Nazariy-geologik-bilimlarda-ekologik-geologiyaning-orni (2)

1.

GEOLOGIYA FANLARI UNIVERSITETI
Foydali qazilma konlari va geofezikasi kafedrasi
Ekologik geologiya asoslari
fanidan
Mavzu: Nazariy geologik bilimlarda ekologik
geologiyaning o'rni
Bajardi: O’ktamjon
Qabul qildi: Shamuratova N. T.

2.

Nazariy geologik bilimlarda ekologik geologiyaning o'rni
Geologiya fani Yerning kelib chiqishi, ichki tuzilishi, tarkibi, geodinamik
jarayonlari va rivojlanish qonuniyatlarini o‘rganadi. Zamonaviy davrda
geologiyaning amaliy ahamiyati ortib bormoqda. Inson faoliyatining
atrof-muhitga ta’siri kuchaygani sari geologik bilimlarning ekologiya
bilan uzviy bog‘liqligi namoyon bo‘ldi. Shu nuqtai nazardan, ekologik
geologiya alohida yo‘nalish sifatida shakllandi va nazariy geologik
bilimlarni ekologik jihatdan boyitishga xizmat qilmoqda.

3.

Nazariy geologiya: Yerning sirli qatlamlarini o'rganish
Yer qobig'ining tuzilishi
Tog' jinslari va tarkibi
Yer qobig'ining tuzilishi va rivojlanish qonuniyatlari, uning geologik tarixi
Tog' jinslarining turlari, ularning hosil bo'lishi, tarkibi va xususiyatlari.
va evolyutsiyasi.
Magmatik va metamorfik jarayonlar
Tektonik harakatlar
Magmatik, metamorfik va cho'kindi jarayonlarning nazariy asoslari va
Tektonik harakatlar, geodinamik hodisalar, zilzila va vulqonlarning nazariy
ularning Yer yuzasiga ta'siri.
asoslari.
Bu bilimlar insoniyat uchun tabiat qonuniyatlarini tushunishda nazariy poydevor hisoblanadi. Ular Yerning murakkab tizimini tushunishga yordam beradi va
kelajakdagi geologik hodisalarni bashorat qilish uchun asos yaratadi.

4.

Ekologik geologiya: atrof-muhit va inson o'zaro ta'siri
Ekologik geologiya — bu geologik muhit va inson faoliyati
o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni o‘rganadigan fan bo‘lib, u
quyidagi vazifalarni bajaradi:
Geologik xavflarni aniqlash va baholash (zilzila, ko‘chki, sel,
eroziya, vulqon portlashi va b.);
Tabiiy resurslardan oqilona foydalanish tamoyillarini ishlab chiqish;
Geologik muhitning ifloslanish darajasi va ekologik
barqarorligini o‘rganish;
Inson faoliyatining yer qobig‘iga salbiy ta’sirini kamaytirish
choralarini belgilash;
Atrof-muhit monitoringini olib borish.

5.

Ekologik geologiyaning nazariy bilimlardagi rolini kuchaytirish
Kompleks baholash
Geologik jarayonlarni faqat mexanik va fizik-kimyoviy qonuniyatlar asosida emas, balki ularning ekologik oqibatlarini ham hisobga olgan holda
o'rganish.
Inson faoliyatining ta'siri
Yer osti suvlari sathi pasayishi, kon qazish ishlari, portlatishlar, shaharlarning kengayishi kabi inson faoliyatining geologik muhitga ta'sirini aniqlash.
Barqaror resurslardan foydalanish
Foydali qazilmalar, yer osti suvlari va boshqa tabiiy resurslardan foydalanishda ekologik xavfsizlikni ta'minlash.
Ekologik xavfsizlik nazariyasi
Nazariy geologiyaning ilmiy asoslarini ekologik yondashuv orqali inson hayoti xavfsizligi bilan uyg'unlashtirish.

6.

Ekologik oqibatlar: prognozlash va
bartaraf etish
Ekologik geologiya asosida quyidagi muammolarni oldindan prognoz qilish va
bartaraf etish mumkin:
Sanoat chiqindilari: Grunt va yer osti suvlarining ifloslanishi.
Qazilma boyliklarni noto'g'ri qazib olish: Yer yuzasining cho'kishi.
Daryo vodiylari: Sel va ko'chkilar xavfining ortishi.
Shaharsozlik: Tuproqning geotexnik xususiyatlarining buzilishi.
Inson salomatligi: Radiatsion fon, kimyoviy elementlarning ortiqcha
to'planishi kabi geokimyoviy o'zgarishlar.

7.

Geologik xavflarni baholash va ularni kamaytirish
Zilzila xavfi
Ko'chki va sel
Vulqon portlashlari
Zilzila faol zonalarini aniqlash va
seysmik xavfsizlik choralarini ishlab
chiqish.
Ko'chki va sel xavfi yuqori bo'lgan
hududlarni xaritalash va himoya
inshootlarini qurish.
Vulqon faoliyatini monitoring qilish
va aholini evakuatsiya qilish rejalarini
tuzish.
Ekologik geologiya bu xavflarni tushunish va ularning oldini olish uchun muhim ma'lumotlar beradi.

8.

Tabiiy resurslardan oqilona foydalanish
Suv resurslari
Foydali qazilmalar
Yer osti suvlari zaxiralarini baholash, ulardan barqaror foydalanish va
ifloslanishdan himoya qilish usullarini ishlab chiqish.
Foydali qazilmalarni qazib olishda ekologik me'yorlarga rioya qilish,
qayta ishlash va chiqindilarni boshqarish.

9.

Geologik muhit monitoringi va barqarorligi
Ma'lumot yig'ish
Geologik muhitning holati haqida doimiy ma'lumotlar
to'plash.
Chora-tadbirlar
Ekologik muammolarni hal qilish uchun choratadbirlar rejasini ishlab chiqish va amalga oshirish.
Ushbu siklik jarayon geologik muhitning sog'lom va barqaror bo'lishini ta'minlashga qaratilgan.
Tahlil va baholash
Yig'ilgan ma'lumotlarni tahlil qilish va ekologik
barqarorlikni baholash.
Hisobot va tavsiyalar
Tahlil natijalari asosida hisobotlar tayyorlash va
tavsiyalar berish.

10.

Xulosa: Geologiya va ekologiya
Nazariy geologik bilimlar Yer qobig‘i va unda sodir bo‘ladigan jarayonlarni tushunish
uchun ilmiy poydevor bo‘lsa, ekologik geologiya bu bilimlarni inson va tabiat
uyg‘unligida qo‘llash imkonini beradi.
Ekologik geologiya nazariy geologik bilimlarning amaliy va ekologik yo‘nalishga
yo‘naltirilgan shakli sifatida, atrof-muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona
foydalanish va ekologik xavfsizlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Bu fan
insoniyatning kelajak avlodlar uchun sog'lom va xavfsiz muhitni saqlab qolishdagi
mas'uliyatini oshiradi.

11. Etiboringiz uchun rahmat!