Технико-экономикалық ақпаратты жіктеу және кодтау жүйесі

1. Технико-экономикалық ақпаратты жіктеу және кодтау жүйесі

2. Техникалық-экономикалық ақпаратты жіктеу және кодтау (ТЭА ЖКЖ) ҚР СТ 5.0 жүйесінің негізгі ережелерімен белгіленеді. Бұл

стандарт
келесілерді анықтайды:
• техникалық-экономикалық ақпаратты жіктеу және кодтау жүйесін қолдану
саласын, терминдер мен анықтамалар, жалпы ережелер;
• Қазақстан Республикасының технико-экономикалық ақпаратты жіктеу мен
кодтау жүйесі;
• техникалық-экономикалық ақпаратты жіктеу және оған код қою санаттары
мен әдістері;
• негізгі ережелер жіктеуіштерін тіркеу және жүргізу;
• техникалық-экономикалық ақпараттың мемлекеттік жіктеуіштер
депозитарийінің негізгі ережелері.

3. Мақсаты

1) Жүйені құрудың мақсаты болып есептеу техникасын пайдалана
отырып экономиканы басқару процестерін ақпараттық
қамсыздандыруды стандарттау болып табылады.
2) Экономикалық объектілер мен олардың қасиеттері, олар
туралы ақпарат экономика салаларында пайдаланылатын
біріздендірілген әртүрлі деңгейдегі басқару объектісі болып
табылады.

4. Техникалық-экономикалық ақпаратты жіктеу және кодтау жүйесінің (ТЭА ЖКЖ) негізгі міндеттері:

• ТЭА экономиканы басқару жүйелерінде реттеу, біріздендіру, жіктеу
және кодтау;
• Автоматтандырылған ақпараттық үйлесімділігін қамтамасыз ету және
олардың жұмыс істеу тиімділігін арттыру өзара ic-қимыл жасайтын
экономиканы басқару;
• ТЭА жіктеуіштер кешенін құру және олардың өзара байланысты
әртүрлі салалар деңгейлеріне ұйымдастыру жүргізу;
• Ақпаратты өңдеудің автоматтандырылған деректер банкін құруды
қоса алғанда, үдерісін автоматтандыру үшінжағдайларды қамтамасыз
ету;
• Бірлігін қамтамасыз ету саласындағы әдістемелік және бірыңғайланған
құжаттама жүйесінің ТЭА жіктеуіштерін әзірлеу, енгізу және жүргізу.

5. Техникалық реттеу және метрология комитеті

Уәкілетті орган ТЭА жіктеу және кодтау арқылы осы жұмыстарды
жоспарлау жөніндегі жұмыстарды жүргізуге Республикада
ұйымдастырады және үйлестіреді, салааралық үйлестіруді жүзеге
асырады, есепке алу мен бақылауды қоса алғанда, мемлекеттік
стандарттау жоспарларын орындайды;

6. Санаттағы ТЭА жіктеуіштерін:

• Бірлестіктердің, кәсіпорындардың жіктеуіштері КЖ
• Салалық (ведомстволық) СЖ
• Халықаралық
• Мемлекетаралық МАЖ
• Мемлекеттік МЖ

7. ТЭА мемлекеттік жіктеуіштері

• МЖ-нің әзірлеу тәртібін уәкілетті орган белгілейді. МЖ ТЭА
белгіленген тәртіппен уәкілетті орган бекітеді. Қаулымен
бекітілген құжаттаманың сәйкестендірілген жүйесі кіретін
ведомствоаралық мемлекеттік мақсаттағы МЖ бар ақпаратты
қамтиды.

8. Салалық ТЭА жіктеуіштері

• Тиісті мемлекеттік органдар өз құзыреті шегінде СЖ әзірлеу
тәртібін белгілейді. СЖ тиісті мемлекеттік органдар өз құзыреті
шегінде бекітеді. СЖ тиісті мемлекеттік органдар өз құзырет
ішегінде бекітеді. Кәсіпорынның КЖ кәсіпорындардың өз
құзыреті шегінде әзірлеу тәртібін белгілейді. КЖ, СЖ, МЖ және
жіктеу, немесе ерекше белгілері осы кәсіпорын үшін енгізілген
толықтырған объектілері жоқ ақпаратты қамтуға тиіс.
Кәсіпорындардың жетекшілері және қолданатын кәсіпорын
ішінде ақпараттық өзара іс-қимылды ұйымдастыру кезінде
оларды КЖ бекітеді.

9. Сыныптау мен кодтаудың ТЭА әдістері

1) ТЭА объектілердің сыныпталу әдісі болып:
• Иерархиялық
• Фасеттік
2) Кодтау әдісі ТЭА объектілері болып:
• Тізбекті
• Параллельді
• Реттік

10.

• ТЭА сыныптау мен кодтаудың жіктегіште әзірлеуші сыныптауышының
нақты әдістерін таңдауды жүзеге асырылады. Оларда нақты ақпарат
жіктеуіштерін және қолданылу саласы ерекшелігіне қарай әртүрлі
амал сыныптау мен кодтаудың әдістерін қолданады.
• Жіктеуіштер бас ТЭА салынған объектінің атауы тиіс бірыңғай түседі.
Халықаралық,
мемлекетаралық,
мемлекеттік
стандарттарда
белгіленген терминдер, солардың негізінде қалыптастырылады
жіктеуіштер бас объектілердің тізбелерін атауларын да қолдану қажет.
Тіл мен құралдары қолданылатын нормативтік құжаттардың
талаптарына сәйкес келуге тиіс автоматтандырылған жүйелер деп
аталынатын белгілеуіш атауларында құралады.

11.

• Жіктеуіштері санатына қарай көзделген:
• 1 Мемлекеттік тіркеу – МЖ үшін
• 2 Салалық (ведомстволық) тіркеу

12. ТЭА жіктеуіштерін жүргізу

Дұрыстығы мен толықтығын қамтамасыз ету мақсатында ақпарат
жіктеуіштерін жүргізуді, оларға өзгерістер енгізу, жаңа объектілерді
сыныптау мен кодтаудың ұйым-өңдеушілер жіктеуіштерін уәкілетті
орган белгілеген тәртіппен жіктеуіштерін жетілдіру жүзеге
асырады. Уәкілетті орган белгілеген тәртіппен МЖ және оларға
өзгерістер енгізу ұйым-өңдеушілерді ұсынуы бойынша бекітеді.

13. ҚР СТ 5.0-2015 стандартын пайдалану мысалдары

Статистика және мемлекеттік басқаруда. Ұлттық статистика бюросы халық,
экономика және өнеркәсіп деректерін жинау және талдау үшін жіктеуіштерді
пайдаланады. Мысалы, ЭҚЖЖ кодтары (Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы
жіктеуіші) кәсіпорындарды қызмет түрлері бойынша топтастыруға мүмкіндік береді.
Бухгалтерлік есеп пен салық салуда. Компаниялар бухгалтерлік есеп жүргізу, есеп
беру және салық органдарымен жұмыс істеу үшін стандартты жіктеуіштерді
пайдаланады. Мысалы, кедендік баждарды дұрыс есептеу үшін СЭҚ ТН (сыртқы
экономикалық қызметтің тауар номенклатурасы) бойынша тауарларды кодтау қажет.
Логистика мен саудада. Дүкендер мен қоймалар тауарлардың жіктеуіштерін
автоматтандырылған есепке алу және баға белгілеу үшін пайдаланады. Мысалы,
тауарлардың штрих-кодтары немесе мақалалары белгілі бір кодтауға сәйкес келеді.
Құрылыс және инженерияда. Құрылыс материалдарын ГОСТ және ҚНжЕ бойынша
жіктеу өндірісті, сатып алуды және жобалауды стандарттауға көмектеседі.
Медицинада Ауруханалар емделушілерді емдеу мен есепке алуды стандарттау үшін
дәрі-дәрмектерді, медициналық қызметтерді және диагноздарды жіктеуіштерді (МКБ
– 10-аурулардың халықаралық классификациясы) пайдаланады.

14. Қосымша ресурстар

Қазақстан стандарттары туралы ақпараттық порталдар: Қазақстан
Республикасының стандарттары мен техникалық реттеу жүйесі
туралы қосымша ақпарат алу үшін ресми ақпараттық порталдарды
пайдалануға болады.
Ғылыми және оқу материалдары: Университет кітапханалары мен
ғылыми-зерттеу институттарының басылымдары стандарттау және
ТЭА ЖКЖ тақырыптары бойынша қосымша оқу материалдарын
ұсына алады.

15. Назар аударғандарыңызға рақмет