріндеп 32 қалаға иелік
етіп, басқарып отырды.

5.

1715ж .Тәуке хан қайтыс болғанан соң, билікті Қайып
хан ұстап қала алмады.
-ХҮІІІғ І ширегінде Қазақ хандығының ішкі сыртқы
саясатта беделінің әлсіреуіне Кіші хандардың дара
билікке ұмтылуы себеп болды.
Барақ пен Сұлтанбет сұлтанның беделі күшейді.
Хандар пайда болды.
-К.ж- Әбілхайыр
О.ж- Болат, Сәмеке, Күшік
Ұ.ж-Жолбарыс, Иманның ықпалы күшейді.

6.

■ Сырттан қауіп қатер төнуі
Еділ қалмақтарының, башқұрттардың Орал
және Сібір қазақтары қазақ жеріне шабуыл
жасады.
- Солтүстік батыстан- башқұрт
- Солтүстік-Ресей
- Оң.-Хиуа Қоқан хандықтары /орта азия/
- Оң.ш- Қытай
- Оңтүстік-Жоңғарлар

7.

Жоңғар шапқыншылығы Қазақстанға
басып кіруі себептері.
18ғ 40 ж.қауіп төндірді.
-Жетісу мен Сырдария сауда жолы
- Солт.шекарасын нығайтып,қазақтардан
алым-салық жинау
-кең байтақ шұрайлы мал жайылымы
- Еділ мен жайықтың бойындағы қандас
туыстары Құба қалмақтарымен
байланыста орнатып,нығайту.
- Қазақ елінің тәуелсіздігін жойып,ұлан
байтақ жерін қарату.
■

8.

Жоңғар шапқыншылығы Қазақстанға басып кіруі
-1697 ж жас қуатты Цеван -Рабтан келді.
-40 мың әскер ұлы жүздің жеріне шапты.
-ірі жорық 1710-1718 ж /жетісу/
1710 ж Бөгенбай жасақ құрады.
1718 ж арыс, Бөген, Шаян өздеріне жетті.
1723ж жоңғарлар- барлық күш қуатын салып,Қазақстанға бас
көктеп кіреді.
1723-27 ж.Ақтабан шұбырынды болды.қазақтарға қаталдық
танытты Цеван.
Қатты зардап шеккен Жетісу өңірі.
Елімай жыры дүниеге келді.

9.

1726 жылғы Бұланты шайқасы. 1729 жылы
Аңырақай шайқасы
Әбілқайыр мен Болат хандардың бастауымен
Бұланты өзенінің басында Қарасиыр деген жерде
шайқас болды. Жоңғарларды ойсырата жеңіп,
Қазақстанның солтүстік-батыс бөлігін азат етті.
• Осы шайқастан кейін Кіші жүзді отарлау
тереңдей түсті.
• Жоңғар шапқыншылығына біршама тойтарыс
берілді.

10.

Әбілқайыр хан (1693-1748 жылдар)
Кіші жүздің билеуші ханы-Әбілқайырдың беделі
жоңғарлармен болған шайқастарда көтерілді.
Кіші жүзді Ресейге қосу арқылы;
1. Өз қарсыластарының сағын сындыруға;
2. Жоңғар мемленкетіне түпкілікті тойтарыс беру
мақсатын көздеді.
Жоңғарларға тойтарыс беру үшін Ордабасында
1726 жылы қазақтың игі жақсыларының басын
қосып кеңес өткізді.
Қазыбек бидің ұсынысымен Әбілқайыр қазақ
жасағының бас қолбасшысы болып бекітілді.

11.

12.

13.

14.

15.

Анна Иоанновна 1730-1740 жылдар
А.И.Тевкелев
1730 жылы Кіші жүз ханы Әбілқайыр арнайы
жіберген екі елшісі Сейтқұл мен Құтлымбет Ресей
патшасынан әскери одақ құруды сұрады.
Патша үкіметі әскери одақпен шектелмей Кіші
жүзді Ресей қол астына алу жөнінде шешім
қабылдады.

16.

1731 ж Орта жүздің ханы Сәмеке Ресейдің қол астына өтті.
- 1740 ж Орынборда Әбілхайыр ағайындық етуімен О.Ж.Х
Әбілмәмбет сұлтан р.қ.а Абылай өтті.
- 1742 ж Әбілхайыр көмегімен Орынборда 30 мың қарақалпақ
Ресейдің билігін мойындап, 1748 ж Әбілхайыр хан Барақтың
қолынан қаза табады.
- 1730 ж қыркүйекте батыр Сейтқұл Қойдағұлұлы мен
Құтлымбет Қоштайұлы бастаған елшілік императрица Анна
Иоанновнаның атына жазылған Әбілхайырдың өтінішін табыс
ету үшін Петербургке келді.
-1731 ж А. Иоанновна Кіші жүздің қазақтарын Ресейдің қол астына
алу туралы қол қояды.
-1731 ж 10 қазанда Әбілхайыр хан 13 рудан тұратын билермен
батырлар тобы ресейдің қол астына өту туралы ант қабылдады. 29
страшын қатысты.
-Әбілхайыр ресейдің билігін мойындағанан кейін
Кіші жүз қазақтарынның арасында беделінен айырылады.
-

17.

Ресей
Қоқан
Ұлы жүз
Оңтүстік
Қазақстан
Хиуа
Ұлы жүз халқына жан-жақтан қысымшылық көрсетті. Ресей ұлы
жүзді орта Азия елдерінен азат ете отырып, бекіністерді өз
қарамағына алды.

18.

- Абылай хан /1771-1781жж/
- Түркістанда дүниеге келді.
- Әкесі орта жүздің сұлтаны Уәли.
- Атасы абылай түркістанды биледі./жасырын аты сабалақ
ерлігімен жоңғар шапқыншылығында көзге түскен/
15 ж.шарышты өлтіреді.
1740ж Орта жүз ханы әбілмәмбет пен Абылай Ресейдің билігін
мойындайды.
Сыртқы саясаты- Ресеймен тату тәтті көршілік саясат
ұстанады.
1781 ж.Дүниеден озады Түркістан жерленеді.

19.

Әдебиеттер мен оқу құралдары:
1.Д.Есенов. Қазақстан тарихы Алматы 2021 жыл.
2.К.Ермұханова. Қазақстан тарихы кітабы Алматы 2007 жыл.
3.Р.Күнқожаева. Тәуелсіз Қазақстан тарихы. А. 2000.
4.Қ.Кәдірқұлова. Қазақстан тарихы. А. 2005
5. Интернет желісі