Дизентерия амебалары, оның тіршілік циклы және жұғу жолдары

1.

Пән:«Омыртқасыздар
зоологиясы» пәні бойынша
БӨЖ тапсырмасы
Тақырып:
«Дизентерия
амебалары, оның
тіршілік циклы
және жұғу жолдары»
Орындаған: Балдәурен Кенжебекова
Қабылдаған: Кожахмет Байтурсинов
Топ: ЖБЛ-111
Қожа Ахмет Ясауи атындағы халықаралық
Қазақ-Түрік университеті
Жаратылыстану ғылымдары факультеті
Биология кафедрасы

2.

Жоспар:
I.
Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Дизентериялық амеба
морфологиясы, тарихы
2. Дизентериялық амеба
эпидемиологиясы
3. Клиникасы; Алдын алу
III. Қорытынды
23.08.2025

3.

• Латынша атауы - Entamoeba histolytica - дизентериялық амеба
• Ауру - дизентериялық амеба (амебиаз)
• Иесі: Адам
• Резервуарлық иесі: Адам – резервуарлық жалғыз иесі. Инвазия әдетте аурудың созылмалы
формасы бар науқастан немесе ауру белгісі жоқ циста тасымалдаушылары арқылы беріледі
• Инвазия көзі - дизентериялық амебамен ауыратын адам
• Инвазиялық сатысы: цисталар
• Аурудың жұғу жолдары: ауыз-нәжістік
• Аурудың берілу факторлары: адам ағзасына лас қол арқылы, жуылмаған көкөніс мен жемістер
арқылы, қайнатылмаған су арқылы енеді
• Адам ағзасында тоғышарлық ететін жері: тоқ ішек
• Адам ағзасында өмір сүру ұзақтығы: ауру жұққан адамда аурудың белгілері байқалмай,
көптеген жылдар бойы циста тасымалдаушысы болып табылады
• Тарихы: Ф.А. Леш (1840 - 1903) ауру қоздырушысын дизентериямен ауыратын науқастан тапты
және оны Amoeba coli деген атпен сипаттады.
23.08.2025

4.

Дизентерия амебасы- адамның ішіне лас қол арқылы тамақпен бірге
түседі. Адамның иммунитеті төмендесе адамның ішегін зақымдап
жараға айландырады, қан ағады сондықтан «қан тышқақ амебасы» деп
аталған
23.08.2025

5.

Көбеюі- тек
жыныссыз
жасушаның
екіге бөлінуі
арқылы,
циста түзу
арқылы
көбейеді
Козғалысы
жалғанаяқта
ры
(псевдоподи
ялар
арқылы)
23.08.2025
Қозғалысы
Дене
тұрқы
амебоидтық
тұрақты
деп
аталады, ол
жасуша
ішіндегі
цитоплазма
сы қай
жаққа ақса
жалған
аяқтары

6.

Суқоймаларында болатын амебалардан басқа адам және
жануарлардың ішек жолында мекендеп, паразиттік жолмен
тіршілік ететін түрлері бар. Солардың бірі – қантышқақ амебасы.
Ауру адамның тоқ ішекке түскен қантышқақ амебасынан өте
қауіпті ауру – қантышқақ пайда болады. Қантышқақ амебасы
ішектің қабырғасындағы сілемейлі қабықшаны бүлдіріп, іштен
қан аралас түзіліс бөледі де, дене әлсірейді. Ол ышектің бүлінген
ұлпасымен және қанның қызыл түйіршіктерімен қоректенеді.
Сөйтіп, ішектің қабырғасында асқынған жара пайда болады.
Лас су көзі, азық-түліктік заттар, жидектер – қантышқақ
ауруының жұғуына себепші негізгі жағдай.
23.08.2025

7.

Дизентерия амебаның даму кезеңдері: тіндік түрі(эритрофаг),
қуыстық(коменсальді)түрі, циста(сыртқы ортаға төзімді, ылғал
нәжісте сақталады, құбыр суында 1айға дейін сақталуы мүмкін).
Тіндік түрінің сипаттамасы:
-Пішіні үлкен(20-25мкм), цитоплазмасы анық
эктоплазма мен эндоплазмаға бөлінген;инвазивтілігі бар;-жақсы қимылдайды,-жедел
амебиазда және сирек нәжісте анықталады.
Қуыстық түрі:
-ұзындығы 10-20мкм;-аз
қимылдайды;-тоқ ішектің
қуысында мекендейді;тасымалдаушылардың
нәжістерінде анықталады
Вегетативті түрі(үлкен):
-ұзындығц 30-80мкм;-қимылдайды;эритрофаг(10-20 жұтылған эритроциттер);-тек
қана ішектік амебиазда жаңа нәжісте
анықталады(себебі 30минуттан кейін өледі).
Цистиалды түрі:
-ұзындығы 12-20мкм;-аз
қимылдайды;-нәжістерден
анықталады.
23.08.2025

8.

Тарихы:
Ф.А. Леш (1840 - 1903) ауру қоздырушысын
дизентериямен ауыратын науқастан тапты және
оны Amoeba coli деген атпен сипаттады. Ол
бірінші болып науқастың нәжісін тәжірибелі
түрде иттерге жұқтыру арқылы амебаиаздың
патогенділігін дәлелдеді. 1890 жылы (William
Osler) дизентерияны жас жігіттен байқады, ол
кейінірек бауырдың абсцессінен өлімге ұшырады.
Амебамен туындаған ауру дизентериялық амеба
(Councilman a Lafleur, 1891) немесе амебиаз
(Musgrave, 1906) деп аталды.
23.08.2025

9.

• Амебиаз - дизентериялық амеба деп те аталады. Бұл Entamoeba
тобындағы кез-келген амебалар қоздыратын ауру. Амебиаз - бұл
клиникалық белгілері айқын көрінетін немесе көрінбейтін болып
бөлінеді (БДСҰ, 1997). Амебиаз симптомсыз, жеңіл немесе ауыр болуы
мүмкін. Симптомдары іштің ауыруы, диарея немесе қан мен шырыш
араласқан диарея болуы мүмкін. Асқынуларға қабыну және тоқ
ішектің ойық жарасы, тіндердің өлуі немесе перфорация, бұл
перитонитке әкелуі мүмкін. Зардап шеккен адамдар қан жоғалтуға
байланысты анемия дамиды.
23.08.2025

10.

Дизентериялық амеба (лат. Entamoeba histolytica) —
қарапайымға жатады, үш формада болады (тіндік~
ұлпалық, просветті~жарық және цисталық). Тіндік
формасы амебиазбен ауыратын науқастарда ғана кездеседі,
ал қалғандары – тек ауру қоздырушысын
тасымалдаушыларда кездеседі. Амебиаз бүкіл әлемде
кездеседі. Амебиазды Entamoeba histolytica тудырады, ол
қарапайымдылар қоздыратын паразит, екі формада
кездеседі: вегетативті (трофозоит) және тыныш (цисталар).
E. histolytica-ны, әдетте, патогенді емес E. dispar және E.
moshkovskii-ден морфологиялық тұрғыдан ажырату мүмкін
емес. Үлкен вегетативті саты 60-80 мкм жетеді, оның
құрамында үнемі фагоцитке ұшыраған эритроциттер
(эритрофаг) болады.
23.08.2025

11.

• Амебиаз: Морфологиясы
• Паразит дөңгелек пішінді болады және өзін қатты циста
қабырғасымен қоршап жатады
• Циста алды сатысы нәжісте реконвалесценция кезінде
және цистаны тасымалдау кезінде кездеседі. Цисталардың
пішіні дөңгелек, мөлшері 9-14 мкм жетеді, екі тізбекті
қабықшасы болады; ядролар саны 1-ден 4-ке дейін болады.
• Тыныштық сатысы (цисталар). Цисталарға тән ерекшелік оларда төрт ядро болады, олардың диаметрі 8-15 мкм
жетеді және дөңгелек пішінді.
23.08.2025

12.

Эпидемиологиясы
23.08.2025

13.

Эпидемиологиясы:
Амебиаз бүкіл әлемде кездеседі, бірақ
дамып келе жатқан елдерде тұратын,
әлеуметтік-экономикалық жағдайы
төмен адамдарда жиі кездеседі, онда
амебиялық инвазияның таралуы 50% ке жетуі мүмкін. Дамыған елдерде
амебиаздың даму қаупі жоғары топтарға
мыналар жатады: эндемиялық
аймақтардан қоныс аударушылар,
эндемиялық аймақтарға тұрақты
келушілер, ауруханаларда тұратын
адамдар және ер адамдармен жыныстық
қатынасқа түскен басқа ер адамдар.
23.08.2025
Инвазияның берілу жолдары:
Амебиаз санитарлық жағдайы нашар
тропикалық елдерде кең таралған. Ол
көбінесе Үнді субконтинентінде, Орталық
және Оңтүстік Американың, Африканың
бөліктерінде кездеседі. Бұл АҚШ-та
салыстырмалы түрде сирек кездеседі.
Амебиаздың жұғу қаупі жоғары адамдарға
мыналар жатады: • Санитарлық жағдайы
нашар тропикалық аймақтарда болған
адамдар • Санитарлық жағдайы нашар
тропикалық елдерден көшіп келгендер
Санитарлық жағдайы нашар мекемелерде
(түрме) тұратын адамдар • Басқа ер
адамдармен жыныстық қатынасқа түсетін ер
адамдар • Иммундық жүйесі әлсіреген топтар
және басқа аурулары бар адамдар

14.

• а) Инвазивті емес ішек формасы
Клиникасы:
• б) Ішек амебиазы (амебиялық колит).
• в) Амебома
• г) Ішектен тыс амебиаз.
23.08.2025

15.

а) Инвазивті емес ішек формасы (және, Entamoeba dispar әсерінен болуы мүмкін). Іш аурудың анық
емес шағымдары болуы мүмкін, бірақ әдетте инвазиядан зардап шегеді. Көптеген адамдарда E.
histolytica зиянсыз комменсал болып табылады.
б) Ішек амебиазы (амебиялық колит). Әдетте 1-ден 3 аптаға дейін диареяның өсуі байқалады, іштің төменгі бөлігіндегі
ауырсыну қан мен шырыш араласқан қатты диареяға ауысады. Салмақ жоғалту жиі кездеседі, науқастардың үштен бір бөлігі
температура көтеріледі. Симптомдар созылмалы болуы мүмкін және ішектің қабыну ауруын имитациялайды. Ішектің
прогрессивті зақымдануы токсикалық мегаколонды, фульминантты колитті, ішектің және перианальды аймақтың ойық
жарасын, сирек жағдайларда перфорацияны тудыруы мүмкін. Нәжісте лейкоциттер саны азаяды.
в) Амебома. Амебома дегеніміз - тоқ ішектің немесе өсіп келе жатқан ішектің сақина тәрізді зақымдануы, оны
ішек қатерлі ісігі деп қате ойлайды немесе іріңді абсцесске еліктейтін бауырдан тыс ауырсыну. Амебомалар
әдетте анти-амеба терапиясымен емделеді және хирургиялық араласуды қажет етпейді.
г) Ішектен тыс амебиаз. Пациенттердің шамалы пайызы өкпеде, перикардта, мида, теріде және зәр шығару жолдарында
ішектен тыс ауруды дамиды, бірақ көбінесе бауырда кездеседі. Бауыр абсцессі дене қызуының көтерілуімен және іштің
ауыруымен, тахипноэмен, бауырдың аурысынуымен және гепатомегалиямен немесе салмақ жоғалумен, іштің айқын емес
белгілерімен және ашуланшақтықпен сипатталады. Іштің немесе кеудедегі жарылған абсцесс өлімге әкелуі мүмкін.
Тампонадада перикард абсцессі дамуы мүмкін. Басқа ішек инфекциялармен араласуы болмайды.
23.08.2025

16.

23.08.2025

17.

Тіршілік циклі
• Тоқ ішекте нәжіс қалыңдаған кезде люминальды форма қабықпен қоршалып,
вегетативтік форманың ядросынан құрылымы жағынан ерекшеленбейтін 4 ядросы бар
сфералық кистаға (көлемі шамамен 12 мкм) айналады; жетілмеген кисталарда 1-2 немесе
3 ядро ​болады. Гликогені бар вакуоль бар; кейбір кисталарда қысқа, бар тәрізді түзілістер
– хроматоидты денелер болады. Нәжіспен кисталар қоршаған ортаға шығарылады және
қайтадан адамның асқазан-ішек жолына түсе алады, онда дамудың метакистоздық
кезеңінен кейін (8 аналық амебаға бөлінеді) олар мөлдір формаларды тудырады.
• Өмірлік цикл қарапайым. Толық емес және жануардың денесі болып табылатын жалғыз
жасуша даму процесінде өседі және ересек күйге жеткенде, «балалар» үшін аналық
хромосомалардың алшақтығымен жыныссыз екі денеге бөлінеді. Өмір үшін жағымсыз
жағдайларға (суық мезгіл, су қоймасының кебуі) түскен мұндай жасуша біраз уақытқа
«өлуге» қабілетті. Бұл жағдайда ағза өзгерістерге ұшырайды: псевдоподиялар тартылып,
цитоплазмадан су бөлініп, бүкіл амебалы организмді жауып, қос қабықша түзеді, содан
кейін киста пайда болады. қатып қалады.
23.08.2025

18.

23.08.2025

19.

Алдын алу
•
•
•
•
•
•
•
23.08.2025
Тамақтанар алдында жемістер мен көкөністерді жақсылап жуу
Жуылмаған жемістер мен көкөністерді жемеу
Бөтелкедегі суға және алкогольсіз сусындарды қолдану
Суды қайнату немесе йодпен өңдеу
Мұз текшелері мен алкогольсіз сусындардан аулақ болу
Пастерленбеген сүт өнімдерінен аулақ болу
Көшедегі сатушылар сататын тамақтан аулақ болу

20.

Пайдаланылған әдебиеттер:
• Е 72 Есенбекова П.Ә., Дэуітбаева К'.Э., Орманова Г.Ж. Омыртқасыздар зоологиясы пэнінен
далалық-оку практикасына арналған оку кұралы. Алматы: Қазак университеті, 2011. - 174 б.,
• Болатова Қ.Б., Байдулова Л.А. “Омыртқасыздар зоологиясы” электр.оқулық. -Орал.,2007
• Дәуітбаев К. “Омыртқасыздар зоологиясы”. 1-кітап: Оқулық. -Алматы., 76-135б. 2004.
• Түсіпова К.С. Омыртқасыздар зоологиясы. Бөлім II Алматы: Ы.Алтынсарин атындағы
Қазақтын білім академиясының Республикалық баспа кабинеті, 1999. — 336 бет
• Богомолов Б. П. Инфекционные болезни: Учебник. — М.: Изд-во МГУ, 2009. — ISBN 5-21105128-9.
Веб сайттар:
• http://melimde.com
• https://kerchtt.ru/kk/chto-harakterno-dlya-ameby-chto-takoe-am-ba-zhiznennyi-cikl/
• https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fen.pptonline.org%2F323769&psig=AOvVaw1hAif_pyM2pzcb89U6XWMA&ust=1678465288576000&s
ource=images&cd=vfe&ved=0CAMQjB1qFwoTCIC86Mmgz_0CFQAAAAAdAAAAABAi
23.08.2025

21.

Кері байланыс:
1- сұрақ: Дизентерия амебасынан туындайтын ауру түрін ата.
2-сұрақ: Ең алғаш дизентерия амебаны кім сипаттады?
3-сұрақ: Қантышқақ ауруының жұғу жолдары қандай?
4-сұрақ: Циста дегеніміз не?
5- сұрақ: Дизентерия амебаның морфологиясы?
6-сұрақ: Амебиаз аурының алдын алу шараларын білесіңбе?
7-сұрақ: Тіршілік циклінде өзгерістер ?
23.08.2025

22.

Видео:
Дизентерийная амеба. Морфология, цикл, пути заражения, лабораторная
диагностика, профилактика.
• https://youtu.be/yjr99Dv9jQE
Амёба дизентирийная. Научфильм. (учебное видео СССР)
• https://youtu.be/676hVchp_Dc
23.08.2025

23.

23.08.2025

24.

Назарыңызға көп
рахметт:) !
23.08.2025