SMA.Mühazirə 3

1.

FƏNNİN ŞİFRƏSİ: İFS-2346y
FƏNNİN ADI
“SOYUDUCU MAŞINLARIN
AVTOMATLAŞDIRILMASI”
Müslümov Ə.H.

2.

“Soyuducu maşınların avtomatlaşdırılması” fənninin tədrisinə ayrılan saatların mövzular üzrə paylanması
s/s
Mövzuların adları
1.
2.
Giriş. Soyuducu maşın və qurğularda avtomatlaşdırmanın rolu. Avtomatlaşdırma sistemləri.
Cəm Müh Sem
Avtomatik tənzimləyicilər. Onların növləri və xarakteristikaları.
2
4
2
2
2
3.
Soyuducu maşın və qurğular avtomatlaşdırmanın obyekti kimi və onlarda tənzimlənmə üsulları.
2
2
-
4.
Soyudulan mühitdə temperatur və nəmliyin tənzim-lənməsi. İstilikdaşıyıcılarda temperaturun tənzimlənməsi.
Porşenli kompressorların məhsuldarlığının tənzimlənmə üsulları. “İşə - salıb dayandırma” və valın
dövrlər sayının dəyişdirilməsi, silindrlərin işdən kənarlaşdırılması üsulları və s.
Sorulan buxarın drosselləndirilməsi və avtomatik baypas üsulu.
4
2
2
2
2
-
Kompressorların işə salınması zamanı istifadə olunan yüksüzləşdirici quruluşlar və onların növləri.
4
2
2
2
2
-
8.
Buxarlandırıcıların maye agentlə dolmasının və qaynama temperaturunun tənzimlənməsi.
4
2
2
9.
Kondensatorda kondensasiya təzyiqinin tənzimlənməsi.
2
2
-
10. Yağın kompressora avtomatik qaytarılması, maşın sistemindən havanın çıxarılması.
11. Kompressorun təhlükəli iş rejimləri və onlardan qorunma. Vurma təzyiqinin artması, sorma təzyiqi-
4
2
2
2
2
-
nin azalması, yağlama sistemində təzyiqin azalması və s. kimi hallardan qorunma.
12. Buxarlandırıcıların maye soyuducu agentlə həddindən artıq dolmasından qorunma.
13. Buxarlandırıcıların istilikdaşıyıcıların donmasından qorunma.
4
2
2
2
2
-
14. Avtomatik siqnalizasiya və avtomatik nəzarət.
4
2
2
15. Temperatur və nəmliyin tənzimlənməsi üçün istifadə edilən rele və tənzimləyicilər. Selenoid ventili
3
2
1
45
30
15
5.
6.
7.
və işə salma releləri.
Cəmi saatlar:

3.

№
Laboratoriya dərslərinin məzmunu
saatlar
1.
2
2.
Laboratoriyada təhlükəsizlik texnikası. Laboratoriya işlərinin
qısa məzmunu və növbəti dərsə tapşırığın verilməsi.
Soyuducu maşın və qurğuların avtomatlaşdırılması.
3.
RD - 1 təzyiq relesinin quruluşu və iş prinsipinin öyrənilməsi.
2
4.
Temperatur tənzimləyici ventilin quruluşu, konstruksiyası və iş
prinsipinin öyrənilməsi.
Kompressorun birbaşa işəsalınması ilə idarə olunma sxemi.
2
Ozon qatına təsir edən soyuducu agentlərin bərpası və
yenidənistifadə edilməsi üçün təmizləyici qurğu.
Selenoid ventili və işə salma relelərinin konstruksiyası və iş
prinsipinin öyrənilməsi.
Laboratoriya işlərinin yekunu və qəbulu
2
5.
6.
7.
8.
Cəmi:
2
2
2
1
15

4.

№
Məşğələ dərslərinin məzmunu
saatlar
1
Soyuducu maşınlarda avtomatlaşdırmanın rolu, avtomatlaşdırma
sistemləri.
Avtomatik tənzimləyicilər və onların xarakteristikaları.
2
Soyuducu maşın və qurğular avtomatlaşdırmanın obyekti kimi və
onlarda tənzimlənmə üsulları.
Porşenli kompressorların məhsuldarlığının tənzimlənmə üsulları.
2
2
6
Kompressorların işə salınması zamanı istifadə olunan yüksüzləşdirici quruluşlar.
Kompressorun təhlükəli iş rejimləri və onlardan qoruma.
7
Avtomatik siqnalizasiya və avtomatik nəzarət.
2
8
Temperatur və nəmliyin tənzimlənməsi üçün istifadə edilən rele və
tənzimləyicilər.
1
2
3
4
5
Cəmi:
2
2
2
15

5. Soyuducu maşınların avtomatlaşdırılması  

Soyuducu maşınların avtomatlaşdırılması
Mövzu 3.

6.

MÜHAZİRƏ 3
MÜHAZİRƏNİN MÖVZUSU: Soyuducu maşın və qurğular avtomatlaşdırmanın
obyekti kimi və onlarda tənzimlənmə üsulları.
MƏQSƏDİ – Soyuducu maşınların tənzimlənməsi və avtomatlaşdırılması, soyuducu
maşının işinin, soyuqluq məhsuldarlığının səlist və pilləli tənzimlənməsi , soyuducu
maşın və qurğular avtomatlaşdırmanın obyekti kimi və onlarda tənzimləmə üsullarını, eləcə də bu sahə ilə bağlı əsas anlayışlar haqqında məlumatlarla tanış olmaqdır.
PLANI:
Giriş
1. Soyuducu maşınların tənzimlənməsi, avtomatlaşdırılması.
2. Soyuducu maşının işinin tənzimlənməsi. Soyuqluq məhsuldarlığının nizamlanma
üsulları.
3. Soyuducu maşın və qurğular avtomatlaşdırmanın obyekti kimi və onlarda tənzimləmə üsulları.

7. Dərsin Hədəfləri

Bu dərsi bitirdikdə
Soyuducu maşınların tənzimlənməsi,
Soyuducu maşınların avtomatlaşdırılması,
soyuducu maşının işinin tənzimlənməsi,
soyuqluq məhsuldarlığının səlist və pilləli tənzimlənməsi
soyuducu maşın və qurğular avtomatlaşdırmanın obyekti kimi və
onlarda tənzimləmə üsullarını,
Öyrənmiş olacaqsınız.
Müvəffəqiyyətlər diləyirik!..

8. Giriş

Сойудужу
машынын тянзимлянмясинин ясас мясяляси,
харижи вя дахили истилик - вермялярин тясири иля,
сойудулан обйектин температур дяйишмясини мцяййян
щяддя
сахланмасынын
тямин
едилмясидир.
Автоматлашдырма системляри, сойудужу машынын ишинин
идаря олунмасы иля баьлы комплекс мясяляляри щялл
едир. Сойудужу машынын автоматик тянзимлянмяси,
верилмиш параметрлярин дягиг сахланылмасыны тямин
едир ки, бу да сойудужу камердя мящсул итэисинин
азалдылмасына, онларын кейфиййятинин сахланылмасына,
истисмар хяржляринин азалдылмасына вя отпимал реъим
сахланылмасы сайясиндя сойудужу аваданлыьын иш

9. Сойудужу машынларын тянзимлянмяси, автоматлашдырылмасы

Сойудужу
машынын
тянзимлянмясинин
ясас
мясяляси, харижи вя дахили истилик - вермялярин
тясири иля, сойудулан обйектин температур
дяйишмясини мцяййян щяддя сахланмасынын
тямин едилмясидир.
Автоматлашдырма системляри, сойудужу ма-шынын
ишинин идаря олунмасы иля баьлы комп-лекс
мясяляляри щялл едир.

10.

Сойудужу
машынын
автоматик
тянзимлянмяси, верилмиш параметрлярин
дягиг сахланылмасыны тямин едир ки, бу
да сойудужу камердя мящсул итэисинин
азалдылмасына, онларын кейфиййятинин
сахланылмасына, истисмар хяржляринин
азалдылма-сына
вя
отпимал
реъим
сахланылмасы
сайясиндя
сойудужу
аваданлыьын иш мцддятинин артырылмасына
имкан
верир.
Автоматик
мцщафизя жи-щазларынын тятбиги гяза
реъимляринин гаршысыны алмаьа имкан

11. Сойудужу машынын ишинин тянзимлянмяси. Сойуглуг мящсулдарлыьынын низамланма цсуллары

Сойудужу машынын ишинин
тянзимлянмяси.
Сойуглуг мящсулдарлыьынын
Сойудулан
бинада
температурун
низамланма
цсуллары
гярар-лашмасы.
Сойудулан
обйектин темпера-туру, сойудужу
аэентин гайнама тем-пературундан
асылыдыр ки, бу да комп-рессор,
конденсатор вя бухарландырыжынын мящсулдарлыьындан асылы
олараг юз - юзцня гярарлашыр.

12. Шякил 1.- дя компрессорун

Q вя бухарландырыжынын
Q
Шякил
1.дя
компрессорун
сойуглуг
мящсулдарлыгларынын,
сабит
k
конденсасийа
температурунда,
температурундан
асылылыьы
едилмишдир.
0
гайнама
тясвир
Шяк.1. Сойудужу машын бухарландырыжысында гайнама температурунун
гярарлашмасы.

13.

хятляринин кясишмяси ишчи А
нюгтясини тя-йин едир. А нюгтясиндян
абсися
ендирилмиш
перпен-дикулйар,
гайнама температуру Т0 - ын гиймятини
Qd
верир. Бу заман, дроссел вентилинин
сярф
харак-теристикасыны
характеризя
Qk f (T0едян
)
Q0 f (T0 )
хятти, А нюгтя-синдян кечмялидир.Яэяр
Qk f1 (T0 )
компрессорун
асы-лылыьы
бухарландырыжынын характеристикасы
,
галдыгда дяйишяряк
оларса (шякил 1),
онда ишчи нюгтя А1 нюгтяси олажагдыр.
Qk və Q01
2
1

14.

Бу заман гайнама температуру T- 01
йени
гий-мятини алажагдыр. Бу щалда дроссел
вентилинин сярф характеристикасы еля
дяйишдирилмялидир
ки,
о,
А1
нюгтясиндян кечсин. Бурада дроссел
вентили-нин
пассив
ролу
гейд
олунмалыдыр.
Гайнама
температуру,
дроссел вентилинин ачылма дяряжяси иля
дейил, компрессорун сойуглуг мящсулдарлыьынын
дяйишмяси
сайясиндя,
гярарлашыр. Дроссел вентилинин ачылма
дяряжяси сойудужу машынын ишчи
нюгтясиня мцвафиг олмалыдыр. Якс

15.

Гайнама
температуруну
йени
Т0
гиймяти-нин
гярарлашмасы,
Q0 f (T0 )
бухарландырыжынын
хаT0
рактеристикасынын
дяйишмяси
нятижясиндя дя ола биляр. Гайнама
температурунун беля
гий-мяти,
Qk f (T0 )
сойудужу
машын
Q0 f (T0 ) щямчинин, о
бухарландырыжысында,
Q0 2 f1 (T0 )
заман гярарлашар
ки, компрес-сорун
характеристикасы
сабит
галмаг-ла,
бухарландырыжынын
характеристикасы
дяйишяряк
олсун. Бу щалда дроссел вен-тилиндя
сярф характеристикасы дяйишиляряк,
йени Гдр,2 гиймятини алмалыдыр.
1

16.

Беляликля,
сойудулан
бинада
температурун дяйишдирилмяси вя йа онда
сабит темпера-турун сахланылмасы (бинада
истилик
ахынларынын
дяйишдийи
шяраитдя),
компрессорун
(вя
йа
компрессорларын)
сойуглуг
мящсулдарлыгла-рыны дяйишмяк, йяни,
онларын сойуглуг мящ-сулдарлыгларыны
тянзимлямяк
лазымдыр.
Сойуг-луг
мящсулдарлыьынын
тянзимлянмясинин
ики системини – сялист вя позисийалы
(пилляли)
систем-лярини
фяргляндирирляр.

17.

Сойуглуг
мящсулдарлыьынын
сялист
тянзим-лянмяси.
Беля
тянзимлямя системи, комп-рессион
сойудужу машынларда, харижи вя
дахил
едилмиш
гурулушларын
кюмяйиля щяйа-та кечириля биляр.
Харижи
гурулушлара,
вурма
тяряфдян сор-ма тяряфиня бурахма
хяттиндя гойулмуш тянзимляйижи
гурулушлар (байпаслар) аид-дир.

18.

Сойуглуг
мящсулдарлыьынын
бухарын
вурма
хят-тиндян
сорма
хяттиня
бурахылмасы
иля
тянзим-лянмяси
(байпаслама), практик олараг бцтцн компрессион сойудужу машынларында истифадя
олуна биляр. Лакин, бу тянзимлямя цсулу,
сыхылмыш буха-рын потенсиал енеръисинин
итирилмяси цзцндян, ялве-рiшили дейил.
Бундан ялавя , сорма температуру йцксялир
ки, бу да сыхылма ишини артырыр вя вурма
температуруну
йцксялдир.
Бу
щалда
тянзимлямя, вурма вя сорма хятляри
арасында
тянзимляйижи
вентилляр
гойулмасы иля щяйата кечирилир ки, бунлар
да тязйиг вя йа температур верижиляриндян

19.

Харижи
гурулушлара, щямчинин, бухарын
сорма про-сесиндя дросселляндирилмясини дя
аид едирляр. Бу цсулун мащиййяти ондадыр ки,
автоматик тянзим-ляйижинин кюмяйи иля
даща кичик сорма тязйиги иля ишлямяйя
кечирилир вя нятижядя сойуглуг мящсулдарлыьы кичилир. Бу систем аз щалларда
тятбиг олунур, беля ки, сорма тязйиги
кичилдикдя, тязйигин йцксялмя дяряжяси вя
компрессорун температур эярэинлийи артыр.
Нятижядя сойутма ямсалы да азалыр. Сормада
дросселляндирмя,
хцсуси
гурулушларла
тяжщиз олунма-мыш компрессорларда сойуглуг
мящсулдарлыьынын тянзимлянмяси лазым

20.

Харижи гурулушдардан ян перспективлиси ися,
ком-прессор интигалынын дюврляр сайынын
(фырланма тезли-йинин) дяйишдирилмяси иля
сойуглуг
мящсулдарлыьынын
тянзимлянмясидир. Мцасир инверторларын
кюмяйи иля, жяряйанын тезлийини эениш
щядлярдя дяйишмякля, дяйи-шян жяряйан
мцщяррикляринин дюврляр сайыны эениш
щядлярдя сялист дяйишдирмяк мцмкцн
олдуьундан, компрессор валынын да фырланма
тезлийини сялист дяйиш-мяк олур. Бу ися,
енеръи эюстярижилярини номинал щяд-лярдя
сахламагла компрессорларын сойуглуг мящсулдарылыьынын
эениш
щядлярдя
дяйишдирилмясиня имкан верир.

21.

Дахил
едилмиш еля гурулушлардыр ки,
бунлар
ком-прессорун
дахили
параметрлярини дяйиширляр. Пор-шенли
компрессорларда, силиндр полостуну сорма
полосту
иля
баьлайан
золотникляр,
щямчинин, юлц щяжми сялист дяйишян
гурулушлар тятбиг едиля биляр. Вiнтлi
компрессорларда золотник, винтин еффектив
узунлуьуну дяйишир вя беляликля дя,
сойуглуг
мящсулдарлыьы
тянзимлянир.
Мяркяздянгачма компрессорларда эириш
низамлайыжы апараты вя дюндярилян пярли
диффузорлар тятбиг едирляр.

22.

Истиликдян
истифадя едян машынларда,
сойуглуг мящсулдарлыьынын низамланмасы
цчцн, гыздырыжы вя йа сойудужу мцщит
сярфлярини дяйишдирян идаря олунан
клапанлардан истифадя едилир.
Сойуглуг
мящсулдарлыьынын
сялист
тянзимлянмя-си, бир гайда олараг, кичик
истилик яталятли вя йцкц тез дяйишян
системлярдя тятбиг олунурлар.

23.

Сойуглуг мящсулдарлыьынын пилляли (поrсийалы)
тянзимлянмяси. Беля систем сойуглуг мящсулдарлыьыны
пилляли
(сычрайышларла)
тянзимляйир.
Пилляляр
сайындан асылы олараг ики, цч вя чохпозисийалы
системляр ола биляр. Позисийалы тянзимлянмя системи юз
хассяляриня эюря сялист низамламайа о заман йахынлаша
биляр ки, рягслярин эенишлянмяси аз, тезлийи ися
нисбятян чох олур.
Сойуглуг
мящсулдарлыьынын
позисийалы
тянзимлянмяси, ясасян, поршенли компрессорлу сойудужу
машынларда истифадя олунур. Ян чох йайылмыш цсул
компрессорун ”ишя-салınıb дайандырылмасыдыр”. Яэяр
сойудужу машында бир нечя ишя – чохпозисийалы
тянзимлямя системи тятбиг едилир.

24. Ики позисийалы тянзимлямяни нязярдян кечиряк. Сойудужу машын периодик ишляйяркян (шякил 2), гайнама температуру -dən - йя гядяр

Ики позисийалы тянзимлямяни нязярдян кечиряк. Сойудужу
машын периодик ишляйяркян (шякил
температуру
T01 2), гайнама
T0 2
-dən - йя гядяр азалыр
Гайнама температуру -йя чатдыгда
T0 2
компрессор дайаныр, лакин, бухарландырыжыйа истилик
ахыны давам Tедир.
Бухарландырыжыда ишчи жисмин
01
температуру, йенидян - я чатдыгда компрессор ишя салыныр
вя период тякрар олунур.
Шяк.2. Сойудужу машынын периодик
иши.
S
Беляликля, щяр
периоду ики щиссядян: компрессорун ишя
p
HP
салындыьы
щис-сядян ( ) вя компрессорун
ишлямядийи (
)
икинжи щиссядян ибарятдир.

25.

Ишя
салындыгдан сонра сойудужу машын ики
мярщяляни: низама салынмамыш вя низама
салынмыш гярарлашмамыш истилик щалыны
кечир. Биринжи мярщяляйя компрессорун тякан
периодуну, дроссел гурулушунун ишчи вязиййятя
кечмясини, бухарландырыжынын майе ишчи
жисимля нормайа гядяр долдурулмасы вя йа майе
ишчи жисмин апарылмасыны аид етмяк олар.
Биринжи мярщяля битдикдян сонра икинжи
мярщяля эялир ки, бу да компрессорун
дайандырылмасына гядяр давам едир вя гайнама
температурунун даим азалмасы иля характеризя
едилир.

26.

Щал - щазырда чохсилиндирли компрессорларда
силиндрлярин бир нечясинин ишдян чыхарылмасы иля
сойуглуг мящсулдарлыьынын
дяйишдирилмя цсулу,
кифайят гядяр эениш йайылмышдыр. Силиндрля-рин
ишдян чыхарылмасы, сорма клапанларынын механики
итяляйи-жиляр васитясиля сыхылмасы щесабына олур.
Итяляйижиляр щидравлики, пневматики вя йа електромагнит интигалларла щярякят етдири-лирляр.
Кечмиш ССРИ яразисиндя поршенли компрессорлу
сойудужу
машынлар
цчцн
ЦИЕТ
сойуглуг
машынгайырма институту тяря-финдян ишляниб
щазырланмыш, компрессорун електрон системли
тянзимлямя цсулу тятбиг едилир. Беля тянзимлямянин
ясасыnы сорма клапанына електромагнит сащясинин

27. Soyuducu maşın və qurğular avtomatlaşdırmanın obyekti kimi və onlarda tənzimləmə üsulları.

maşın və qurğuların avtomatlaşdırılmsı
zamanı müxtəlif əsas və köməkci tapşırıqlar həyata
keçirilir.
Belə qurğuların avtomatlaşdırılmasının əsas məsələsi
olaraq verilən həddə xarici təsirin dəyişməsi ilə işçi
mühitin temperaturunun lazımi səviyyədə sabit
saxlanılması başa düşülür.
Köməkci tapşırığa isə əsas tapşırığı yerinə yetirmək
üçün lazım olan bir sıra məsələlər aid edilir.
Soyuducu

28.

Aşağıdakı
şəkildə soyuducu qurğunun işinin
avtomatlaşdırılması mexanizmi göstərilmişdir.
soyudulan obyektə xaricdən
və obyektin içərisindəki məhsullardan (Qd)
istilik axını təsir göstərir.
Bildiyimiz kimi

29.

Soyuducu maşının işi vahid zaman ərzində
obyektə daxil olan istiliyi aparmaqdan
ibarətdir. Belə ki, bu ya işçi mühitin
temperaturunun verilən həddə saxlanılması
ilə, ya da tələb olunan qanun əsasında
dəyişməsi ilə mümkün olmalıdır. Soyuducu
maşın (SM) xarici mənbədən enerji alaraq
(E) alınan istiliyi ətraf - mühitə (soyuducu
mühitə, havaya və ya suya) QH istiliyini
vermək üçün iş həyata keçirilir.

30.

Sxemdən göründüyü kimi avtomatik
cihaz əsas tapşırığı yerinə yetirmək
üçün “tob”-i verilən həddə saxlamağı,
yerinə yetirməlidir. Belə olduqda
onun işi obyektə daxil olan Qd və
xaric olan Qx istilik sellərinin bərabərliyinə əsaslanmalıdır.

31.

Soyudulan mühitdə vahid zaman ərzində götürülən istilik seli:
Qx=kF(tav-tiş.c)
Vahid zaman ərzində işçi cisim tərəfindən götürülən istilik seli:
Qa=Ga(içıx-igir)
Qərarlaşmış halda
Qx=Qa

32.

Burada; Ga- işçi cismin miqdarıdır,
ta - soyudulan işçi cismin orta temperaturudur.