Көшпенділер ойыны

1.

Дүниежүзілік
көшпенділер
ойыны

2.

Дүниежүзілік көшпенділер
ойындары — этникалық спорт түрлерінен
өтетін халықаралық спорт жарыстары.
Жарыстар Орталық Азияның тарихи
көшпелі халықтарының халық
ойындарына негізделген
Мақсаты мен міндеттері:
• Қатысушы елдер арасындағы
мәдени байланыстарды нығайту
арқылы дүние жүзіндегі көшпелі
халықтардың мәдениетін сақтау
және жаңғырту.
• Әлемнің көшпелі халықтарының
ұлттық спорт түрлерін сақтау
және халықаралық деңгейге
көтеру.
• Қызметі әлемде этникалық
спортты дамытуға және

3.

Ойындардың өткен жылдары
мен орны

4.

Қазақ күресі — Еуразия құрлығындағы барлық дәстүрлі күрес
түрлерінің синтезінің нәтижесі болып
табылатын қазақтың ұлттық күресі. Қазақ күресі қазақтардың ең
көне спорт түрлерінің бірі.
Құраш (аудармасы – "мақсатқа адал жолмен жету") – түркі
халықтары арасында дәстүрлі түрде олимпиадалық емес спорт
түрлерінің әлемдік желісіне ресми түрде енгізілген және ЮНЕСКО
қолдауындағы ұлттық белбеу күресінің бір түрі
Көрәш - татар халқының көне ұлттық белбеу
күресі. Бұл жекпе-жек өнеріндегі балуанның басты
мақсаты – рұқсат етілген әдістердің кез келгенін
қолдана отырып, қарсыласының жауырынын жерге
тигізу.
Ашыртмалы аба гюреши - Ұлттық белбеу
күресі (Түркия Республикасы)
Алыш – ұлттық белбеу күресі (Қырғыз Республикасы).
Балуандар көгілдір және жасыл түсті арнай ы киім
киеді, шалбар ақ, белбеу қызыл. Бастапқы қалыпта
спортшының басы қарсыласының иығында жатады, ал
қарсыласының аяқтарының қимылдарын қолының
астынан бақылай ды

5.

Көкпар (көпқар) – аттылы адамдардың сойылған ешкіні
тартысып ойнайтын ойын түрі.
Ойын атауының шығуы
Ойынның және оның атауының шығу төркіні туралы алуан түрлі
пікірлер бар. Атаудың негізгі төркіні “көп қарбалас” тіркесінен
шыққан. Көп қарбалас сөзі көпқар сөзіне қысқарып, айтылу
ыңғайына
қарай көкпар болып өзгеріп кеткен.
Көк бөрі – Қырғыз халқының жауынгерлік
ат спорты өнері. Бұл ойынға білекті де жүректі
жігіттер менбелді аттар іріктеледі.
Жеңіске жету үшін де тұлпар мен спортшының бірлесіп әрекет
еткені асамаңызды. Серкені жерден алып үлгерген шабандоз
доданы жарып өтіп, оны қарсылас команданыңқазандығына салуы
керек.

6.

Бәйге — қазақтың ұлттық спорт ойыны,
шабандоздардың ат жарысы.
Бәйге қазақ халқының алқалы жиындарының
(тойлардың,
астардың, т.б.) ажырамас құрамдас бөлігіне айналған.
Шабандоздар белгіленген жерге алғашқы болып
жету үшін барлық күш-жігерін салып шабады.
Жарыс тура және бұрылыстары бар тегіс не
дөңгелек бәйге алаңдарда өтеді.
Бәйгенің үш түрі бар: ұзақ қашықтық жарысы – Аламан
бәйге, Құнан бәйге және Жорға жарысы

7.

Теңге ілу – бозбалалар мен жігіттердің атпен ойнайтын ойыны.
Көбіне қыз ұзатылатын және сүндет тойларының думанында
ойналады. Жігіттің атқа мықтылығы, ат үстіндегі самдағай
әрекеті, денесін игеріп, билеп алған ептілігі сынға салынады.
Теңгені іліп ала алмай, аттан ауып қалып жататындар да көп
болады. Кейде бір ауылға келін ұзағырақ жылдардан кейін түсіп,
беті ашылғаннан кейінгі сайранда
ырым үшін де ойналады. Сонда жас келін өзінің
шолпысын не алқа күмістерін орамалға түйіп, бір
қарыстай терең қазылған, қолдың басы ғана сиятын
шұңқырға салып қояды. Сәйгүлік мінген жігіттер жүз,
жүз елу метрдей жерден екпіндете шауып келіп, сол
ағынымен шұңқырдағы орамалды іліп әкетуге тиіс.
Шұңқыр тұсында іркіліп, тоқтауға не аттың шабысын
бәсеңдетуге болмайды. Кімде-кім орамалды іліп әкетсе, оны өзіне
тартылған жас келіннің тарту сыйы деп біледі. Оны өзі алып
қалмайды, қалаған адамына сыйлайды.

8.

Аударыспақ — спортшыдан үлкен ептілікті, күштілікті, төзімділік
пен батылдықты талап ететін қазақтың ұлттық спортының бір
түрі.
Бұл ойында екі салт атты бір-бірін аттан аударып алуға тырысады.
Аударыспаққа тәртіп бойынша ат үстіндегі айқасты
жақсы меңгерген, тиянақты дайындығы бар спортшылар
ғана қатынаса алады.
Аударыспақ салмақтық категорияға бөлінеді. Жарыс е
режеге сәйкес 60, 70, 80, 90, +90 кг салмақ дәрежесі
бойынша өткізіледі.
Аударыспақшыда қызыл және көк түсті белбеулері болуы қажет.
Аударыспақ шеңберінің аумағы 30 метр. Белдесу уақыты 5 мину

9.

Асық ату (ерлер) арнай ы жабынмен жабылған тегіс алаңда өтеді. Шеңбердің ортасында асықтар (сүй ектер) тізіліп, оларды шеңберден шығару үшін
ой ын алаңының екі жағында белгіленген 6 метрлік белгіден сақа (асық)
лақтырылады. Шеңбердің ортасында ұзындығы 115 см болатын сызық
сызылып, оған 15 асық орнатылады. Оған параллель 15 см қашықтықта екі
жағынан қосымша сызықтар сызылады
«Бес асық» (әйелдер) әр ой ыншыда бес асық (сүй ек)
болады.
Ойынның ережесі өте жеңіл: «Бес асық» бір
қолмен ой налады. Қатысушы жердегі асықтарды
жинағанда, басқа асықтарға қолын тигізбеуі керек.
Ереже бұзылса, кезек келесі ой ыншыға беріледі.
Ой ыншы ой ынды тоқтаған жерінен жалғастыра
алады. «Бес асық» бірнеше кезеңнен тұрады

10.

Дәстүрлі садақ ату жарыстары келесі қашықтықтарда өткізіледі:
30 м – қазақ нысана жамбысы (әй елдер мен ерлер);
60м (әй елдер) 70м (ерлер) – түріктің пут нысанасы;
қалқан нысанасы (50 м. әй елдер 60 м. ерлер);
командалық жамбы – 30 м (команда құрамы 3 ер, 2 әй ел).
Салтанатты шараларда жарыстарға қатысатын барлық спортшылар
дәстүрлі киім киеді.
Халықаралық жарыстарда команданың бірыңғай
дәстүрлі командалық киімі болуы керек.
Ат үстіндегі дәстүрлі садақ ату (Жамбы ату).
Дәстүрлі ат үстінде садақ ату жарысы 4 стильде
өткізіледі: корей стилі, түрік стилі, венгр стилі,
қазақ стилі (жамбы ату).
Жарыс жолының ұзындығы 100м, ені 3м

11.

«Тоғыз құмалақ» ой ынының шарты бой ынша бір-біріне қарама-қарсы
орналасқан тақтада әрқай сысының 9 шұңқыршасы (яғни «отау» деп аталатын не бәрі 18 шұңқырша) бар екі ой ыншы қатысады. Ой ынның басында
әр ой ыншының өз түсті 81 шары болады, яғни 9 шұңқыршада 9 шар.
Ойынның негізгі мақсаты - ой ын шұңқыршаларындағы қиыршық
тастарды жылжыту және олардың мүмкіндігінше көп бөлігін өз
«қазанына» жинау. Жиналған қиыршық тастар жинақтаушы шұңқыршаға
салынады. Ой ыншылар бір-бірден кезекпен жүреді. Жеребе бой ынша
бірінші жүріс құқығы берілген ой ыншы өз қатарындағы кез келген
шұңқыршадан басқа барлық доптарды алып тастай ды
және оларды солдан оңға қарай жылжытады, әрбір
келесі шұңқыршаға біреуін тастай ды, осылай ша
соңғы доп қарсы- ласының шұңқыршасына түседі.
Егер бұрылыс аяқталғаннан кей ін осы
шұңқыршадағы доптардың саны жұп болып шықса,
онда олардың барлығы ой ыншының «олжасы»
болып табылады және оның қазанына ауыстырылады.
Келесі жүріс құқығы қарсыласқа беріледі.
Егер ой ыншылардың біреуінің шұңқыршаларында
бірде-бір доп қалмаса, онда оның қарсыласы өз қатарындағы барлық
шарларды өз қазанына өткізеді. Ой ын екі ой ыншының біреуі өз
қазандығына 81-ден астам тас жинағанша (осы ой ыншы жеңеді) немесе
екеуі де 81 тастан жинағанға дей ін жалғасады (тең ой ын).

12.

Мангала түрік халқының зияткерлік ой ыны. Екі адам ой най ды. Ой ын
тақтасында екі қатарда орналасқан алты бірдей шұңқырша болады, олар
бірге 12 кішкентай шұңқырша құрай ды, сонымен қатар, ой ыншылардың
тастарды жинай тын үлкен жинақтаушы сақтау шұңқыршалары болады.
«Мангала» ой ыны 48 таспен ой налады.
Ой ын жеребе тастаудан басталады. Ой ыншылар барлық 48 тасты, төрттөрттен 12 шұңқыршаның әрқай сысына таратып, жинақтау
шұңқыршаларды бос қалдырады. Тақтаның өз жағындағы алты
кішкентай шұңқырша ой ыншының алаңы, ал
қарама-қарсы алты шұңқырша сәй кесінше
қарсыластың алаңы. Ой ыншылар өз қой масында
мүмкіндігінше көп тас жинауға тырысады. Кім
көп тас жинаса, сол ой ыншы жеңіске жетеді
Овари – Батыс Африка халықтарының
зияткерлік ой ыны. Оны екі адам ой най ды.
Ой ын тақтасында екі қатарда орналасқан алты
бірдей шұңқырша болады, олар бірге 12 кішкентай
шұңқыршаларды құрай ды, сонымен қатар, ой ыншыларда
тастарды жинай тын үлкен жинақтаушы сақтау шұңқы- ршалар болады.
Овари ой ыны 48 шармен ой налады.

13.

POWERFUL NOMAD. КҮШТІЛЕРДІҢ САЙЫСЫ
Ауыр салмақтағы заттарды көтеріп
немесе итеріп орнынан жылжыту
Жарыстар 5 түр бой ынша
өткізіледі:
1. 100 келі тасты көтеріп, оны 10
метрге жылжыту;
2. 100 келілік қаппен отырып тұру;
3. 10 келілік най заны оң немесе сол
қолмен 10 метр қашықтықта тұрған
нысанаға лақтыру;
4. 130 келілік бөренені иығына салып,
отырып тұру;
5. салмағы 200 кг арбаны 10 метрге
сүй реу.

14.

АРҚАН ТАРТУ — Қазақ халқының ұлттық
ойындарының бірі.
Бұл ойынды ойнау үшін, алдымен бес-алты
ойыншы тартқанда үзілмейтін арқан және
үлкен адамның алақаны көлеміндей екі тақтай
дайындап алу қажет. Ол тақтайлардың
ортасынан арқан өтетіндей етіп теседі. Енді
қарды жентектеп, аққалаға ұқсатып үйеді де,
оның орта шенінен таяқпен тесіп, әлгі арқанды
өткізеді.
Содан кейін тақтайіпанын, екеуін арқанның екі
ұшына кигізеді де, таяқшаларды аққалаға екіүш қарыстай таңап қалғанда тоқтатады да,
тақтайшалар аққалаға тірелгенде кейін сырғып
кетпес үшін арқанды түйеді.
Бәрі дайын болған соң, балалар екі топқа
бөлінеді де, арқанды екі жаққа тартады. Аққала
қалай құласа, сол топ жеңіп шыққан болады.
Жеңілген топ аққаланы қайта жасайды. Ойын
қайта басталады

15.

«ҚҰСБЕГІЛІК» ҰЛТТЫҚ СПОРТ ТҮРІНЕН ЖАРЫСТАР БҮРКІТ, ҚАРШЫҒА ЖӘНЕ
СҰҢҚАР АТТЫ ҮШ ТҮР БОЙЫНША ӨТЕДІ.
Сұңқардың ұшу жылдамдығы оны жемге жіберу арқылы бағаланады. Әр
спортшыға сұңқарын сынау үшін 3 минут уақыт беріледі. Жалаушалардың ара
қашықтығы 200 м. Осы уақыт ішінде құс ұшып, әуеден спортшы арқанмен
ай налдырып жатқан жемге шабуылды еліктеуі керек. Жемді кекілік,
қырғауыл мен көгершіннің құй рығы мен қанатынан
алынған қауыр- сындарынан жасай ды. Ережеге сәй кес,
төрешілер сұңқардың қанша рет ұшып келгенін және жемге
шабуыл еліктегенін есептей ді. Жеңімпаз ең көп ұпай саны
бой ынша анықталады
Жарыстың бұл түрінде қатысушылар бүркіттерін екі
жаттығуда сынай ды: құсты қолға шақыру (қолға шақыру)
және жемге (шырға салу). Жарыстың бұл түрінде
қатысушылар бүркіттерін екі жаттығуда сынай ды: құсты қолға
шақыру (қолға шақыру) және жемге (шырға салу). Жарыстардың
жеңімпазы екі жарыста жинаған ұпай саны бой ынша анықталады. Бұл
жарыста бүркіт спортшыдан 500 метр қашықтықта отырады. Төрешінің белгісі
бой ынша бүркітші қолына жем ұстап, бүркітін шақыра бастай ды. Мұнда
бүркіттің бүркітшінің қолына келу уақыты есептеледі
Қаршығаның ұшу жылдамдығы оны жемге жіберу арқылы бағаланады. Әр
спортшыға қаршығасын сынау үшін 3 минут уақыт беріледі. Жалауша- лардың
ара қашықтығы 200 м. Осы уақыт ішінде құс ұшып, әуеден спортшы арқанмен

16.

Мас-рестлинг (таяқ тартыс) –
Ресей дің солтүстік
халықтарының ұлт- тық спорт
түрі.
Мас-рестлингте қарсыластар
бір-біріне қарама-қарсы отырып,
аяқта- рын оның шетіне
қой ылған тақтай ға тіреп, екі
қолымен таяқшаны ұстай ды.
Жеңіске жету үшін спортшы
қарсыласының қолынан таяқты
жұлып алуы немесе оны
таяқпен бірге өз жағына тартуы
керек. Кездесу бір балуанның
екі жеңісіне дей ін созылады