5.1 Рынок как система экономических отношении.ru.kk

1.

Нарық экономикалық
қатынастар жүйесі
ретінде

2.

1. Сұраныс: заң және сұраныс
қисығы. Сұраныстың бағалық емес
детерминанттары.
Сұраныс– тұтынушылардың белгілі бір
тауарлар мен қызметтерді белгілі бір
бағамен сатып алуға ұмтылысы.
Сұраныс саны- тұтынушылардың белгілі бір
уақыт аралығында белгілі бір бағамен
сатып алуға дайын тауар мөлшері.

3.

Сұраныс заңы айтады: басқа
жағдайлар тең болса, сұраныс көлемі
төмен бағада көп, ал жоғары бағада аз
болады
Осылайша, баға мен сұраныс саны арасында
теріс немесе кері байланыс бар.

4.

Сұраныс заңының сенімділігінің
дәлелдері:
Ақыл-ой мен пайымдау;
өнім бағасының төмендеуі сатып алушы
бюджетінің бір бөлігін үнемдейтін табыс
әсері;
өзара алмастырылатын тауарларды
алмастыру әсері;
Шекті пайдалылықты азайту принципі.

5.

Табыс әсері
—тауар бағасының өзгеруіне байланысты
оның нақты табысының өзгеруіне
байланысты тұтынушы сұранысының
құрылымына әсер ету.
Бұл әсердің мәні мынада: тауардың бағасы
төмендеген кезде адам басқа тауарларды
иемденуден бас тартпай, осы тауарды
көбірек сатып ала алады.

6.

Ауыстыру әсері
—тұтыну жиынтығына кіретін тауарлардың
біреуінің бағасының өзгеруі нәтижесінде
тұтынушылық сұраныс құрылымының өзгеруі.
Бұл әсердің мәні бір тауардың бағасы көтерілген
кезде тұтынушының тұтынушылық қасиеттері
ұқсас, бірақ тұрақты бағасы бар басқа тауарға
қайта бағдарлануынан туындайды. Басқаша
айтқанда, тұтынушылар арзан тауарларды
қымбатырақ тауарлармен алмастыруға бейім.

7.

Сұраныс қисығы
Сұраныс қисығы –Бұл қисық, оның нүктелері сатып алушылар белгілі бір уақыт
аралығында тауардың әртүрлі мөлшерін қандай бағамен сатып ала алатынын
көрсетеді.
Сұраныс қисығы екі сұраққа жауап беруге мүмкіндік береді:
1) әртүрлі баға деңгейлерінде сұраныс көлемі қандай болады;
2) бағаның біршама өзгеруімен сұраныс мөлшері қалай өзгереді?

8.

Сұраныс қисығы
П
D
ТУРАЛЫ
D (сұраныс) сұраныс
Q

9.

Баға құралдарының әсерінен сұраныс
санының өзгеруіқозғалыссұраныс қисығы
бойынша бір нүктеден екінші нүктеге, яғни
«өнім бағасының санының» бір
комбинациясынан басқа комбинацияға
өтуі.

10.

Бағадан басқа сұраныс деңгейіне әсер ететін бірқатар факторлар бар. Осы
факторлардың әсерінен сұраныс қисығы солға немесе оңға жылжып, графиктегі
орнын өзгерте алады. Бұл құбылыс деп аталадысұраныстың өзгеруі.
Сұраныстың артуықисығын ауыстырадытура жоғарыжәне сол бағаларда сұраныс
санының жоғары болатынын білдіреді және керісіншесұраныстың
төмендеуіқисығын ауыстырадытөмен солға.

11.

Бағалық емес сұраныс
факторлары:
Тұтынушы талғамы
Нарықтағы сатып алушылар саны
байланысты тауарлар (бірін-бірі алмастыратын
және толықтыратын тауарлардың бағасы)
Тұтынушы табысы
Болашақ баға мен кірістің өзгеруіне қатысты
тұтынушылардың күтулері

12.

Табысқа фактор ретінде әсер ету
қиынырақ.
-
Көптеген тауарлар үшін табыстың артуы жақсырақ
тауарларға сұраныстың өсуіне әкеледі.
Тұтынушының табыстың өзгеруіне реакциясы бойынша
тауарлар бөлінеді:
«қалыпты тауарлар» (сұраныс табыспен бірге өседі);
қажетті тауарлар (сұраныстың өсу қарқыны табыстың өсу
қарқынынан аз);
сәнді тауарлар (сұраныстың өсу қарқыны табыстың өсу
қарқынынан жоғары);
сапасы төмен тауарлар (табыс өскен сайын сұраныс
азаяды).

13.

2. Ұсыныс: заң және ұсыныс қисығы. Ұсыныстың
бағалық емес детерминанттары.
Ұсыныс– өндірушілердің белгілі бір тауарлар
мен қызметтерді белгілі бір бағаға өндіруге
және сатуға ұмтылысы.
Жеткізу мөлшері - белгілі бір уақыт
аралығында белгілі бір бағамен сатуға
ұсынылатын тауардың саны

14.

Жабдықтау заңы– бағаның өсуі ұсыныс
көлемінің өсуіне әкеледі.
немесе
Жабдықтау заңыәдетте бағаның өсуіне
әкеледіарттыруұсыныс көлемі, ал бағаның
төмендеуі оның төмендеуіне әкеледі
Осылайша, тікелей байланыс бар.

15.

Экономикалық теорияда үлкен орын
аладыСай заңы(19 ғасырдың басындағы
француз экономисі Жан-Батист Сэй
ұсынған)«ұсыныс сәйкес сұранысты
тудырады»

16.

Ұсыныс қисығы
Ұсыныс қисығы –белгілі бір уақыт
аралығында сатушылар әртүрлі бағамен
сатуға ұсынатын тауар немесе қызмет
санын көрсететін қисық.
Қисықтағы әрбір нүктебелгілі бір баға
деңгейінде берілген тауардың көлемі.

17.

Ұсыныс қисығы
П
С
ТУРАЛЫ
S (жабдықтау) -ұсыныс
Q

18.

Ұсынысқа бірқатар бағалық емес факторлар әсер
етеді, олар графиктегі ұсыныс қисығын
жылжытады.
Жабдықтың артуықисығын ауыстырадыдұрыс
төмен,ұсыныстың төмендеуі – солға қарай.
Бұл құбылыс деп аталадыұсыныстың өзгеруі.

19.

Бағалық емес ұсыныс
факторлары:
енгізуге арналған бағалар
технология
салықтар мен мемлекеттік субсидиялар
нарықтағы сатушылар саны
басқа тауарлардың бағасы
белгілі бір өнім үшін күтілетін болашақ баға
өзгерістері

20.

3. Нарықтық тепе-теңдік
Сұраныс пен ұсынысты зерттеген кезде, біз бұл шамаларды
байланыстырамыз және олардың бір-біріне және қол жеткізуге әсерін
қарастырамыз.нарықтық тепе-теңдік.
Нарықтық тепе-теңдік –
Бұл тепе-теңдік бағаның көмегімен
сұраныс пен ұсыныс теңестірілген
нарықтың жағдайы. (бұл сатушылар мен
сатып алушылар арасындағы ымыраға келу)

21.

Тепе-теңдік баға сатып алушы мен сатушының
мүдделері сәйкес келетін нүкте (S=D)

22.

Тепе-теңдік баға функциялары
ақпарат–оның мәні барлық шаруашылық
субъектілері үшін бағдар ретінде қызмет етеді.
Қалыптастыру–ол тұтынушыға берілген
тауардың оған қол жетімділігі туралы сигнал
бере отырып, тауарларды бөлуді қалыпқа
келтіреді және табыстың берілген деңгейінде
тұтынудың қандай көлемін күтуге болады.
Сонымен бірге ол өндірушіге әсер етіп, оның
шығындарын өтей алатынын немесе өнімді
өндіруден бас тартуы керектігін көрсетеді.
Ынталандыру–ол өндірушіні өндірісті кеңейтуге
немесе қысқартуға, технологияны өзгертуге және
ассортиментті өзгертуге мәжбүр етеді.

23.

Нарықтағы тауарлардың тапшылығы мен
артықтығы.
П
артық
С
П2
Е
П
Е
П1
тапшыл
ық
ТУРАЛЫ
QЕ
D
Q

24.

Жетіспеушілік -нарықтағы жағдай, сол баға бойынша
сатуға ұсынатын сатушыларға қарағанда, қолданыстағы баға
деңгейіндегі сатып алушылар тауардың үлкен көлемін сатып
алуға дайын.

25.

Артық (артық) -нарықта қалыптасқан баға деңгейінде
сатушылар сатып алушылар сол бағамен сатып алуға дайын
тауарлардың көлемін сатуға ұсынған кезде туындайтын жағдай.

26.

Жетіспеушілік немесе толып кету жағдайы
ұзақ уақытқа созыла алмайды. (тұрақты
баға жағдайында бәсекенің әсерінен ол
тепе-теңдік деңгейінде белгіленеді).
Нарықтың өзінің ішкі күштерінің әсерінен
қайтадан тепе-теңдікке келу қабілеті деп
аталадытепе-теңдік тұрақтылығы.

27.

Мыналарды ажырату қажет:
Жартылай тепе-теңдік – қоғамда бар
белгілі бір тауардың шектеулі мөлшері
оның ықтимал тұтынушылары арасында
бөлінетін жағдай.
Жалпы тепе-теңдік – белгілі бір сәтте өзара
байланысты бағалардың тұтас жүйесі тепетеңдікте болатын жағдай.

28.

Тепе-теңдік баға келесі факторлардың
әсерінен өзгеруі мүмкін:
- салық салу;
- бағаны бақылау.

29.

Келесі категориялар бөлінеді:
Тұтыну профициті – бұл барлық тұтынушылар тауарды
сатып алудан алатын таза жиынтық пайда.
Өндіруші профицит – бұл тауарды сатудан барлық
өндірушілер алатын таза жиынтық пайда.
Тауардың әрбір бірлігі үшін бұл артықшылық өндіруші алған
нарықтық баға мен оны өндірудің шекті құны арасындағы айырма
болып табылады.
Әлеуметтік профицит (қоғам профициті) – тұтынушы
профицитінің және өндірушінің профицитінің
қосындысы.

30.

«Қысқа левередж ережесі»- егер
нарықтық баға тепе-теңдік бағадан
ерекшеленетін болса, онда нарықтық
белсенділік – сатылған тауардың жалпы
көлемі – екі шаманың – осы бағадағы
әлеуетті сұраныс пен мүмкін болатын
максималды ұсыныстың әсерінен
анықталады.

31.

Нарықтық тепе-теңдік графигі «Маршалл
қайшысы» деп аталады.
Альфред Маршалл

32.

Ол алғаш рет нарықтық тепе-теңдіктің ең жалпы
критерийлерін енгізді: сұраныс ұсынысқа тең
Леон Вальрас(18341910) франкошвейцариялық
экономист,
экономикалық
талдаудың
математикалық
бағытының негізін
салушы.

33.

Маршаллдың тепе-теңдік
шартыСұраныс бағасының ұсыныс
бағасына теңдігін көрсетеді:
Вальрастық тепе-теңдік шарты, бұл
сұраныс санының ұсыныс санына теңдігі:

34.

4. Сұраныс пен ұсыныстың
икемділігі
Серпімділік – бір айнымалының басқа
айнымалының өзгеруіне жауап беру
қабілеті.
«Икемділік» терминін алғаш рет ғылыми талдауда XVII ғасырдағы
белгілі ғалым, физик және химик қолданған және қолданған.Роберт
Бойл(1626-1691) газдардың қасиеттерін зерттегенде (атақты БойльМариот заңы).
Серпімділіктің экономикалық анықтамасы алғаш рет берілді
Альфред Маршалл1885 жылы атақты ағылшын ғалымы бұл ұғымды
ойлап таппайды, бірақ ағылшын классиктерінің (Адам Смит пен
Дэвид Рикардо) және экономикалық теориядағы математикалық
мектептің жетістіктерін пайдалана отырып, сұраныстың бағалық
икемділік коэффициентін анықтайды.