XIX_asr_oxiri_XX_asr_boshlarida_Qoraqalpoq_madaniyati_otmishdan

1.

XIX as r ox iri – XX as r
bos hlarida Qoraqalpoq
madaniyati: o'tmis hdan
bugungacha
Ushbu taqdimot XIX asr oxiri va XX asr boshlaridagi Qoraqalpoq
madaniyatining boy merosini, uning o'ziga xos xususiyatlari va bugungi
kungacha saqlanib qolgan an'analarini o'rganishga bag'ishlangan.

2.

Mavzuning dolzarbligi
Qoraqalpoq xalqining madaniy merosi O'zbekiston va butun Markaziy Osiyo mintaqasi tarixi uchun bebaho ahamiyatga ega. Bu
davrdagi madaniyatni o'rganish xalqning rivojlanish bosqichlari, uning ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli, dunyoqarashi va san'atiga chuqur
nazar tashlash imkonini beradi. Bugungi kunda bu ma'lumotlar kelajak avlod uchun madaniy qadriyatlarni saqlash va targ'ib qilish
uchun muhimdir.

3.

Loyiha maqs adi va vazifalari
Maqs ad
XIX asr oxiri – XX asr boshlaridagi qoraqalpoq madaniyatining o'ziga
xos xususiyatlarini yoritish va uning bugungi kundagi ahamiyatini
ko'rsatish.
Vazifalar
Qoraqalpoq xalqining turmush tarzi va an'analarini tahlil qilish.
Milliy kiyimlar va urf-odatlar o'ziga xosligini o'rganish.
Xalq og'zaki ijodi va amaliy san'atining namunalari bilan tanishish.
O'tmish va hozirgi davr madaniyatini taqqoslash.

4.

Qoraqalpoq xalqining turmush tarzi
XIX asr oxiri – XX asr boshlarida qoraqalpoqlar asosan dehqonchilik va chorvachilik bilan shug'ullanganlar. Ko'chmanchi va yarim ko'chmanchi turmush tarzi ularning madaniyatiga chuqur
ta'sir ko'rsatgan. O'tovlar (yurtalar) ularning asosiy turar joyi bo'lib, ular oson yig'ib-yoyilgan va ko'chishga moslashtirilgan. Jamiyatda oqsoqollar va urug' boshliqlarining o'rni katta bo'lgan.

5.

Milliy kiyimlar va urf-odatlar
Milliy kiyimlar
Urf-odatlar
Qoraqalpoq milliy kiyimlari rang-baranglik, nafislik va amaliyligi bilan
ajralib turadi. Ayollar kiyimlari kashtalar va qimmatbaho toshlar bilan
bezatilgan bo'lib, har bir bezakning o'z ma'nosi bor edi. Erkaklar
asosan keng yaktak va chopon kiyishgan.
Nikoh, tug'ilish, to'y marosimlari qoraqalpoq xalqining hayotida
muhim o'rin tutgan. Mehmondo'stlik, oqsoqollarni hurmat qilish kabi
an'analar asrlar davomida avloddan avlodga o'tib kelgan. Har bir urfodat chuqur ma'no va falsafani o'z ichiga oladi.

6.

Xalq og‘zaki ijodi: dostonlar va qo'shiqlar
Qoraqalpoq xalq og'zaki ijodi, ayniqsa, dostonlar, terma va qo'shiqlar bilan boy. Baxshilar tomonidan kuylangan "Alpomish", "Qirq
qiz" kabi dostonlar xalqning qahramonlik ruhini, adolatga intilishini aks ettirgan. Ushbu asarlar avlodlar o'rtasidagi bog'liqlikni
mustahkamlab, tarixiy xotirani saqlashga xizmat qiladi.
"Qoraqalpoq dostonlari nafaqat adabiy, balki tarixiy va etnografik qadriyatga ham ega. Ular xalqning o'tmishini, urf-odatlarini va
qadriyatlarini jonli tarzda tasvirlaydi."

7.

Amaliy san’at va hunarmandchilik
Kashtachilik
Gilamdo‘zlik
Qoraqalpoq kashtalari o'zining noyob
naqshlari, ranglar gammasi va bajarilish
texnikasi bilan mashhur. Har bir kashta
naqshi chuqur ma'noga ega bo'lib, u
yashirin ramzlar va xalqning
dunyoqarashini o'zida mujassam etgan.
Qoraqalpoq gilamlari qo'lda to'qilgan
bo'lib, ularning sifati va mustahkamligi
bilan ajralib turadi. Ular asosan
geometrik naqshlar va yorqin ranglarda
bo'lib, uy sharoitida issiqlik va qulaylik
yaratishga xizmat qilgan.
Zargarlik
Zargarlik san'ati ham yuqori darajada rivojlangan. Ayollar uchun zargarlik buyumlari
nafaqat bezak, balki himoya va ijtimoiy maqom belgisi ham bo'lgan. Kumush va
qimmatbaho toshlardan yasalgan taqinchoqlar juda mashhur bo'lgan.

8.

O‘tmis h va hozirgi davr taqqos las h
O'tmis h (XIX as r oxiri – XX as r bos hlari)
Hozirgi davr
Asosan qishloq xo'jaligi va chorvachilikka asoslangan turmush tarzi.
Zamonaviy ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanish.
Ko'chmanchi va yarim ko'chmanchi hayot tarzi.
O'troq hayot tarzi, shaharlar va qishloqlarda yashash.
Yurtalar asosiy turar joy.
Zamonaviy uy-joylar va infratuzilma.
Og'zaki ijod va amaliy san'at ustuvor.
Madaniy merosni saqlash va rivojlantirishga e'tibor.

9.

Xulos a
Boy meros
O'ziga xos lik
K elajak uchun ahamiyat
XIX asr oxiri – XX asr boshlaridagi
qoraqalpoq madaniyati o'zining turli
qirralari, san'ati va an'analari bilan
boy va chuqur tarixga ega.
Ko'chmanchi turmush tarzi va tabiiy
muhit xalqning madaniyatiga o'ziga
xoslik baxsh etgan.
Bu merosni o'rganish va saqlash
kelajak avlodlar uchun madaniy
o'zlikni anglash va tarixiy uzviylikni
ta'minlashda muhimdir.

10.

Foydalanilgan manbalar
Ushbu taqdimotni tayyorlashda quyidagi adabiyotlar va ma'lumotlar
manbalaridan foydalanildi:
S. Kamalov. "Qoraqalpoq xalqining tarixi va madaniyati". Nukus, 2007.
A. Beknazarov. "Qoraqalpoq milliy kiyimlari". Toshkent, 2010.
"O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi". Qoraqalpog'iston bo'limi.
Turli ilmiy maqolalar va onlayn resurslar (muallif va nomlar
keltirilmagan).