ПРЕЗеНТАЦИЯ 5

1.

БЕЛАРУСКАЯ КНІГА Ў
ПЕРЫЯД РАСІЙСКАЙ
ІМПЕРЫІ

2.

Пытанні:
1. Беларуская кніга ў 1795–1864 гг.
2. Беларуская кніга ў 1865–1904 гг.
3. Развіццё нацыянальнай выдавецкай
справы ў 1905–1917 гг.
4. Дзейнасць асноўных выдавецкіх
прадпрыемстваў і іх рэпертуар

3.

Агульныя тэндэнцыі і ўмовы развіцця кнігавыдання:
Знешнія:
фарміраванне капіталістычных адносін,
станаўленне нацый,
зараджэнне і узмацненне нацыянальнай
свядомасці
Унутраныя:
духоўныя пошукі беларусаў

4.

разнастайнасці навуковых прац
распаўсюджанне ідэй Асветніцтва
свецкі характар кнігі.
Канец XVIII – пачатак XIX ст.:
развіццё асноўных кірункаў
кнігавыдання
пашырэнне тэматыкі

5.

Першыя спробы вяртання беларускага друкаванага слова:
Праз польскае пасрэдніцтва: моўнае і графічнае.
(першая палова XIX ст.)
польскі ўплыў на фарміраванне нацыянальнай
самасвядомасці беларусаў — адказ на расійскую экспансію:
моўную
культурную
рэлігійную

6.

Публікацыі беларускай песеннай творчасці.
1837–1846 гг. 9 кніг, дзве з іх (“Сялянскія
песенькі знад Нёмана і Дзвіны...”, кн. 4,
1844; кн. 6, 1846)
змяшчалі беларускія народныя
песні і арыгінальныя вершы Я.
Чачота на беларускай мове.
Ян Чачот

7.

У. Сыракомля,
Я. Баршчэўскі,
А. Рыпінскі,
Адраджэнне беларускай мовы ў друку:
В. Каратынскі
В. Дунін-Марцінкевіч,

8.

1846 г. “Сялянка”, польская і беларуская
мова, Вільня “Друкарня Юзафа
Завадскага”
Мінск, беларускамоўныя творы лацінкай
паэма “Гапон” (1855)
зборнікі:
“Вечарніцы і Апантаны”, 1855;
“Цікавішся? – Прачытай!”, 1856;
“Дудар Беларускі, ці Усяго патроху”,
1857.
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч

9.

Пераклад паэмы А. Міцкевіча “Пан Тадэвуш”
(1859 г. Вільня друкарня А. Г. Сыркіна),
цалкам беларускамоўны, быў адразу
канфіскаван.
1861 г. “Люцынка, ці Шведы на Літве”
(апошняя прыжыццёвая кніга) толькі на
польскай мове.
Асноўная прычына забароны “Пана
Тадэвуша” — жорсткая імперская
русіфікатарская палітыка.
Да пачатку 1890-х гг.
беларускамоўныя творы В. ДунінаМарцінкевіча — найбольш значныя
прыкметы нацыянальнага
самасцвярджэння беларусаў.
Пан Тадэвуш

10.

Пецярбургскае асяроддзе студэнтаў з былой Рэчы
Паспалітай
Беларускамоўныя вершы Я.
Баршчэўскага друкаваліся ў
“Літаратурным гадавіку” 1843, выдавец
— Рамуальд Падбярэскі. 1844–1845 гг.
“Шляхціц Завальня”, т. 1–4. на
польскай мове.
Канец 1830-х гг. — альманах “Незабудка”
(на польскай мове), выдавец – Ян
Баршчэўскі. 1840–1844 гг. пяць тамоў.
Альманах «Незабудка»

11.

“Кароткі збор хрысціянскай навукі для сялян рымска-каталіцкага вызнання, якія
размаўляюць на польска-рускай мове” (Вільня, 1835)
Самыя раннія асобныя выданні беларускай лацінкай —
рэлігійныя:
“Катэхізм... для ўжывання ў вясковых рымскакаталіцкіх школах і
касцёлах” (Вільня, 1845).

12.

Першая палова ХІХ ст.
Беларуская лацінка і кірыліца ў друку
збораў гістарычных дакументаў ВКЛ у:
Маскве (1819 і 1824 гг.),
Познані (1841 г.).
грамат
1854–1855 гг. Маскоўскае таварыства
гісторыі і старажытнасцей:
кірылічныя Статуты ВКЛ 1529, 1566 і
1588 гг.
1840–1850-я гг. выданне:
актаў,
помнікаў юрыдычнага
характару, з узорами
старабеларускай мовы:

13.

Пашырэнне гісторыка-краязнаўчых даследаванняў Беларусі
Польская і руская мовы, працы:
Яўстафія Тышкевіча
Рамуальда Зямкевіча
Паўла Шпілеўскага
Івана Насовіча

14.

Першыя газеты:
“Гутарка двух суседаў”
(1861–1862 гг. Беласток)
“Мужыцкая праўда” (1862–1863
гг. 7 нумароў), рэдактар —
Кастусь Каліноўскі 1-я 6 —
друкарні Гродзеншчыны, 7 –
Вільня.
Мужыцкая праўда

15.

Беларуская мова ў афіцыйным друку
Пачатак 1860-х гг. некалькі беларускамоўных брашур
на кірыліцы:
“Бяседа старога вольніка з новымі
пра іхняе дзела” (Магілёў, 1861)
“Рассказы на белорусском наречии”
(Вільня, 1863).

16.

Беларуская кніга ў 1865–
1904 гг.

17.

Колькасны рост беларускай тэматыкі ў друку
Стварэнне Віленскай археаграфічнай камісіі і ПаўночнаЗаходняга аддзела Рускага геаграфічнага таварыства.
Старажытная беларуская мова ў выданнях:
“Акты, издаваемые
Виленскою комиссиею для
разбора древних актов” (у 39
тамах; Вільня, 1865– 1915),
учебного округа” (у 14 тамах;
Вільня, 1867–1904),
“Грамоты великих князей литовских
с 1390 по 1569 год” (Кіеў, 1868),
“Археографический сборник
документов, относящихся к
истории Северо-Западной Руси,
издаваемый при Управлении
Виленского
“Литовская метрика”(Санкт-Пецярбург, 1903) і інш.

18.

Беларускамоўныя выданні кірылічным шрыфтам
Канец 1880 – пачатак 1890-х гг.
беларускамоўныя мастацкія творы на
кірыліцы ў перыядычным друку:
Газета “Минский листок” творы:
Я. Лучыны
У. Сыракомлі
К. Каганца
А. Бярозы
Р. Цягло
А. Шункевіча.
Пазней “Тарас на Парнасе” 1889 г.
паэма асобна перавыдавалася ў:
Віцебску (1896, 1898, 1904),
Гродне (1896),
Магілёве (1900, 1902).

19.

Пачатак 1890-х гг. беларускамоўныя
творы лацінкай у Кракаве:
“Дудка беларуская”
“Тралялёначка”
“Смык беларускі”
Згубіліся:
“Скрыпачка
беларуская”, з
партрэтам Ф.
Багушэвіча,
“рукапіс зборніка
празаічных твораў
“Беларускія апавяданні
Бурачка”.
Францішак Багушэвіч

20.

Прадмова да “Дудкі”:
пацвярджэнне існавання беларускага этнасу,
акрэсліванне яго этнічныя тэрыторыі,
роўнасць беларускай мовы з мовамі іншых народаў,
страціўшы мову, народ як этнас загіне.
абуджэнне нацыянальнай свядомасці.
Дудка беларуская

21.

1892 г. Львоў, беларускамоўны пераклад А. Ельскага
паэмы А. Міцкевіча “Пан Тадэвуш” (лацінскі шрыфт).
Кнiга - Пан Тадэвуш

22.

Пачатак 1880-х гг.
Падпольны друк публіцыстычнай літаратуры,
беларускую мову не выкарыстоўвалі:
“К белорусской молодежи: Призыв” (1881)
“Письмо о Белоруссии. Письмо первое”
Данілы Баравіка (1882)
“Послание к землякам-белорусам”
Шчырага Беларуса (1883).
1884 г. рускамоўная газета “Гомон”
(Санкт-Пецярбург)
“Программа” падпольнай
арганізацыі “Народная Воля”.
Часопiс Гомон

23.

Пісалі і выдавалі:
беларуская праваслаўная
інтэлігенцыя.
беларусы-католікі польскай
культуры
Аглядваліся на:
Польшчу і на традыцыі ВКЛ
Мужыцкая праўда
Расію
Гомон

24.

“Круг беларускай народнай прасветы”, Пецярбург.
Пачатак 1902 г. нелегальная арганізацыя
Беларуская рэвалюцыйная партыя (БРП).
адозва БРП “Да інтэлігенцыі” на польскай мове
(восень 1902 г.), першачарговая задача —
адраджэнне беларускай мовы.
Нелегальны часопіс “Свабода” (орган
БРП) (~ снежань 1902 г.).
Адзін экзэмпляр часопіса канфіскаваны паліцыяй, а
лябёдкаўскі тыраж ліквідавалі самі выдаўцы. У
часопісе надрукаваны вершы А. Пашкевіч і У.
Сыракомлі.
Вацлаў Іваноўскі

25.

“Круг беларускай народнай прасветы” —
першае беларускае выдавецтва:
прадстаўлены як
балгарскамоўны.
“Казкі” (1904), Казімір
Кастравіцкі,
легальныя.
Кнiга Вязанка
1903 г. першае кніжнае
выданне – “Вязанка”
Янкі Лучыны.
Цэнзурнаму камітэту

26.

Пецярбургская польская друкарня К. Пянткоўскага
Нелегальныя:
“Велікодная пісанка” (1904)
“Калядная пісанка” (1903)
1904 г. чатыры беларускамоўныя выданні:
пераклады апавяданняў:
два лацінкай:
“Янка-музыкант” Генрыка
Сянкевіча,
“Ведзьма” (аўтар невядомы)
два кірыліцай:
зборнік вершаў Ф. Багушэвіча, А.
Пашкевіч,
К. Кастравіцкага “Песні” адозва
“Царская гаспадарка”.

27.

В. Ёдка-Наркевіч
Выпуск агітацыйнай літаратуры на беларускай мове.
Канец 1902 г. – студзень 1903 г., Лондан,
друкарня ППС, 3 беларускамоўныя
агітацыйныя брашуры на кірыліцы:
“Гутарка аб тым, куды
мужыцкія грошы ідуць”
“Хто праўдзівы
прыяцель беднага
народу”.
“Як зрабіць, каб людзям
стала добра на свеце”
1903 г. ППС, Літва,
выданне беларускай
лацінкай:
“Да братоў
мужыкоў”.

28.

Беларуская сацыялістычная
грамада (БСГ)
Ля вытокаў арганізацыі стаялі:
Алаіза Пашкевіч (Цётка)
Аляксандр Бурбіс.
браты Луцкевічы
Вацлаў Іваноўскі
1905 г. выдавецкая дзейнасць БСГ:
Пецярбург.
Вільня
Мінск

29.

Развіццё
нацыянальнай
выдавецкай справы ў
1905–1917 гг.

30.

Цэнзурныя змены ў кнігавыданні
24.11.1904 г. “Часовыя правілы
аб друку” (адмянялі “Часовыя
правілы” 1865 г.)
Валынскай,
Віленскай,
Віцебскай,
Гродзенскай,
Кіеўскай,
12.12.1904 царскі указ аб адмене
абмежаванняў у выкарыстанні
мясцовых моў у дзевяці губернях
Расійскай імперыі:
Ковенскай,
Магілёўскай,
Мінскай,
Падольскай.
01.05.1905 г. знята забарона выкарыстання лацінскага шрыфту ў
мясцовым друку Паўночна-Заходняга края.
1905 г.закон аб свабодзе друку.
18 сакавіка і 26 красавіка 1906 г. – указ аб адмене агульнай і
духоўнай цэнзуры.

31.

Першая легальная беларуская кнігавыдавецкая суполка:
“Загляне сонца і ў наша аконца!” (1906–1916) – май
1906 г., Пецярбург. 13 мая дагавор падпісалі сем
сяброў-закладчыкаў; старшыня – В. Іваноўскі.
Выдадзена 39 кніг:
літаратурнага
грамадска-палітычнага
бытавога
навукова-папулярнага зместу.
Агульны тыраж больш за 100 тыс. экзэмпляраў.

32.

Для друку беларускамоўных кніг два шрыфты:
кірылічны
лацінскі
Некаторыя выданні выйшлі і кірыліцай, і лацінкай:
“Беларускі лемантар, або
Першая навука чытання”
(1906),
Першае чытанне для
дзетак беларусаў
“Першае чытанне
для дзетак
беларусаў” Цёткі
(1906),
“Маладая Беларусь” (сш.1, 1912; сш.2,
1912; сш.3, 1913)

33.

Асноўная кніжная прадукцыя — творы мастацкай
літаратуры:
драматычныя п’есы і камедыі для
тэатральнай сцэны
творы з беларускімі песнямі і нотнамузычным матэрыялам
пераклады з рускай, польскай і ўкраінскай моў.

34.

1907 г. падпісная серыя “Беларускія песняры”:
“Дудка беларуская” Ф. Багушэвіча (1907)
“Пан Тадэвуш” А. Міцкевіча (1907)
“Гапон” В. Дуніна-Марцінкевіча (1907)
“Смык беларускі” Ф. Багушэвіча (1908)
“Вечарніцы” В. Дуніна-Марцінкевіча (1909)
“Шчароўскія дажынкі. Купала” В. Дуніна-Марцінкевіча
(1910)

35.

Кніжныя сувязі
Контрагенцтвы ў
Варшаве,
Вільні
Абласных гарадах
Кнігі пра Беларусь на рускай і польскай мовах.
Перасылка кніг кожнаму жадаючаму
1916 г. выдавецкая дзейнасць суполкі спынена ваеннымі і
рэвалюцыйнымі падзеямі.

36.

1910 г. Пецярбург, прыватнае беларускае выдавецтва:
зборнік вершаў “Гусляр”.
паэма “Адвечная песня”
1912 г. уласнае прыватнае выдавецтва.
У. Галубка
Л. Гвазда
Коласа
Таўруса
Антон Грыневіч
Усяго вядома 11 кніг, якія выдаў А. Грыневіч у 1910–1913 гг.

37.

Выдавецкая дзейнасць БСГ
Нелегальны выпуск адозваў на беларускай і літоўскай
мовах.
1905 г. больш за 20
адозваў на беларускай
мове.
1906 г. уласная
падпольная друкарня БСГ,
Мінск, і выдавецтва
“Грамада”, Пецярбург.
Члены БСГ

38.

Рэдактары-выдаўцы:
першы Зыгмунт Вольскі,
крыху пазней – Аляксандр Уласаў,
з 7 сакавіка 1914 г. рэдактар — Янка Купала,
з 16 мая 1914 г. Я. Купала яшчэ і выдавец
Працавалі лідары БСГ:
Часопiс “Наша Ніва”
браты
Луцкевічы
Алаіза
Пашкевіч
Вацлаў
Іваноўскі

39.

Друкарня Марціна Кухты
1907–1913 гг. друкаваліся:
“Наша Хата”
“Палачанін”
“Беларускае
выдавецкае
таварыства”.
Рэдакцыя газеты займалася кніжным гандлем:
беларускамоўных,
уласных і іншых выданняў,
супрацоўнічала з віленскімі кнігарнямі.
Кнiга Вянок

40.

“Беларускае выдавецкае таварыства (БВТ)”
01.07.1913 г.
Заснавалі:
Барыс Даніловіч,
Іван Луцкевіч
Канстанцін Шпакоўскі.
• Старшыня БВТ — Вацлаў Іваноўскі,
• Сакратар — Янка Купала.
• Выдавецтва размяшчалася на кватэры В. Іваноўскага.
За час дзейнасці — 14 беларускіх кніг.
Агульны тыраж 42 тысячы экз.
Адзінае выдавецтва, дзе аўтары маглі атрымаць ганарар.

41.

Віленскае таварыства “Палачанін”
Выданні:
зборнік гумарыстычных вершаў “Снапок”
Альберта Паўловіча (1910)
паэма “Кацярына” Тараса Шаўчэнкі ў
перакладзе Хведара Чарнышэвіча пад
рэдакцыяй Янкі Купалы (1911).
1917 г. віленская газета “Homan” (“Гоман”)
кніжная серыя “Беларускія легенды”
два твора Яна Баршчэўскага.
Газета Гоман

42.

Выдавецкае таварыства “Мінчук”
1 снежня 1906 г., Мінск.
Сумеснае з “Нашай Нівай” выданне
кірыліцай і лацінкай:
• “Гэдалі” Элізы Ажэшкі (1907).
Акрамя “Жалейкі” Янкі Купалы, праектаў
не было.
Існавала да 30 снежня 1909 г.,
Падтрымлівала дзейнасць “Нашай Нівы” ў
Вільні,
Мела цесныя сувязі з “Загляне сонца і ў
наша аконца” ў Пецярбургу.
Жалейка

43.

Выдавецтвы часопісаў “Саха” (1913–1915) і
“Лучынка” (1914)
Ініцыатары:
Аляксандр Уласаў
Алаіза Пашкевіч (Цётка).
Дзейнасць непрацяглая.
“Саха” — 5 навуковапапулярных сельскагаспадарчых выданняў,
“Лучынка” – зборнік апавяданняў для дзяцей.
“Лучынкай” кіравала Цётка, фундавала Тэрэза Гардзялкоўская.
Выданне і распаўсюджванне кніг “Сахі” — Аляксандр Уласаў,
выдавец-рэдактар “Нашай Нівы”, заснавальнік беларускага
выдавецтва “Наша Хата”.

44.

Часопiс Саха
Часопiс Лучынка

45.

Калектыўнае супрацоўніцтва, Мінск:
Выдавецтва “Вясёлка” (1915):
“Беларускія жарты”
Выдавецтва “Вольная Беларусь” (1917):
6 кніг на беларускай мове:
“Дзіцячая чытанка”,
паэма “Тарас на Парнасе”,
Творы:
Язэпа Лёсіка,
Якуба Коласа і інш.

46.

Дзейнасць асноўных выдавецкіх
прадпрыемстваў і іх рэпертуар

47.

1803–1832 гг. выдавецкая дзейнасць Віленскага
ўніверсітэта:
навуковы і навучальны цэнтар,
кіраваў справай асветы на тэрыторыі васьмі губерняў:
Віленскай,
Гродзенскай,
Мінскай,
Магілёўскай,
Віцебскай,
Кіеўскай,
Валынскай,
Падольскай.
нагляд за ўсімі друкарнямі навучальнай акругі.
Цэнзурны камітэт.

48.

Віленскі дзённік

49.

Асноўныя афіцыйныя выданні:
прамовы і навуковыя даклады публічных пасяджэнняў універсітэта,
расклады лекцый (на польскай і лацінскай мовах),
фінансавыя каштарысы,
розныя статуты,
праспекты лекцый,
праграмы конкурсаў на падручнікі і інш.

50.

1797 г. Віцебская губернская друкарня
Кнігі па:
гісторыі,
геаграфіі,
культуры Беларусі:
• М.Я. Нікіфароўскага,
• Е. Р. Раманава,
• А. П. Сапунова,
• У. П. Цеханавецкага,
• У. К. Стукаліча і інш.
Падчас вайны 1812 г. друкарня была знішчана.

51.

1833 г. Магілёўская губернская друкарня
1846 г. была папоўнена тыпаграфскім абсталяваннем кансісторскай
друкарні.
Выданнні:
газета “Могилевские губернские ведомости”,
штогадовыя “Обзоры Могилевской губернии” (1879–1915),
“Памятнык книжки Могилевской губернии” (1861–1916),
афіцыйныя матэрыялы:
губернскага праўлення,
мясцовых устаноў і арганізацый.

52.

1820 г. Гродзенская губернская друкарня
~ 150 назваў кніг.
Газеты:
“Гродненские губернские ведомости”
(з 1838 г.),
“Адреса-календаря и справочной
книжки Гродненской губернии”
(“Памятная книжка Гродненской
губернии”, 1858–1915),
“Памятная книжка Гродненской
дирекции народных училищ” (1890–
1906)
Гродненскія губернскія ведомості

53.

Віленская губернская друкарня
Дзейнасць амаль не раскрыта. Ажыццяўленне друку
гісторыка-краязнаўчых дакументаў і некаторых перыядычных
выданняў.
Выданні на польскай і рускай мовах.
• Першае выданне на літоўскай мове — маніфест аб адмене
прыгоннага права (1863).
• З 1838 па 1915 г. выпускаліся “Виленские губернские ведомости”,
па змесце вылучаецца неафіцыйны аддзел, які:
асвятляў мясцовае жыццё,
змяшчаў нарысы па гісторыі і этнаграфіі краю;

54.

1904–1915 гг. друкарня Віленскага губернскага праўлення
Зборнік “Виленский временник” (у 6 кн.):
• навуковыя працы па:
гісторыі,
этнаграфіі,
мовазнаўстве,
статыстыцы Беларусі і Літвы,
• у першай кнізе змешчаны “Беларусы” Я. Ф.
Карскага (1904),
• у другой – этнаграфічныя працы:
М. Я. Нікіфароўскага,
А. М. Харузіна,
Віленскі временнік

55.

1860-я гг. Губернскія статыстычныя камітэты
1857 г. ствараюцца статыстычныя камітэты, задачы:
o складанне адміністрацыйных статыстычных справаздач,
o падрабязнае апісанне:
гарадоў,
мясцовасцей,
o выданне адпаведных прац у выглядзе:
асобных зборнікаў,
памятных кніжак,
аглядаў,
артыкулаў у мясцовых губернскіх ведамасцях і інш.

56.

Памятныя кніжкі

57.

А. Сазонаў
• 1871 г. “Историко-юридические материалы,
извлеченные из актовых книг губерний
Витебской и Могилевской”.
• Віцебскі архіў старажытных актаў.
32 тамы, 3921 дакумент.
Историко-юридические
материалы, извлеченные
из актовых книг губерний
Витебской и Могилевской

58.

Выдавецкай дзейнасцю займаліся:
гарадскія думы,
губернскія ўправы па справах земскай гаспадаркі,
акцызныя ўпраўленні,
упраўленні чыгунак,
гімназіі,
некаторыя іншыя дзяржаўныя ўстановы ў галіне:
• адукацыі,
• гарадской гаспадаркі,
• аховы здароўя.

59.

Друкарня Полацкай езуіцкай акадэміі (1787–1820)
Адно з самых моцных палiграфiчных прадпрыемстваў
канца XVIII – пачатку XIX ст. на тэрыторыi Беларусi.
На 1820 г.:
4 друкарскія станкі,
2 лiтаграфiчныя,
уласная словалiтня — багаты набор шрыфтоў пяцi алфавiтаў:
рускага,
грэчаскага,
яўрэйскага,
нямецкага,
лацiнскага з дадатковымi лiтарамi для:
• польскай,
• французскай моў.

60.

Друкарня Рымска-каталіцкай кансісторыі ў Магілёве
(друкарня С. Богуша-Сестранцэвіча або Магілёўская
прыдворная друкарня, 1774–1844)
• Свецкая накіраванасць. 3 варштаты.
• 1776 г. дазвол на друк на рускай мове грамадзянскім шрыфтам.
• Указам ад 1780 г. выконвала функцыі Магілёўскай губернскай друкарні
(заснавана ў 1833 г.).
• 1777 г. першая на Беларусі кніга на рускай мове грамадзянскім шрыфтам
“Учреждения для управления губерний” (або “Кацярыны ІІ пастановы для
кіравання губерняў”).
• 65 кніг, у тым ліку на польскай (43) і лацінскай (12) мовах.

61.

1799 г. друкарня ордэна місіянераў, Вільня
• Для патрэб Віленскай дыяцэзіі на аснове друкарні А. Тызенгаўза.
• Асноўная задача друкарні — праца на патрэбу каталіцкай
царквы.
• Адзін з асноўных сродкаў — рэлігійная кніга.
• Першае 40-годдзя ХІХ ст. — вядучае прадпрыемства на
тэрыторыі Літвы і Беларусі па выпуску каталіцкай літаратуры на
розных мовах:
польскай,
літоўскай,
латышскай,
беларускай.

62.

Прыватныя выдавецтвы
Асноўная частка выпуску кніжнай прадукцыі Беларусі 1795–1917 гг.
Ствараліся:
• у губернскіх цэнтрах:
Вільні,
Гродне,
Мінску,
Магілёве,
Віцебску,
• у павятовых гарадах і мястэчках:
Копысі,
Шклове,
Брэсце і інш.

63.

1804 г. друкарня Юзафа Завадскага, Вільня
• 1805 г. Юзаф Завадскі прызначаны тыпографам
Віленскага імператарскага ўніверсітэта.
• Першапачаткова Ю. Завадскі:
пераабсталяваў прадпрыемства (стала 12
друкарскіх станкоў);
павялічыў колькасць рабочых (з 8 да 35).
• Атрымаў манапольнае права на выданне:
падручнікаў,
календароў,
рэлігійнай літаратуры.

64.

Адам Кіркор
• Беларускі і польскі гісторык, этнограф, археолаг,
публіцыст.
• 1859 г. уладальнік друкарні і заснавальнік
выдавецтва:
друк пераважна:
o навуковай
o асветніцкай літаратуры на:
польскай,
рускай,
літоўскай мовах,
• рэдагаванне газеты на польскай і рускай мовах
(“Kurier Wileński”, 1859–1865) “Виленский
вестник”.
• рыхтаваў да выдання беларускі верш “Песня з
паклонам” В. Каратынскага.

65.

Нахімовічы
1785 г. па запрашэнні Антонія Тызенгаўза прыехаў з
Галіцыі словалітчык Нахім. Прадаўжальнікам справы
стаў яго сын Зымель Нахімовіч.
1803 г. уласная друкарня З. Нахімовіча ў Гродне з
правам друку на:
• польскай,
• рускай
• старажытнаяўрэйскай мовах.
Праіснавала да 1838 г. у Гродне.
103 кнігі (48% ад агульнай колькасці кніг, надрукаваных
прыватнымі выдаўцамі Беларусі ў першай трэці ХІХ ст.).

66.

1821 г. друкарня З. Нахімовіча ў Вільні
• 25 друкарскіх станкоў, ~ 200 рабочых.
• Самае буйнае ў Беларусі і Літве прадпрыемства.
• Кніжная прадукцыя ўніверсальнага зместу:
рэлігійная,
мастацкая,
вучэбная,
навуковая,
навукова-папулярная і інш.
• У асноўным на польскай і яўрэйскай мовах.
• Дзейнічала ў Вільні да 1864 г.

67.

1807 г. першыя прыватныя друкарні ў Мінску
Зымеля Прэса (1818–1835)
Івана Стафановіча (1819–1850).
Асноўная частка прадукцыі — рэлігійная.
Выдаваліся таксама:
вучэбная,
літаратурна-мастацкая
афіцыйная літаратура:
2 выданні на рускай мове,
17 – на польскай,
8 – на латыні.

68.

Мінская літаграфія Ф. Фалька:
• Ілюстрацыі да “Гапона” В. Дуніна-Марцінкевіча.
• Ілюстраваны буквар – “Абэцадла”, выдаваўся ў Мінску на:
польскай,
нямецкай,
расійскай мовах (1852, 1854, 1856 і 1858 гг.).

69.

Ёкель Дворац (Ілья Янкель Абрамаў Дворжац)
• Пачатак 1850 г. набыў друкарню ў І. Стафановіча.
• Выдаў творы В. Дуніна-Марцінкевіча:
1855 г. – “Вечарніцы і заварожаны”,
1857 г. – “Дудар беларускі”;
• Сумесна з кнігарамі братамі Бейлінамі:
1855 г. – “Гапон” В. Дуніна-Марцінкевіча
“Аб маральным удасканаленні” Герандэ.
• Тэматыка:
рэлігійная,
мастацкая, (першынство)
адукацыйнапедагагічная,
мовазнаўчая,
сельскагаспадарчая.

70.

1855–1860-я гг. мінская друкалітаграфія Э. Л. Адамовіча
Выданні:
літаратурна-мастацкія,
вучэбныя,
нотныя.
Э. Адамовіч займаўся:
вырабам глобусаў,
друкам школьных геаграфічных карт,
узораў каліграфічнага пісьма,
партрэтаў.

71.

Другая палова 1850-х гг.
• Мінская кнігарня братоў Г. і С. Бейліна.
• Дзякуючы гандлю мелі цесныя выдавецкія сувязі з:
варшаўскімі,
віленскімі,
мінскімі друкарамі.
• Кнігавыдавецкая дзейнасць накіравана на падтрымку мясцовых
аўтараў:
В. Дуніна-Марцінкевіча,
А. Плуга,
У. Сыракомлі,
М. Шышкі.
• Асаблівасць — мастацкія творы на беларускай і польскай мовах:
“Гапон” В. Дуніна-Марцінкевіча (1855).

72.

Аляксандр Валіцкі
• Асноўны выдавец нотна-музычнай літаратуры (1859–1863).
• Для выдання нотна-музычнай літаратуры наладзіў кантакты
з тыпаграфскімі прадпрыемствамі ў:
Мінску (літаграфія Э. Адамовіча),
Варшаве,
Лейпцыгу.
• 26 назваў нотна-музычнай літаратуры:
песні, у тым ліку з аперэт,
танцавальная музыка:
o С. Манюшкі,
o Ф. Міладоўскага,
o В. Пшыборы,
o А. Бартэльса і інш.
• Рэклама выданняў, выкарыстоўваючы пры гэтым самі ж выданні.

73.

Мінская друкалітаграфія Б. І. Саламонава (1874–
1917)
• За перыяд дзейнасці 234 выданні разнастайнай тэматыкі:
па мовазнаўстве,
сацыяльна-эканамічныя,
бібліяграфіі,
рэлігійныя,
медыцыне,
па адукацыі і асвеце,
сельскай гаспадарцы,
гісторыка-краязнаўчыя,
матэматыцы,
юрыдычнаправавыя,
псіхалогіі,
тэхніцы,
гідратэхніцы,
мастацкай літаратуры,
мастацтвазнаўстве,
геаграфіі,
літаратуразнаўстве,
прыродазнаўстве.

74.

Друкарня Р. М. Дворжац (1880–1893)
• Сямейнае прадпрыемства, адно з вядучых у Мінску (1880–1890-я гг.).
• Супрацоўнічала з Мінскім таварыствам сельскай гаспадаркі, што
вызначыла спецыялізацыю друкарні:
Хаіма Якаўлевіча Дворжаца (1894–1904),
Леі Гдалеўны Дворжац (1904–1914).
• На працягу сваёй дзейнасці друкарня спецыялізавалася па выпуску
яшчэ юрыдычнай і сацыяльна-эканамічнай літаратуры.

75.

1904 г. друкалітаграфіі:
Б.І. Саламонава,
Дворжацаў,
Тасьманаў
• Мелі значную колькасць рабочых:
Дворжацы – 80,
Тасьманы – 61,
Саламонаў – 58.
• Цяжкі матэрыяльны стан.
• Дзейнасць — кароткачасовая і эпізадычная.
• Тэхнічнае развіццё і ўдасканаленне
абсталявання.
• Дзейнасць друкарняў пачыналася з дробных
заказаў:
Б. І. Саламонава,
І. І. Тасьмана,
С. А. Някрасава,
Н. М. Нахумава,
Д. Ш. Форына,
І. Каплана,
Я. А. Грынблата.

76.

1818 г. друкарня М. Нэймана
• Адна з буйнейшых у Віцебску.
• Займалася ў асноўным друкам:
этыкетак,
прэйскурантаў,
візітовак,
бланкаў,
канвертаў,
рэкламы,
афіш,
аб’яў.
• З канца 1870-х гг. “друкарня нашчадкаў М. Нэймана”.
• Пачатак ХХ ст. 13–14% ад усёй кнігавыдавецкай прадукцыі Віцебска.

77.

Віцебская друкарня Г. Малкіна (1871–1899)
• Працы:
А. П. Сапунова,
У. К. Стукаліча,
Е. Р. Раманава,
• 16 апошніх выпускаў “Историкоюридических материалов,
извлеченных из актовых книг
губерний Витебской и
Могилевской”.

78.

Найбольш буйны прыватны кнігавыдавец другой
паловы ХІХ – пачатку ХХ ст.
44 кнігі і брашуры:
тры тамы “Витебской старины” (1883,
1885, 1888),
“Полоцкий Софийский собор” (1888),
“Двинские или Борисовы камни” (1890),
“Река Западная Двина” (1893) і інш.
Выданні вызначаліся:
высокім паліграфічным узроўнем,
ілюстраванымі матэрыяламі.
Каляровы друк у некаторых выданнях.
Аляксей Парфёнавіч Сапуноў

79.

1905 г. кніжнае выдавецтва “Фэрлаг
Культур”, Мінск
38 выданняў на ідышы і іўрыце:
літаратурна-мастацкія
арыгінальныя і перакладныя
масава-палітычныя творы
Цесныя сувязі з друкарнямі Варшавы і Кракава.

80.

Польскія таварыствы:
“Асвета” (1908)
“Агніска” (1911)
Выданне сваіх статутаў і распаўсюджванне польскіх
падручнікаў і педагагічнай літаратуры.

81.

1867–1914 гг. Таварыства мінскіх урачоў
асноўныя кірункі:
афіцыйнай
навукова-папулярнай
навуковай літаратуры
Рэгулярныя выданні абагульнялі вынікі медыка-тапаграфічнага і
санітарна-статыстычнага апісання гарадоў і мястэчак.
Праводзіліся чытанні навуковых дакладаў урачоў, якія потым
друкаваліся.

82.

1909–1912 гг. Віцебская вучоная архіўная камісія
Створана па ініцыятыве:
Е. Р. Раманава
А. П. Сапунова
В. С. Арсеньева.
~ 40 кніг:
каталогі музея і архіва і інш
працы
тры выпускі “Полоцко-Витебской
старины”

83.

Дзякуй за ўвагу