23 сабақ. .pdf

1.

ҚАЗАҚТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОҚУ-АҒАРТУ
МИНИСТРЛІГІ
ТОО “ApecPetroTechnic Жоғарғы колледжі”
• Қазақстан тарихы
• Сабақ тақырыбы: Бөкей ордасындағы Исатай Таймановұлы
және Махамбет Өтемісұлы басшылығымен болған көтеріліс
(1836-1823)
•Оқытушы: Даулетбаева Гүлбану Сағынбаевна
[email protected]
8701-538-91-91
• Атырау 2024

2.

Махамбет Өтемісұлы (1804-1846)
Қазақтың әйгілі ақыны, шешен, әрі
батыл күрескер. Ол қазіргі Атырау
облысының аумағында дүниеге
келген. Махамбеттің өлеңдері қазақ
халқының мұң-мұқтажын,
әділетсіздікке қарсы күресті
суреттейді. Оның жырлары арқылы
халық көтеріліске дем беріп, Жәңгір
хан мен патша үкіметінің
әділетсіздігін ашық сынады.

3.

Исатай Тайманұлы (1791-1838)
Қазақ халқының азаттық
күресінің батыр қолбасшысы,
әрі халық қорғаушысы ретінде
танылған тұлға. Ол қазіргі
Батыс Қазақстан облысының
аумағында дүниеге келген.
Ерлігімен, әділдігімен халық
арасында беделге ие болған.

4.

1836-1838 жылдардағы Бөкей ордасындағы Исатай
Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлы бастаған көтеріліс -
бұл қазақ халқының әлеуметтік әділетсіздікке, отарлық
езгіге қарсы жасаған ең батыл көтерілістерінің бірі.
Осы көтеріліс қазақ даласында ұлт-азаттық
қозғалыстардың өршуіне ықпал етті және Исатай мен
Махамбеттің халық қорғаушылары ретіндегі беделін
айқындады.

5.

Көтеріліс алдындағы жағдай:
Бөкей Ордасы XIX ғасырдың басында Жайық
пен Еділ арасындағы аймақта құрылған
болатын. Хандықты Бөкей сұлтан басқарды, ал
оның ұлы Жәңгір хан 1823 жылы таққа отырып,
орданы Ресей империясының ықпалына
барынша тәуелді етті. Жәңгір хан өзі көптеген
реформалар жүргізіп, Еуропалық үлгідегі
мектептер ашқанымен, қарапайым халықтың
жағдайын жақсартуға көңіл бөлмеді. Бұл
ордадағы әлеуметтік теңсіздікке әкелді.

6.

Көтерілістің себептері:
1. Жерге мұқтаждық:
Жәңгір хан
қазақтардың негізгі
жерлерін алып,
байларға, орыс
помещиктеріне және
өзінің жақындарына
бөліп берді.
Әлеуметтік әділетсіздік
пен қанаушылық:
Жәңгір хан мен оның
төңірегіндегі байлар
халыққа ауыр салық
салып, алым-салық
жинау жүйесін
күшейтті.
Қоғамдық
қатынастардың бұзылуы:
Жәңгір хан Ресей
патшалығымен тығыз
байланыс орнатып, оның
мүддесін қорғауға
бағытталған шаралар
қабылдады.

7.

Көтерілістің басталуы:
Көтерілісті Исатай Тайманұлы мен
Махамбет Өтемісұлы бастады. Исатай
Тайманұлы халық арасындағы беделі
зор батыр, әрі әділеттілікті жақтаушы
адам ретінде танылды. Махамбет
Өтемісұлы – атақты ақын, шешен,
халықтың мұңын жырмен жеткізіп,
әділетсіздікке қарсы күреске
шақырды. Екеуі халықты соңынан
ертіп, ханның зұлымдығына қарсы
күресті ұйымдастырды.

8.

Көтерілістің барысы:
1837 жылы Исатай мен Махамбет бастаған
көтерілісшілер Жәңгір ханның ордасына шабуыл
жасауға бел буды. Қарапайым халықтан құралған
жасақтар хан ордасына бірнеше шабуыл жасап,
ханға қарсы күресті күшейтті. Жәңгір хан Ресейдің
әскери күшінен көмек сұрады. Көтерілісшілер
Ресейдің тұрақты әскерлеріне қарсы тұруға мәжбүр
болды.

9.

10.

1838 жылы көтерілістің ең үлкен шайқасы Жаманқала маңында
өтті. Көтерілісшілердің жауынгерлік рухы мықты болғанымен,
қару-жарақ және күш жетіспегендіктен, жеңіліске ұшырады.
Исатай Тайманұлы осы шайқаста қайтыс болды. Махамбет
Өтемісұлы ұзақ уақыт бойы қуғында жүріп, кейінірек қаза тапты.

11.

12.

13.

Көтерілістің нәтижесі мен маңызы:
Көтеріліс жеңіліс тапқанымен, ол қазақ
халқының рухын оятты және болашақ ұлтазаттық қозғалыстардың негізін қалады.
Исатай мен Махамбеттің ерлігі халықтың
санасында мәңгі сақталды, оларды халық
қорғаушылары ретінде бағалады. Бұл
көтеріліс арқылы қазақ халқы отарлық
езгіге қарсы күреске дайын екендігін
көрсетті.

14.

Қызықты мәліметтер:
• Махамбет Өтемісұлы
өзінің көтеріліске
қатысты жырларын
айтып, халықты
жігерлендіретін. Ол
патшалық Ресейдің
әділетсіздігін және
ханның зұлымдығын
айыптап, халықты
оятып, еркіндікке
шақырған ақын ретінде
танылды.
• Көтеріліс қазақ
қоғамындағы
әлеуметтік теңсіздік
мәселелерін ашық
талқыға шығарды,
бұл болашақтағы
азаттық күрестерге
серпін берді.
• Көтеріліс барысында
Исатай мен Махамбет
хан ордасына бірнеше
рет батыл шабуылдар
жасап, Жәңгір ханның
билігін шайқалтты.
Жәңгір хан бұл
шабуылдарға қарсы
әскери күш жинап,
патшалық Ресейден
қолдау алды.

15.

16.

Қолданылған ресурстар:
1. Интернет ресурсы
2.
Wikipedia