Gеоgrаfik kооrdinаtаlаr

1. 2.2. GЕОGRАFIK KООRDINАTАLАR

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
2.2. GЕОGRАFIK
2.2 Geografik koordinatalar
KООRDINАTАLАR

2.

3. Yer yuzidagi biror joyni, uning o‘rnini xarita yoki globusdan qanday topish mumkin?

4. Siz shaxmat yoki shashka taxtasini bilasiz. Undagi har bir katakning o‘rni harf va raqamlar bilan belgilab qo‘yilgan. Bu harf

va raqamlar yordamida
kerakli katakni osongina topib olasiz.

5. Agar sizlar geografik xarita va globusga e’tibor berib qarasangiz, ularning katakchalar bilan qoplanganini ko‘rasiz.

6. Ular meridian va parallel chiziqlarining kesishishidan hosil bo‘lgan. Xarita va globuslarni qoplagan katakchalar daraja

(gradus) to‘ri
deyiladi (9-rasm).

7. Daraja to‘ri yordamida Yer yuzidagi har bir shahar, tog‘ cho‘qqisi, daryo boshlanadigan va quyiladigan joylarni, okean va

dengizlardagi orollar o‘rnini, umuman,
barcha geografik obyektlarning o‘rnini aniqlash
mumkin.

8. Globus va xaritalardagi parallel chiziqlar geografik kenglikni bildiradi.

9. Geografik kenglik deb ekvatordan berilgan nuqtagacha bo‘lgan meridian yoyining daraja (gradus) hisobidagi kattaligiga aytiladi.

10. Ekvator chizig‘i 0° kenglik deb qabul qilingan. Qutblar kengligi esa 90° deb olingan.

11. Globus yoki xaritadagi istalgan nuqtaning geografik kengligini aniqlash uchun uning qaysi parallelda joylashganini bilish

zarur. Masalan, Toshkent 40°
va 50° parallellar oralig‘ida, aniqrog‘i 41°
parallelda, Qohira shahri 30°, Kiyev esa 50°
parallelda joylashgan.
1. Toshkent
50
40
3
2
1
2. Qohira
3. Kiyev

12. Bu parallellarning hammasi ekvatordan shimolda joylashgani sababli ularning kengligi shimoliy kenglik deyiladi.

Ekvatordan janubda
joylashgan nuqtalar
(joylar)ning kengligi
esa janubiy kenglik
deb belgilanadi (26rasm).

13. Lekin har bir parallelda bitta nuqta emas, juda ko‘p nuqtalar bor. Shuning uchun globus va xaritalardagi kerakli nuqtaning

o‘rnini aniqlashda geografik kenglikni bilishning
o‘zi yetarli emas. Buning uchun geografik uzunlikni
aniqlash ham zarur.

14. Geografik uzunlik

15. Geografik uzunlik deb Bosh meridiandan berilgan nuqtagacha bo‘lgan parallel yoyining daraja (gradus) hisobidagi uzunligiga

aytiladi (27-rasm).

16. London shahri yaqinidagi Grinvich rasadxonasidan o‘tgan meridian Bosh meridian deb qabul qilingan.

17. Grinvich rasadxonasi

Grinvich rasadxonasi va bosh
meridianga o ‘rnatilgan belgi.

18. Geografik uzunlik shu meridiandan parallellar bo‘ylab sharq va g‘arb tomonlarga daraja (gradus) birligida hisoblab boriladi.

Geografik uzunlik 0° dan
180° gacha hisoblanadi.

19. 0° li meridian (Bosh meridian) dan g‘arb tomondagi nuqtalar g‘arbiy uzunlik,

sharq
tomondagilari
sharqiy uzunlik
deyiladi (10- va
11-rasmlar).

20. Geografik kengliklar globusda parallellarga Bosh meridian yoniga yozib qo‘yilgan darajalar yordamida aniqlanadi.

21. Geografik uzunliklar esa ekvator chizig‘i ustiga yozib qo‘yilgan darajalar yordamida bilib olinadi.

22. Geografik xaritalarda geografik kenglik darajalari xaritalarning chap va o‘ng chekkasidagi ramkasi (chiziqlar) yoniga,

geografik uzunliklar darajalari xaritalarning yuqori
va pastki chekkasidagi meridian chiziqlar yoniga yozib
qo‘yiladi.

23. Yer yuzasidagi har bir nuqtaning kenglik va uzunligi uning geografik koordinatasi deb ataladi.

24. Masalan, Toshkentning geografik koordinatasi 41° shimoliy kenglik va 69° sharqiy uzunlikni tashkil etadi.

69
41

25. Hozirgi kunda geografik koordinatalar Yerning sun’iy yo‘ldoshlari yordamida ishlovchi zamonaviy asboblar, jumladan, GPS

navigatorlar yordamida
ham
aniqlanmoqda (12-rasm).

26. Topshiriqlar

•1. Mavzuni o`qish
•2. Topshiriqlarni bajarib
kelish
•3. Rasmlarni chizib kelish
•4. Topishmoqlarni topish

27. b) quyidagi rasmga diqqat bilan qarang va A, B, C harflar bilan belgilangan meridianlarni Bosh meridianga eng yaqin

joylashganidan uzog‘iga qarab
jadvalga joylashtiring.

28.

a) “Tanlang” bandidan foydalanib jumlani
to‘ldiring:
• Geografik kengliklar globusda parallellarga
................................. yoniga yozib qo‘yilgan
darajalar yordamida aniqlanadi. Geografik
uzunliklar esa .............................. ustiga yozib
qo‘yilgan darajalar yordamida bilib olinadi.
Tanlang: Bosh meridian, ekvator chizig‘i.

29.

• 1. Harakatsiz barqaror, Yerda ikki
nuqta bor.
• 2. Yer sharini qoq ikkiga bo‘laman,
Parallelga men parallel bo‘laman.
• 3. Ekvatordan Arktikaga Yo‘l oldi
do‘sting G‘ani. Qaysi kenglik tomon
borar Shu G‘ani, ayt-chi, qani?