Мирамов М каржы

1. Бюджет құрылымы

Мирамов Мақсат
ЮР-23-211-20

2. Бюджеттік қызмет

• Бюджеттік қызмет мемлекеттің қаржы қызметінің
маңызды түрі болып табылады. Ол республикалық
және жергілікті деңгейде бюджетті қалыптастыру, бөлу
және пайдалану процестерін қамтиды. Бюджеттік
қызметтің негізгі мақсаты — қоғамдық қажеттіліктерді
қаржыландыру және әлеуметтік-экономикалық
саясатты жүзеге асыру. Осы қызмет мемлекеттік
қаржылық ресурстардың тиімді, ашық және заңды
жұмсалуын қамтамасыз етеді. Бюджеттік қызмет
мемлекеттің экономикалық тұрақтылығын және
қоғамдағы әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз ететін
құрал ретінде қарастырылады.

3. Бюджеттік қызметтің функциялары

• Бюджеттік қызметтің негізгі функциялары: жоспарлау, бақылу, бөлу және ынталандыру
Жоспарлау функциясы арқылы мемлекет қаржылық мақсаттарды анықтайды және оларды мерзімді
түрде жүзеге асыру жолдарын белгілейді.
Бақылу функциясы бюджеттің орындалуын, шығындардың заңдылығын және тиімділігін қамтамасыз
етеді.
Бөлу функциясы — ресурстарды әлеуметтік және экономикалық басымдықтарға сай бөлу.
Ынталандыру функциясы салық және бюджет саясаты арқылы экономиканың дамуына және
мемлекеттік қызмет көрсету сапасына әсер етеді.

4. Мемлекеттік рөл және бюджет жүйесі

• Мемлекет бюджеттің қалыптасуы мен оған байланысты қатынастарды реттеуде басты рөл атқарады.
Бюджет жүйесі республикалық және жергілікті бюджеттерден тұрады, олар өзара үйлестірілген түрде
экономикалық саясатты іске асырады.
Мемлекеттік органдар бюджеттік үдерістерге заңнамалық, атқарушы және бақылау функциялары арқылы
әсер етеді. Бұл рөл бюджеттік саясаттың тұрақтылығы мен ашықтығын қамтамасыз етуге бағытталған.
Мемлекеттің рөлі қоғамның әл-ауқатын қорғау және ұлттық экономиканы реттеу тұрғысынан маңызды.

5. Негізгі қағидалар мен принциптер

• Бюджеттік қызметтің қағидалары арасында заңдылық, айқындық, біртұтастық және жауапкершілік
бар.
Заңдылық
қағидасы
бюджеттік
қатынастардың
нормативтікқұқықтық негізін
сақтауды талап
етеді.
Айқындық —
бюджет
деректерінің
ашық және
қолжетімді
болуын көздейді.
Біртұтастық —
бюджеттік
жүйенің барлық
деңгейлерінде
үйлесімділікті
қамтамасыз ету
қажеттігін
білдіреді.
Жауапкершілік
принципі бюджет
қаражатын бюджет
мақсаттарына сай
және тиімді
пайдалануды
талап етеді.

6. Құқықпен реттеу әдістері

• Бюджеттік құқықтық реттеу әдістері мемлекеттің бюджет қызметін ұйымдастыру мен бақылау
құралдарын қамтиды. Бұл әдістер императивтік (өкімдік) және диспозитивтік (еркін таңдауға
мүмкіндік беретін) сипатқа ие болуы мүмкін. Императивтік әдістер бюджетке қатысты міндетті
нормалар мен уәкілетті тетіктерді қамтамасыз етеді. Диспозитивтік әдістер бюджеттік қатынасқа
қатысушыларға өз әрекеттерін заң шеңберінде реттеу мүмкіндігін береді. Екі тәсілдің үйлесімі бюджет
қызметінің тиімділігі мен икемділігін арттырады.
Императивтік
Диспозитивтік

7. Императивтік әдістер және олардың рөлі

• Императивтік әдістер бюджет құқығында ерекше орын алады, себебі бюджеттік қатынастар
мемлекеттік мүдде мен қоғамдық тәртіпке бағытталған. Бұл әдістер арқылы уәкілетті органдар
бюджеттің қалыптасуы мен орындалуын нақты тәртіппен реттейді. Мұндай нормалар бюджет
актілерінің қабылдануы, бюджет жоспарының құрылымы мен атқарылу тәртібі сияқты мәселелерді
қамтиды. Императивтік тәсіл бюджеттік тәртіп пен қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етуге ықпал
етеді. Сонымен қатар, ол бюджетке қатысты міндеттерді орындауға жауапкершілікті жүктейді.

8. Диспозитивтік әдістер және олардың қолданылуы

• Диспозитивтік әдістер бюджет қатынастарына қатысушыларға заң аясында таңдау
мүмкіндігін береді. Бұл тәсіл көбінесе қаржылық келісімдер, мемлекеттің және
жергілікті органдардың өзара қаржылық қатынастарында қолданылады.
Диспозитивтік нормалар бюджет жобасын дайындауда және қаржылық
жоспарлауда икемділікті қамтамасыз етеді. Алайда диспозитивтік тәсіл
императивтік нормалармен үйлесіп қолданылуы тиіс, сонда ғана бюджеттік тәртіп
сақталады.

9. Бюджеттік құқық

• Бюджеттік құқық — бюджеттік қатынастарды және
бюджеттік жүйені ұйымдастыруды реттейтін құқықтық
нормалар жиынтығы. Бұл институт мемлекеттік
қаржылық ресурстардың қалыптасуы, бөлінісі және
пайдаланылуын құқықтық тұрғыдан реттейді.
Бюджеттік құқық қаржылық құқықтың маңызды бөлімі
ретінде мемлекеттің экономикалық саясатымен тығыз
байланысты. Оның міндеті — бюджеттік қатынастарда
тұрақтылық, ашықтық және заңдылықты қамтамасыз
ету. Теориялық тұрғыдан бюджеттік құқық мемлекеттік
бюджеттік саясаттың құқықтық аспектісін
қалыптастырады.

10. Бюджеттік құқықтың практикалық маңызы

• бюджеттік құқық мемлекет пен жергілікті органдардың қаржылық шешімдерін құқықтық
негізде шектейді және бағыттайды. Ол бюджет жобасының құрылымы, бюджетке кірістер
мен шығыстарды белгілеу, есеп жүргізу талаптарын реттейді. Бюджеттік құқық арқылы
бюджеттік бақылауды ұйымдастыру мүмкіндігі туады, сондықтан оның құқықтық негіздері
экономикалық тиімділікті арттырады. Сонымен қатар, бюджеттік құқық қоғам алдындағы
мемлекеттің жауапкершілігін айқындайды. Бұл институт халықтың әлеуметтік құқықтары
мен мемлекеттік міндетінде теңгерімді сақтау үшін маңызды болып табылады.

11. Бюджеттік реттеу

• Бюджеттік реттеу — бюджет жүйесін ұйымдастыруға, оның функциялары мен
принциптерін іске асыруға бағытталған құқықтық және әкімшілік шаралар жиынтығы.
• Реттеу бюджеттік саясаттың мақсаттары мен жылдық жоспарларын нақты іске асыруға
мүмкіндік береді. Ол бюджет қатынастарының заңдылығын, қаржылық тәртіпті және
бюджет ресурстарының мақсатты жұмсалуын қамтамасыз етеді. Бюджеттік реттеу
экономикалық саясаттың құралдары арқылы әлеуметтік және макроэкономикалық
мақсаттарды орындауға көмектеседі. Құқықтық база реттеудің сенімділігін қамтамасыз
етеді.

12. Бюджеттік реттеудің мақсаты

• Бюджеттік реттеудің басты мақсаты — мемлекеттік қаржы тұрақтылығын қамтамасыз ету және
қоғамдық қажеттіліктерді заңға сәйкес қаржыландыру.
Сонымен қатар оның мақсаты — бюджет орындауын тиімді басқару, бюджет саясатының ашықтығы мен
жауапкершілігін арттыру. Реттеу арқылы мемлекет ресурстарды экономикалық басымдықтарға сай
бағыттай алады. Бюджеттік реттеу әлеуметтік әділеттілік пен экономикалық өсу арасындағы тепе-теңдікті
сақтауға бағытталған. Бұл механизм бюджет саясатының тұрақты және болжамды болуын қамтамасыз
етеді.

13. Бюджеттік процесінің құқықтық негіздері

• Бюджеттік процесс заңдар мен нормативтік актілерге негізделеді, олар бюджеттің
дайындалуы, қаралуы, бекітілуі және орындалуын анықтайды.
• Құқықтық негіздер бюджет жүйесінің құрылымын, уәкілетті органдардың
құзыреттерін және бақылау тәртібін белгілейді. Бұл нормалар арқылы бюджет
жоспарлау кезеңдері мен мерзімдері реттеледі.
• Құқықтық негіздер бюджет қатынастарының ашықтығын және есеп берілетіндігін
қамтамасыз етуге бағытталған. Сонымен қатар, заңнамалық негіз бюджеттік
жауапкершілікті нығайтуға қызмет етеді.

14. Бюджетті әзірлеу, қарау, бекіту және атқару процесі

Бюджетті әзірлеу үдерісі стратегиялық және тактикалық мақсаттарды анықтаудан басталады, оның
құрамында кірістер мен шығыстар болжамдары бар.
Бюджет жобасы уәкілетті органдарға ұсынылып, талқылау және түзетулер арқылы бекітіледі.
Бекіту рәсімінен кейін бюджет орындалады және оның орындалуын бақылау арнайы мемлекеттік бақылау
институттары арқылы жүзеге асады.
Атқару кезінде бюджет қаражаты мақсатқа сай және заңға сәйкес жұмсалуы тиіс.