2_Mavzu_new_Mediasavodxonlik_asoslari_Zamonaviy_axborot_kommunikatsiya

1. Mediasavodxonlik asoslari: Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining tarkibiy qismlari

1. Zamonaviy kompyuterlarning turlari.
2. Kompyuter qurilmalari va ularning vazifalari.
3. Dasturiy ta’minot va uning turlari.
4. Operatsion tizim va ularning turlari.
5. Windows OT imkoniyatlari va unda fayllar ustida amallarni bajarish.
F. Mulaydinov

2.

Kompyuter va ularning
turlari.
Kompyuter
(ingl.
computer
–
hissoblagich)– elektron shaklga ega turli
ma'lumotlarni qabul qilish, yig‘ish, saqlash,
ularga ishlov berish, axborot uzatish,
hisoblash kabi imkoniyatlarga ega bo‘lgan
qurilma.
Komp'yuterlarning turlari:
• Minikomp'yuterlar (MiniComputer)
• Shaxsiykomp'yuterlar (PersonalComputer)
• Serverkomp'yuterlar (Servers)
• Superkomp'yuterlar (SuperComputer)

3.

Server komp'yuterlar – fan va texnikaning
Shaxsiy kompyuterlar va
serverlar.
turli sohalariga oid masalalarni yechishga
hamda
tarmoqdagi
komp'yuterlarga
o‘z
resurslarini taqdim etishga mo‘ljallangan
komp'yuterlar. Ularning amal bajarish tezligi
va xotira hajmi shaxsiy komp'yuterlarnikiga
qaraganda ancha yuqori hisoblanadi.
Shaxsiy komp'yuterlar - uyda va ish joyida turli
masalalarni yechishda foydalaniladigan IBM
rusumidagi komp'yuterlar. Axborotlarga ishlov
berish tezligi va xotira tizimi ish faoliyatimizdagi
oddiy
masalalarni
hisoblanadi.
yechishga
yetarli

4.

Ma’lumotlarni kiritish va
chiqarish qurilmalari.
Kompyuter monitori(monitor) — grafik, matnli
ma’lumotlarni ekranga chiqarib berish uchun
xizmat qiladigan qurilmadir, ekranga chiqarish
monitor displeyi orqali amalga oshiriladi.
Klaviatura
–
komp'yuter
va
komp'yuter
xotirasiga
ma'lumotlarni kiritish.
Standartklaviaturalar 101 yoki 102 tugmadan iborat bo’lib,
undan tashqari hozirda chiqayotgan multiklaviaturalar ham
bor.
Standart
klaviatura
multiklaviaturada
bilan
qo’shimcha
multiklaviaturaning
tugmalar
farqi
mavjudligidir
(ovoztugmasi, kalkulyatorchaqirishtugmasi, intеrnеt va email kabilarmavjud).
Raqamli signallar (0 va 1) videokarta orqali
video signallarga aylantirilib, monitor orqali
odamlar tushunadigan ko‘rinishda namoyon
bo‘ladi.

5.

Ona plata (inglizcha: motherboard, MB, yoki
inglizcha: mainboard - bosh plata) —
Aynan ona plata bir-biridan farq qiluvchi
qurilmalarni birlashtiradi va boshqaradi.
1. PROTSESSOR – Boshqaruv protsessori
(miyya);
2. DOIMIY XOTIRA – Ma’lumotlarni saqlash;
3. VIDEO - KARTA – Grafik tizimni ta’minlash;
4.OPERATIV XOTIRA – Ishlash tezligini
ta’minlash;
5. BLOK PITANIYA – Elektr toki bilan
taminlash;
6. KULER – Protsessorni sovutish uchun
kulerli radiator;
7. DVD - RW – Diskka ma’lumot yozish va
o’qish.
8. SSD - Solid State Drive — qattiq yurituvchi
Shaxsiy kompyuterning asosiy qurilmalari — tezkor
xotira, qattiq disk va boshqa qurilmalar oʻrnatiladigan
koʻp qatlamli onaplata.

6.

Mikroprotsessor - kompyuterning amal bajaradigan qismi bo’lib, u
ma'lumotlarni berilgan programma asosida qayta ishlaydi.
Mikroprotsessor 140 tacha
turli arifmetik va mantiqiy
amallarni bajaradi vauchung
tezligi megagerslar (Mgs)
sekundda o`lchanadi.
IBM rusumli kompyuterlarda
Intel tipidagi (shu nomli firma
ishlab chiqqan)
mikroprotsessorlar ishlatiladi.
Bundan tashqari, IBM
kompyuterlariga moslik shartini
bajaradigan boshqa firmalar:
AMD, Cyrix, Celeron va boshqa
ishlab chiqqan
mikroprotsessorlar ham keng
qo`llaniladi.

7.

Xotira kompyuterda dasturlar va berilganl amallar natijalarini saqlovchi
qurilma. Xotiraning turlari ko`p: tezkor, doimiy, tashqi, video va boshqalar
Tezkor xotira kompyuterning
muhim qismi bo`lib, protsessor
undan amallarni bajarish
uchun programma,
berilganlarni oladi va amalni
bajarib, natijani yana unda
saqlaydi.
Doimiy xotira. Kompyuterlarda
berilganlar unga avvaldan
joylashtirilgan doimiy xotira
(BIOS-Basic Input- Output
System-kiritish chiqarishning
asosiy sistemasi) mavjud.
SSD (Solid State Drive - qattiq
yurituvchi) maʼlumot saqlash
uskunasi boʻlib, maʼlumotni doimiy
saqlash uchun ishlatiladi.
Flesh xotiradan farqli ravishda,
qattiqdisklarni oʻrnini bosish
maqsadida shaklan va ishlash
jihatidan unga oʻxshatilgan boʻladi.

8.

Chop etish qurilmalari - PRINTERLAR
Purkagichli
Lazerli
Matritsali
Printer – Ma’lumotlarni qog’ozga chop etuvchi qurilma hisoblanadi.
Ma’lumot turiga (matnli, grafikli, rasmli va boshqa) qarab aksariyat
printerlar rangli ko’rinishda chop etadi.

9.

Ma’lumotlarni raqamli ko’rinishga o’giruvchi qurilmalar
SKANERLAR
SKANER
–
kompyuterga
matn,
rasm,
slayd,
fotosurat
ko’rinishida ifodalangan tasvirlar va boshqa grafik axborotlarni
avtomatik
qurilma .
ravishda
kompyuterga
kiritishga
mo’ljallangan

10.

VIDEOPROEKTOR va
EKRAN
VIDEOPROEKTOR
Alohida qo’shimcha manitor
xisoblanib, tasvirlarni yirik
xajmda namoyish qilish uchun
mo’ljallangan.
Ekran - Videoproektor
orqali
yoritilayotgan
materiallarni
o’zida
tasvirlovchi element.
VIDEOPROEKTER
MINIPROEKTOR
SMART DOSKA

11.

USB HARD DISK – JUDA KATTA XAJMDAGI MA’LUMOTLARNI
O’ZIDA SAQLOVCHI, YARIM O’TKAZGICHLI ELEMENTLARDAN
TASHKIL TOPGAN XOTIRA QURILMASI XISOBLANADI. USB
HARD DISKLARNING 500GBAYTDAN 2TBAYTGA XAJMDAGILARI
MAVJUD.
FLESHKA – KATTA XAJMDAGI MA’LUMOTLARNI O’ZIDA
SAQLOVCHI, YARIM O’TKAZGICHLI ELEMENTLARDAN
QURILGAN XOTIRA
DVD DISKLAR – AXBOROTLARNI SAQLOVCHI OPTIC
YUZADAN IBORAT, YUMALOQ DISK KO’RINISHIDAGI
AXBOROT TASHUVCHI. DVD DISKLAR 4,5 GBAYT XAJMGA
EGA BO’LIB, MA’LUMOT DVD-RWNING LAZER NURI
YORDAMIDA YOZILADI.

12.

Dasturiy ta’minot va
uning rivojlanib borish
tendentsiyalari
Abdullajonov.D

13.

Dasturiy ta’minot
Shaxsiy kompyuterning
foydalanuvchi uchun qulay
va samarador bo‘lishi unda
qanday dasturiy ta’minoti
mavjudligi bilan aniqlanadi.
Привлекайте аудиторию впечатляющими визуальными
инструментами.

14.

Shaxsiy kompyuter dasturiy
ta’minotining to‘plami quyidagi
guruxlarga ajraladi:
Tizimli dasturlar
Amaliy dasturlar
Dasturlashtirish muhiti

15.

Operatsion tizim
Operatsion sistema (tizim) –
kompyuter yoqilganida yuklanadigan
dasturdir. U foydalanuvchi bilan
muloqotga kirishadi, kompyuterning
resurslari (tezkor xotira, disklardagi
joylar va hokazolar)ni boshqarishni
amalga oshiradi.
Kokand University

16.

Operatsion sistemani 3
guruhi bor
Bir vazifali (bir kishi
foydalanuvchi)
Ko‘p vazifali (ko‘plab
foydalanuvchilar
uchun)
Bir
vazifali
bir
foydalanuvchining har bir aniq
paytda aniq vazifani bajarish
uchun mo‘ljallangan. Bunday
operatsion tizimlarning tipik vakili
MS DOS dir (uni Microsoft
firmasi ishlab chiqqan).
Ko‘p vazifali vaqtni multidastur
rejimida taqsimlashda EHMdan
jamoa bo‘lib foydalanishni
ta’minlaydi (EHM xotirasida bir
necha dastur vazifalar bo‘ladi va
protsessor
kompyuter
resurslarini vazifalar o‘rtasida
taqsimlaydi).
Kokand University
Tarmoqli
Tarmoqli operatsion tizimlar
lokal va global tarmoqlarni
paydo bo‘lishi bilan bog‘liq va
foydalanuvchining hisoblash
tarmoqlari barcha resurslariga
kirishini ta’minlash uchun
mo‘jallangan.

17.

Amaliy dasturiy ta`minot
Amaliy dasturiy ta`minotamaliy dasturchi uchun uning
faoliyatining natijaviy maqsadi
bo‘ladi va bir vaqtning o‘zida
foydalanuvchining ish qurolidir.

18.

Matn muharrirlari
Quyida amaliy dasturlarning
turlari keltiriladi:
Word, word perfect, text va ko‘pgina
boshqa
turli
bosma
hujjatlarnima’lumotnoma, vedomostlar, maqola, hisobot
va h.k.larni tayyorlash uchun ishlatiladi.
Grafik muharrirlar
Ular yordamida turli rasm, chizma,
grafik, diagramma, illustratsiya va shu bilan
birga uch o‘lchamli tasvirlar ishlab chiqiladi:
ular paint, adobe photoshop, corel draw, 3ds
studio
MB
Bir yoki bir nechta obyektlar
ma’lumaotlari,
xossalari
va
o‘zaro
bog’lanishlari
haqidagi
ma’lumotlarni
saqlashga mo‘ljallangan dasturiy tizimlar.

19.

Xizmat ko‘rsatuvchi dasturiy ta’minot:
Bu turdagi dasturiy mahsulotlardan foydalanish orqali foydalanuvchi ish
unumdorligini oshirish, OT ishlash holatini yaxshilash, shaxsiy kompyuterdan
foydalanish va uni normal ishlashini optimallashtirish mumkin.
1
Utilitalar
foydalanuvchilarga
sifat
jihatidan yangi interfeys
taqdim
etadi.
OT
foydalanuvchi operatsiya va
buyruqlarini
ikirchikirigacha bilishdan ozod
etadi.
2
Tarjimon va elektron
lug’atlar
Bu dasturlar yordamida
matnni bir tildan ikkinchisiga
avtomat tarzda tarjima qiladi.
Masalann,
“Lingua
Match.
Corresponded”
paketi
ish
yozishmalarini 6 ta tilda olib
borish imkonini beradi.
3 Shaxsiy menedjer va
organayzerlar
Ushbu dasturlar insonga,
turli
ma’lumotlar:
telefon
raqamlari, manzillar, tug’ilgan
kunlarni olgan yon daftarcha va
turli uchrashuv, anjumanlar
kuni
vaqti
va
h.k.lar
belgilangan yozuv daftarini
o‘rnini bosadi.

20.

Xizmat ko‘rsatuvchi dasturiy ta’minotlar:
Fayl menejerlari
Fayl va kataloglarga hamda
disklardan foydalanishda xizmat
ko‘rsatish vazifasini amalaga
oshiradi. Ularga “Far Manager,
Norton Commander, Windows
Commander,
Total
Commander”larni
kiritish
mumkin.
Arxivatorlar
Arxivlash vositalari ya’na
fayl va kataloglar asosida arxiv
yaratish va yangilash hamda
arxivdan chiqarish vazifasini
amalga oshiradi. Masalan, Win
Rar, Win Zip,
Drayverlar
Qurilma va OT o‘rtasida
vositachi
rolini
amalga
oshiradigan dastur va fayllar.
Qurilma turi va modeliga mos
bo‘lmagan daryver o‘rnatilsa
qurilma
normal
holatda
ishlamaydi.

21.

Dasturlash texnologiyasining
uslubiy vositalari
Bu
amaliy
dasturchilar
deb
nomlanadigan kategoriyadagi mutaxassislar
uchun ish qurolidir. uskunali dasturiy ta’minot
– turli xildagi, inson faoliyatining turli
sohalarida ishlatiladigan dasturlar paketlarini
ishlab chiqishga mo‘ljallangan.
Kokand University

22.

Utilitalar
-Foydalanuvchilarga sifat jihatidan
yangi interfeys taqdim etadi.
-OT foydalanuvchi operatsiya va
buyruqlarini ikir-chiqirigacha bilishdan
ozod etadi.
-Utilitalar
foydalanuvchiga
qo‘shimcha
xizmatlarini
(maxsus
dasturlar
ishlab
chiqishni
talab
etmaydigan) asosan disklar va fayllar
tizimlari bo‘yicha xizmat ko‘rsatish
ko‘rinishida taqdim etadi.
Kokand University
kompyuterni viruslardan himoya
qilish
fayl va kataloglarga xizmat ko‘rsatish
(huddi qobiqlar kabi);
kompyuter resurslari haqida, diskli
makon xususida, dasturlar o‘rtasida
TXKni taqsimlash to‘g‘risida axborot
taqdim etish
turli rejim va formatlarda matnli va
boshqa fayllarni bosish
disklarga xizmat ko‘rsatish (axborotni
shaklga solish, saqlashni ta’minlash,
to‘xtatish va boshqalar yuz berganda
uni tiklash imkoniyati)

23.

Dasturlashtirish tili translyatori
Dasturlashtirish tilidan (odatda) mashina kodiga
dastur matnini tarjima qilishni amalga oshiruvchi
dasturga aytiladi. Dasturlashtirish tizimida translyator
dasturlashtirishning kirish tilida yozilgan dasturni aniq
bir EHMning mashina buyrug‘i tiliga tarjima qiladi.
Kirish tilidan tarjima qilish usuliga bog‘liq holda,
• translyatorlar
• kompilyator
• interpretatorlarga bo‘linadi.
Kokand University

24.

Amaliy dasturlar. Ularning ko‘rinishi
Amaliy
dasturiy
ta’minot
foydalanuvchining aniq bir vazifalarini ishlab
chiqish va bajarish uchun mo‘ljallangan. Amaliy
DT tarkibiga quyidagilar kiradi:
Amaliy DT tarkibiga quyidagilar
kiradi:
foydalanuvchi va AT umumiy ish
dasturlari.

25.

Amaliy dasturlar paketi (ADP)
Bu muayyan sinf vazifalarini hal etish uchun mo‘ljallangan
dasturlar majmuidir. ADPning quyidagi turlari farqlanadi:
- umumiy vazifadagi (universal)
- uslubiy yo‘naltirilgan;
- global tarmoq;
- hisoblash jarayoni tashkilotlari.
Kokand University
Umumiy vazifadagi amaliy dasturlar paketi (ADP)
Foydalanuvchi va umuman axborot tizimi funktsional vazifalarni
ishlab chiqarish va foydalanishni avtomatlashtirish uchun
mo‘ljallangan. Bu ADP sinfiga quyidagilar:
- matnli va grafik muharrirlar;
- elektron jadvallar;
- ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari (MBBT)

26.

Sistemaviy dasturiy ta’minot (System software)
kompyuteming va kompyuter tarmoqlarining ishini ta’minlovchi
dasturlar majmuasidir.
Amaliy dasturiy ta’minot (Aplication program
paskage)
Kokand University
bu aniq bir predmet sohasi bo‘yicha ma’lum bir masalalar sinfini
yechishga mo‘ljallangan dasturlar majmuasidir.
Dasturlash texnologiyasining uskunaviy
vositalari
yangi dasturlarni ishlab chiqish jarayonida qo‘llaniladigan maxsus
dasturlar majmuasidan iborat vositalardir.

27.

Dasturlash texnologiyasi va uning uskunaviy
vositalari
Multimedia
dasturiy
vositalari
dasturiy
mahsulotlaming nisbatan yangi sinfi hisoblanadi. U
ma’lumotlami qayta ishlash muhitining o‘zgarishi,
lazerli disklaming paydo bo‘lislii, ma’lumotlar
tarmoqli texnologiyasining rivojlanishi natijasida
shakllandi

28.

Kokand University
MatLab
Matlab dasturi matlab firmasi tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, u
o‘zining tengdoshlari ichida yuqori baholanadi. bunga sabab, unda barcha
amallar asosan massiv sifatida qaraladi. bu dastur yordamida mathcad
dasturida bajarilishi mumkin bo‘lgan amallaming deyarli barchasini
bajarish (matematik hisoblash; algoritmlarni tuzish; modellash;
ma’lumotlaming tahlili; ilmiy va muhandislik grafikasi; dasturiy
vositalarni ishlab chiqish) mumkin .

29.

Maple
Maple dasturi o‘zining tengdoshlari
ichida eng birinchi ishlab chiqilgan dastur
sanaladi. shunga qaramasdan, ba’zi bir
sabablarga ko‘ra, bu dastuming yangi
versiyalari chiqarilmay qo‘yildi.
MathCAD
MathCAD matematik paketi berilgan
matematik modellarning yechimlarini
sonli yoki simvolli ifodalash hamda ushbu
yechimlami
grafik
ko‘rinish
(vizuallashtirish) shaklda berish va shu
asosida animatsiyalar qurish imkoniyatini
beradi.

30.

RAQAMLI
TEXNOLOGIYALAR
KAFEDRASI
• Farxod Mulaydinov
• Davronjon Adbullajonov
• Azizjon Meliboyev
KOKANDUNIVERSITY 2023-2024
E`tiboringiz uchun
raxmat!
abdavron94@gmail.com
@Direct_boy