doc_2025-12-02_22-50-48.archivetemp1-мавзу

1.

1-mavzu:
UMUMIY PSIXOLOGIYA FANI PREDMETI, IL
MIY TADQIQOT METODLARI
Reja:
1. Umumiy psixologiyaning predmeti, maqsa
di, vazifalari va tadqiqot metodlari.
2. Psixologiya fanining rivojlanish tarixi.
3. Psixologiya fanining tarmoqlari.
4. Psixologiyaning fanlar tizimida tutgan o`rn
i.

2.

Foydalanilgan adabiyotlar:
1. M.Davletshin va S.To‘ychiyeva. Umumiy psixologiya. Toshkent.
2002.156-bet.
2. Gʻoziyev E.G. Umumiy psixologiya. Toshkent. 2002.1-2 kitob.
3. Дружинина В.. “Психология “. Учебник. “Питер”, 2003.
4. Gʻoziyev E.G. Umumiy psixologiya. Toshkent. 2010 y. 465-bet.
5. Югай A.Х., Мираширова Н.А. “Общая психология” – Tашкент
2014.
6. Gʻoziyev E.G. Oliy maktab psixologiyasi. Toshkent. 2010.178-bet.
7. Ibragimov X., Abdullayeva Sh. Pedagogik psixologiya. Toshkent.
2010.
Internet-kutubxona
1.www.inetlibrary.com
2.www.expert.psychology.ru
3.www. psycho.all.ru
4.www. psy.piter.com

3.

Tayanch so`z va iboralar:
Psixologiya, jon, ruh, shaxs, ruhiy h
olat, jarayon, hodisa, mexanizm, fak
t, falsafa, psixologiya tuzilishi: ijtim
oiy, mehnat, pedagogik psixologiya,
tibbiyot, olegofrenopsixologiya.

4.

Psixologiya so‘zining lug‘aviy ma’nosi
jon, ruh – fan, ta’limot degan ma’noni anglatadi. a
n’anaviy ma’nоda insоn ruhiy dunyosiga alоqadоr
barcha хоdisalar va jarayonlar uning prеdmеtini ta
shkil etadi. Psixologiya fan sifatida psixik faktlar,
ularning qonuniyatlari va mexanizmlarini o‘rgana
di
Bоshqacha qilib aytganda, psiхоlоgiyaning prеdmеtini har birimizn
ing tashqi оlamni va o’z-o’zimizni bilishimizning asоsida yotgan ja
rayonlar, хоdisalar, хоlatlar va shakllangan хislatlar tashkil etadi.
4

5.

Psiхоlоgiyaning prеdmеti.
Psixologiya inson ruhiyatining o`ziga xos xususiyat
lari ko`rinishlari va rivojlanishning umumiy qonun
iyatlarini tadbiq etadi.
5

6.

7.

Aks ettirish jarayonini quyidagicha ifodalash mu
mkin.
Psixikaning asosiy funksiyala
ri
Aks ettirish
hulq va faoliyat nazo
rati

8.

9.

Ong psixikaning eng yuksak darajasi bo‘lib u faqat insongag
ina xosdir.

10.

Psixik faoliyatlar quyidagi jarayonlarni o’z ichiga oladi:
Bilish faoliyatla
ri
Bilish jarayonla
ri
Diqqat, nutq, f
aoliyat
Sezgi, idrok, x
otira, xayol, ta
fakkur
Shaxsning hissi
y, irodaviy soxas
i
Shaxsning indiv
idual psixologik
xususiyatlari
Xissiyot, iroda
Temperament,
harakter, qobil
yat

11.

Psixikaning paydo bo‘lishining asosiy shakllari M.Gamezo va Domashenkolarni
ng “Атлас по психологии” nomli qo‘llanmasida
quyidagicha ifodalanadi:
Psixikaning namoyon bo‘lish shakllari va ularning o
‘zaro bog‘liqligi.
Jarayonlar
Shaxs xususiyatlari
Holatlar
Bilish
-Qiziqish
-Kayfiyat
-Ishonuvchanlik
-Shubhalanuvchanlik
-Apatiya
-Tushkunlik
-va boshqalar
-Sezgi
-Idrok
-xotira
-xayol
-tafakkur
-nutq
-diqqat
Hissiy-irodaviy
-Iroda
-Hissiyot
-yo‘nalganlik
-temperament
-xarakter
-qobiliyat

12.

13.

Miyaning tanaga bo‘lgan nisba
ti:
Kit miyasining tanasiga nisbati
Fil miyasining tanasiga nisbati
1
20000
1
400
Maymun miyasining tanasiga nisbati
Odam miyasining tanasiga nisbati
1
46
1
100

14.

Оdam m
iyasi 14
00 g
Оt miy
asi 650
g
Gorilla
miyasi
400 г
Sigir m
iyasi 5
00 g
Kit mi
yasi 28
00 g
Fil miy
asi 400
0g

15.

Refleks
organizmning tashqi va ichki ta’sirotlarga mark
aziy nerv tizimi orqali bergan javob reaksiyasidir
Inson hayotida reflekslarni yuqori baholab, I.M.Sech
enov tomonidan quyidagicha ta’rif beriladi: “Ongli va
ongsiz hayotning barcha aktlari (harakatlar) kelib ch
iqishi usuliga (mohiyatiga) ko‘ra reflekslardir”

16.

Analizatorlar
bu nerv fiziologik apparat bo‘lib, periferiyad
agi nerv uchidan (reseptor) sezuvchi nervda
n( o‘tkazish yo‘li) va miya qobig‘ining tegis
hli qo‘zg‘atuvchini qabul qiluvchi sohasida
n iboratdir

17.

18.

Umumiy psixologiyasining umumiy vazifalari sifati
da
quyidagilarni
ko’rsatish
mumkin:
1)psixik jarayonlarning, bilimlarni o’zlashtirishnin
g rivojlanish imkoniyatlarini tadqiq qilish;
2 ) shaxs rivojlanishining muhim omillarini o’rgani
sh;
3) psixik taraqqiyotning umumiy qonuniyatlarini h
amda
bosqichlarini
tadqiq
etish;
4) har bir rivojlanishning psixologik va individual x
ususiyatlarini o’rganish.

19.

Psixologiyaning tadqiqot metodlari
1)tashkiliy metodlar; qiyosiy, longityud ,majmua metodlari
2)tajriba metodlari; kuzatish va o‘zini kuzatish, tajriba meto
dlari, psixologik tashhislash metodlari (testlar, anketalar, so
‘rovnomalar, sotsiometriya, suhbat, intervyu), faoliyat mahsu
li tahlili (xronometriya, kasbiy ta’riflar), tarjimai hol metodl
ari
3)ma’lumotlarni qayta ishlab chiqish metodlari; miqdoriy
(statistika) va sifat (materialni guruhlarga ajratish, tahlil) m
etodlar
4)izohlash metodlari. turli xildagi irsiy (materialning rivojla
nishdagi alohida davrlar, bosqichlar, xavfli vaziyatlar va bos
hqalarni ajratib ko‘rsatgan holda tahlili) va tarkibiy (psixika
barcha xususiyatlarining tuzilishlari o‘rtasidagi aloqani o‘rn
atish) metodlar kiradi.

20.

Psixologiyaning falsafa doirasidagi taraqqiyoti.
Nаturfаylаsuflаr-Fаlеs (еr.old. VII-VI аsr), Аnаksim
еn (еr.old. V аsr), Gеrаklit (еr.old. VI-V аsr) ruhni ol
аmning ibtidosini tаshqil еtuvchi nаrsа (suv, hаvo, ol
ov)ning odаmlаr vа hаyvonlаrgа jon аto еtuvchi shа
kli tаrzidа tаlqin qilishgаn.
Fаylаsuflаr orаsidа Аflotun (еr.old. 427-347 y.y.) аl
ohidа аjrаlib turаdi. U jonning qismlаri to`g`risidаgi t
ushunchаni yarаtdi. Shundаy qismlаrdаn а) аql-idro
kni, b) jаsorаtni, v) orzu-istаkni аlohidа аjrаtib ko`rsа
tаdi vа ulаrni tаnаning turli qismlаri (bosh, ko`krаk, q
orin bo`shlig`i)gа joylаshgаn bo`lаdi dеgаn fikrni ilgа
ri surаdi.

21.

Аrаstu (еr. old.384-322 y.y.) ning tа`
limoti аnchа muvаffаqiyatli ilgаrilаb k
еtdiki, u psixologik fikrlаrni tаbiiy-ilmi
y аsosdа qаytа ko`rib, uni biologiya
vа tibbiyot bilаn bog`lаdi. Аrаstuning
"Jon to`g`risidа"gi аsаri psixologiy
ani bu dаvrgа kеlib o`zigа xos biliml
аr sohаsi sifаtidа аjrаlib chiqqаnligid
аn dаlolаt bеrаdi.

22.

Sharqda psixologik qarashlar
Sharqda psixologik qarashlarning paydo bo‘lishi
da Sharq mutafakkirlarining roli katta bo‘lgan. Ul
ar orasida Al-Xorazmiy, Al-Farobiy, Abu-Rayhon
Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Mirzo Ulug‘bek kabilar
o‘zlarining inson psixikasi va yosh avlodni tarbiy
alashga doir boy fikrlar va qarashlarni meros sif
atida qoldirganlar.
Abu Ali ibn Sinoning temperament xususiyatlari
ga qarab yondoshish zarurligi haqidagi fikrlari m
ing yildan so‘ng ham zamonaviy psixologiyada o
‘z qimmatini yo‘qotmagan. Abu Ali ibn Sino duny
oda birinchi bo‘lib psixoterapevtik usullarni qo‘ll
ab ko‘rgan olimlardan biridir.

23.

«Psixologiya» so`zi birinchi marta 1590 yilda nemis teolo
g olim R. Goklenius tomonidan qo`llanilgan edi. XVIII a
srda
esa
nemis
olimi
X Volf birinchi marta ilmiy atamalar qatoriga «psixolog
iya» atamasini kiritdi. U dastlabki yirik ilmiy-psixologik
asarlar: «Empirik psixologiya» (1732) va «Ratsional psix
ologiya» (1734) ni yaratdi. Psixologiya - ham qadimiy, h
am mavhum darajada yangi fan. Qadimiy fan sifatida u
ikki ming yil avval paydo bo`lgan. Psixika haqidagi dastl
abki ilmiy tasavvurlar qadimgi dunyo (Hindiston, Xitoy,
Misr, Bobil, Yunoniston) da falsafa bag`rida paydo bo`lg
an va jamiyatdagi amaliyot, davolanish va tarbiya ehtiyo
jlaridan
kelib
chiqqan
edi.

24.

Psixologiya fanining ilmiy asosga qurilishida ingliz olimi
Gobbs (1588-1679) ruhni mutlaqo rad etib, mexanik ha
rakatni yagona voqelik deb tan olib, uning qonuniyatlar
i psixologiyaning ham qonuniyatlari ekanligini ta’kidlad
i.
XIX asrning 70-80-yillarida psixologiya mustaqil fan sifatid
a
ajralib
chiqdi.
Ilmiy psixologiyaning, xususan, eksperimental psixologiya
ning asoschisi sifatida 1879 yilda Leyptsig shahrida dunyo
da birinchi bo`lib eksperimental psixologik laboratoriyani
ochgan nemis tadqiqotchisi V. Vundt tan olingan. Bunga
mos ravishda ushbu yil psixologiyaning fan sifatida yuzaga
kelgan
sanasi
bo`lib
hisoblanadi.

25.

Psixologiyaning fan sifatida yuzaga kelish bosqichlar
i quyidagi jadvalda o‘z aksini topgan
1- bosq Psixologiya jon
haqidagi fan
ich
2-bosqic Psixologiya ong
haqidagi fan sifat
h
ida
Bu yo‘nalish psixologiyada bundan 2500 yil
oldin paydo bo‘lgan. Inson hayotidagi barc
ha narsalar tushunchalarni, tushunarsiz ho
disalarni jon, ruh bilan tushuntirishga hara
kat qilgan. (Arastu). Ruhning mavjudligi bil
an inson hayotidagi barcha noma’lum hodi
salarni tushuntirib berishga uringan.
XVII asrda tabiiy fanlar rivojlanishi bilan
boshlanadi. Fikrlash, xoxlash, xis qilish,
qobiliyatini ong deb atashgan. O‘z-o‘zini
kuzatish asosiy metod hisoblangan.
R. Dekart, B. Spinoza, D. Lokk,
G. Leybnits, D. Gartli

26.

Psixologiya xul
3 bosqich q-atvor haqidagi
fan
Psixologiya, psixikani
ng mexanizmlari, qon
uniyatlari va faktlarini
4 bosqich o‘rganuvchi fan sifati
da
XIX asrdan boshlanadi. Psixologiyaning
vazifasi ko‘rgan narsalarni bevosita kuz
atish, aniqrog‘i inson hulq-atvorini faoli
yatini reaksiyasini kuzatish deb hisoblan
gan. Bunda motivlarning o‘rni hisobga
olinmagan. D. Uotson, E. Torndayk
Dunyoga materialistik nuqtai-nazard
an qarash shakllangan. Rossiya psix
ologiyasi-ning asosida aks ettirish na
zariyasi asosiy qonuniyat sifatida ko
‘rsatiladi.

27.

Psixologiya fanining fanlar tizimida tutgan o`rni
Psixika asosida yotuvchi miyaning biologik
va fiziologik jarayonlarini o'rganuvchi tuzi
lishi.
Tabiiy fanlar biologiya, fiziologiya
, ximiya, fizika va boshqalar
Inson shaxsini o'z-o'zini boshqarish jarayonlarini o'rgan
adi.
Ijtimoiy psixologiyaga doir masala yechish va i
jtimoiy rivojlanishda psixologiyani rolini o'rgan
adi.
Ta'lim tarbiya jarayonida inson shaxsini shakllanishini o’rganadi
Psixikani o’rganish uchun texnik vositalarni ishlab ch
iqish shuningdek texnik taraqqiyot sharoitida inson fa
oliyatini optimal shartlarini o’rganadi.
27

28.

Psixologiya fani sohalarini tuzilish tarkibi quyida
jadval aks ettirilgan.
MEHNAT PSIXOLOGIYASI - turli xil ijtimoiy hayotda inson faoliyati
ning psixik xususiyatlarini o'rganadi.
YOSH PSIXOLOGIYASI - hayot jarayonida shaxsni psixik rivojlanishini o’rganadi.
QIYOSIY PSIXOLOGIYASI - hayvonlar va insonlar psixikasini o’rganadi
MAXSUS PSIXOLOGIYASI- psixikaning rivojlanishidagi o'zgarishlarni o'rganadi
IJTIMOIY PSIXOLOGIYA - jamoada insonlarni
o'zaro munosabatdagi psixik jarayonlarni paydo b
o'lishini o'rganadi.
SHAXS PSIXOLOGIYASI - shaxs
ning psixologik xususiyatlarini o'rg
anadi.
28

29.

Psixologiyaning kategoriyalari
Shaxs
muomala
faoliyat
ong
motivatsiya

30.

Mavzu yuzasidan nazorat savollari:
1. Psixologiya so`zining lug`aviy ma`nosi?
2. Psixologiya fanining predmeti?
3. Psixologiya fani qachon paydo bo`lgan?
4. Psixologiyaning qanday tarmoqlari mavjud?
5. Psixologiyaning falsafa tarkibidagi taraqqiyoti
?
6. L.D. Stolyarenko bo`yicha psixologiyaning fan
sifatidagi rivojlanishi nechta bosqichga ajratadi?

31.

E’tiborlaringiz uchun rahm
at!
L/O/G/O