Тарих пәнін оқытуда жасанды интеллектіні қолдану тарихи деректерді талдау және оқу симуляциялары

1.

«Міржақып Дулатұлы атындағы №68 мектепгимназия» ШЖҚ МКҚ
Тарих пәнін оқытуда жасанды
интеллектіні қолдану: тарихи
деректерді талдау және оқу
симуляциялары
Тарих пәні мұғалімі:Бірлік Айбек

2.

Тарих пәнін оқытуда кездесетін қиындықтар
Тарихты меңгерудің ең күрделі тұсы – біріншілік дереккөздерді талдау. Оқушылар мәтін контексін ұғу, автор позициясын ажырату және айғақтарды
салыстыруда қиналады. Сэм Вайнберг америкалық тарихшы-педагог, Стэнфорд университетінің профессоры. Ол тарихты оқыту мен тарихи
ойлауды дамыту саласында әлемге әйгілі зерттеуші, оның жасаған зерттеулері көрсеткендей, үздік оқушылардың өздері де тарихи ақпараттарды
оқуда жиі қателіктер жасайды, олардың тарихи ақпараттарды талдау қабілеті әлі де болса толық дамымаған.
Контекст түсіну
Авторлық ниет
Дәлел құру
Дереккөздің тарихи ортасын ұғу
Құжат жазушысының мақсатын анықтау
Фактілерді логикалық тізбекке орналастыру

3.

Сабақ форматының әсері
Көп мектепте тарих «ауызша түсіндіру – конспект – сұрақ-жауап» айналымында қалып,
оқушылардың бәрі тарихты «көп даталы, жаттауға толы» пән деп қабылдайды. Бұл
бірсарынды лекция стилі ішкі мотивацияны түсіретіні және мағыналы белсенділікті
азайтатыны педагогикалық қауымдастықтағы талқылаулар мен білім беру талдамалары
жиі көрсетеді.
Дәстүрлі әдіс
Қажетті өзгеріс
Лекция
Интерактивтілік
Конспект жазу
Дереккөздермен жұмыс
Сұрақ-жауап
Ынамдарын сынау
Төмен қатысу
Жоғары мотивация

4.

Дереккөздердің талдау деңгейі
Оқушылар жиі дереккөздерді «оқып қана» қалады, бірақ оларды салыстыру, авторлық ниетті тану, себеп-салдарды талдау және
өзгеріс-үздіксіздік тетігін түсіну деңгейіне жетпейді. Зерттеулер көрсеткендей, мектеп оқушылары мен мұғалімдердің
дереккөздермен жұмыс қабілеті тарихшы мамандардың деңгейіне жетпейді. Оқушылар тарихи дереккөздерді (қолжазма, хроника,
сурет, карталар) талдау кезінде техникалық және когнитивтік қиындықтарға тап болады: мәтінің тілдік-стильдік ерекшеліктері,
авторлық ниетті тану, деректің дәлдігін бағалау, әртүрлі дереккөздерді салыстыру.

5.

Тарихи ойлаудың негіздері
Питер Стернс - әлемге танымал америкалық тарихшы, педагог және тарихты оқыту жөніндегі беделді теоретик. Ол Джордж
Мейсон университетінің профессоры және ұзақ жылдар бойы осы университеттің вице-президенті болды, оның педагогикалық
мақаласында тарихи ойлаудың негізгі құрамдастары айтылады: өзгеріс пен тұрақтылықты тану, себеп-салдылық, дереккөздердің
маңызын ажырату. Зерттеулер көрсеткендей, оқушылар тарих пәнінің «маңызды екенін» түсінгенімен, оны «қызықты әрі өзіне
қажет» деп санамауы мүмкін.Зерттеуде көрсеткендей «оқушылар мектептегі тарихтың маңызын түсінсе де, оны өз өмірімен
байланыстырылмаған деп қарайды» деген тұжырымға келді.
Өзгеріс пен тұрақтылық
Уақыт бойынша өндіктерді анықтау
Өмірмен байланыс
Тарихи оқиғаларды қазіргіге қосу
Себеп-салдылық
Оқиғалар арасындағы байланыс
Дереккөз сыны
Ақпараттың дәлдігін бағалау

6.

Қазақстандық мектептегі мәселелер
Г. А. Кенжеғұл «ТАРИХ ПӘНІН ОҚЫТУДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ
ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ
ЖОЛДАРЫ» атты еңбекте көрсеткендей мектептегі тарих пәнін
оқытуда функционалдық сауаттылықты дамыту қажеттігін айтады:
оқушыларға «тек факті жаттау» емес, ақпаратты қабылдау, өңдеу,
ойлау дағдылары керек.
1
Функционалдық сауаттылықтың жетіспеушілігі
Оқушылар фактілерді жаттайды, бірақ оларды талдай алмайды
2
Зерттеу дағдыларының кемшілігі
Дереккөздермен жұмыс және сыни ойлау дағдылары дамымаған
3
Сабақ форматының ынамдарын сынамауы
Интерактивтік және зерттеу-бағытты сабақтар аз

7.

ЖИ-дің шешім ретіндегі рөлі
ЮНЕСКО білім беруде ЖИ-ді «адамға бағдарланған», саясат-этикамен
үйлескен қолдануды ұсынады, бұл мұғалім рөлін күшейтіп, ЖИ-ді құрал
ретінде шектеуді талап етеді. AHA-ның 2025 ж. қағидаттары тарих
сабағында ЖИ-ді пәндік ерекшелікке сай, дерек пен интерпретацияны
шатастырмай, академиялық адалдықты басты орынға қоюды міндеттейді.
Тарихи симуляция құрастыру, қолжазбаларды ЖИ арқылы тану (HTR) және
оқу материалдарын автоматтандырылған талдау оқушылардың деректану
дағдыларын дамытуға және сыни ойлауды күшейтуге мүмкіндік береді.
Тарихи симуляция
Қолжазба тану (HTR)
ChatGPT-ке сүйенген интерактивтік
Дереккөздерді автоматтандырылған
оқу сценарийлері
талдау және сыни оқу
Академиялық адалдық
Этикалық ЖИ қолдану және мұғалім бақылауы

8.

⭐ChatPDF
ChatPDF – PDF құжаттарды автоматты түрде оқып, олардың
мазмұнын түсіндіретін тегін ЖИ құралы. Платформаға құжатты
жүктесеңіз, ол мәтінді таниды, қысқаша мазмұнын береді, негізгі
ойды шығарады және қарапайым талдау жасайды.
Интерфейсі өте жеңіл, сондықтан оқушылар да оңай қолдана алады.
Сабақта мұғалім берген тарихи деректерді, ескі құжаттарды немесе
кез келген мәтінді жылдам талдатуға тиімді.

9.

10.

«Dear Mr. Thacher»
қолжазба хат (1806 ж.)
«ChatPDF»

11.

⭐Балама құралдар:
LightPDF AI Reader – PDF құжаттарды автоматты түрде оқып, мәтінді
талдайтын тегін жасанды интеллект құралы. Құжатты жүктегеннен
кейін ЖИ мәтінді бірден танып, қысқаша мазмұнын береді, негізгі ойды
шығарады және қарапайым сұрақтарға жауап береді. Интерфейсі өте
жеңіл болғандықтан, оқушылар да еш қиындықсыз қолдана алады.
AskYourPDF – PDF құжаттармен жұмыс істейтін, мазмұнды
түсіндіретін және мәтінді оқушы деңгейінде қарапайым түрде талдай
алатын тегін ЖИ платформасы. Құжатты жүктесеңіз, жүйе мәтінді оқып,
түсіндіру, сұрақтарға жауап беру және негізгі ақпаратты бөліп көрсету
сияқты функцияларды орындайды. Мектеп жағдайында өте қолайлы.

12.

«LightPDF AI Reader »
«ChatPDF»

13.

⭐Дереккөздерді талдау:
Perplexity AI – мәтінді автоматты түрде талдап, ондағы
негізгі ақпаратты анықтап бере алатын тегін жасанды
интеллект платформасы. Бұл жүйе кез келген мәтіннен
тұлғаларды, оқиғаларды, даталарды, географиялық
атауларды және себеп–салдар байланыстарын шығарып,
“кім – не – қашан – қайда – не үшін” деген сұрақтарға нақты
жауап бере алады.
Интерфейсі өте жеңіл болғандықтан, оқушылар да оңай
қолдана алады: құжаттағы мәтінді көшіріп енгізсе болды,
Perplexity AI оны толық оқып, қысқаша мазмұн, негізгі ой
және түсінікті талдау ұсынады. Бұл құрал мұғалімдерге
тарихи мәтіндер, дереккөздер және зерттеу жұмыстары
бойынша жылдам әрі дәл талдау жасауда үлкен мүмкіндік
береді.

14.

⭐Дереккөздерді талдау:
Claude.ai – күрделі мәтіндерді түсініп, олардан негізгі ой, фактілер,
оқиғалар, тұлғалар және себеп–салдар байланыстарын анықтап бере
алатын тегін жасанды интеллект платформасы. Жүйе құжаттағы
ақпаратты өте дәл талдап, “кім – не – қашан – қайда – не үшін” деген
сұрақтарға нақты әрі түсінікті түрде жауап береді.
Claude интерфейсі қарапайым, сондықтан оқушылар да оңай пайдалана
алады: мәтінді немесе тапсырманы жүктеу жеткілікті, ал ЖИ мазмұнын
қысқартып, қорытынды жасап, маңызды элементтерді бөліп береді. Бұл
құрал тарихи деректермен, мәтіндік құжаттармен және талдау жұмыстары
бар сабақтарда өте тиімді.

15.

«Perplexity AI »
«Claude AI»

16.

⭐Рөлдік симуляция: Humy AI
Humy – оқушыларға дайын тарихи кейіпкерлермен тікелей сөйлесуге
мүмкіндік беретін интерактивті жасанды интеллект платформасы.
Құралдың ішінде арнайы жасалған кейіпкерлер кітапханасы бар:
оқушылар Вашингтон, Наполеон, Абай, Клеопатра, Эйнштейн сияқты
тұлғалардың рөлін таңдап, олармен тірі адаммен сөйлескендей диалог
жүргізе алады.
Жүйе дауыстық режимді қолдайды: оқушы сұрақты дауыспен қояды, ал
кейіпкер өз дауысымен жауап береді. Бұл оқушыға эмоциялық әсер береді,
тарихи тұлғаның көзқарасын, стилін, ойлау жүйесін сезінуге мүмкіндік
жасайды. Мұндай “иммерсивті” тәжірибе тарих пәнін қызықтырып,
оқушының зерттеу, сұрақ қою, коммуникация дағдыларын дамытады.
Humy — мектепке өте қолайлы, себебі еш күрделі орнату қажет емес,
интерфейсі жеңіл, ал кейіпкерлердің жауаптары оқушы деңгейіне
бейімделеді. Бұл құралды мұғалім тарихи рөлдік ойындарда, дебат
сабақтарында немесе тұлғатану жобаларында тиімді пайдалана алады.

17.

18.

⭐Рөлдік симуляция: PeopleAI
PeopleAI – оқушыларға әлемнің әйгілі тарихи тұлғаларымен тікелей диалог
құруға жағдай жасайтын интерактивті жасанды интеллект платформасы. Бұл
жүйеде дайын кейіпкерлер жинағы бар: оқушылар Абай, Цицерон, Тесла, Пушкин,
Клеопатра, Әл-Фараби, Леонардо да Винчи және басқа да көптеген тұлғалармен
“тірі әңгіме” жүргізе алады.
Платформа адамның сөйлеу мәнерін, стилін және тарихи көзқарасын модельдеп,
кейіпкерді барынша шынайы сөйлетуге тырысады. Оқушылар сұрақ қояды, ал ЖИ
тарихи тұлғаның рөлінде жауап береді. Бұл әдіс сабаққа эмоциялық әсер қосып,
тарихты жаттату емес — сезіну, түсіну және диалог арқылы меңгеруге мүмкіндік
береді.
Интерфейсі өте жеңіл, ешқандай орнату қажет емес, сондықтан оқушылар да,
мұғалімдер де бірден қолдана алады. PeopleAI рөлдік ойындар, дебат сабақтары,
жобалық жұмыстар және тарихи зерттеу сабақтарында өте тиімді. Жүйе оқушыға өз
ойын жаттықтыруға, сұрақ қою мәдениетін дамытуға және тарихи деректерді
тұлғаның көзімен түсінуге жағдай жасайды.

19.

20.

⭐3D визуализация: Luma Genie
Luma Genie – мәтіндік сипаттама негізінде 3D объектілер мен
қысқа визуалды сценалар жасайтын заманауи жасанды
интеллект құралы. Пайдаланушы тек жазбаша команданы енгізсе,
жүйе соның негізінде көлемді модель немесе динамикалық көрініс
құрастырады.
Бұл ЖИ тарихи, географиялық немесе мәдени тақырыптарды
оқытуда өте пайдалы: мысалы, мұғалім “Еуропалық рыцарь”,
“Орбұлақ шайқасының көрінісі” немесе “Тараз қаласы – X ғасыр”
деп жазса, Luma Genie сол тақырыпқа сәйкес креативті 3D
визуализация жасайды.
Luma Genie нақты ғылыми реконструкциядан гөрі көркем бейнелерді
ұсынатындықтан, ол оқушылардың қиялын дамытуға, сабақ
материалын көзбен көруге және тарихи кезеңді елестетуге
көмектеседі. Интерфейсі өте оңай болғандықтан, оқушылар да өз
мәтіндері бойынша 3D визуалды көріністер жасай алады.

21.

22.

«Еуропалық
рыцарлары »
«Nearpod»
«Мұсұлман
әскерлері »

23.

⭐3D визуализация: Meshy AI
Meshy AI – мәтіндік командалар немесе 2D суреттер
негізінде автоматты түрде 3D модельдер жасайтын
оңай әрі тегін жасанды интеллект құралы.
Пайдаланушы тек сипаттамасын жазады немесе сурет
жүктейді, ал жүйе сол нысанның үш өлшемді моделін
бірден генерациялайды.
Платформа оқушыларға өте қолайлы: интерфейсі
қарапайым, күрделі бағдарламаларды талап етпейді
және браузерде тікелей жұмыс істейді. Оқушылар
“Napoleon’s cavalry soldier”, “Medieval sword”, “Kazakh
warrior armor” сияқты мәтін енгізіп, дайын 3D модель
ала алады. Бұл тарих, өнер, дизайн сабақтарында
көрнекілік жасауға және шығармашылық жобаларға өте
тиімді.
Meshy AI күрделі 3D бағдарламаларды меңгеруді қажет
етпей, кез келген идеяны жылдам визуализациялауға
көмектеседі. Оқушылар өз қолымен жасаған 3D
модельді сабақта қолдана алады, видеоларға,
презентацияларға кірістіре алады немесе топтық
жобаларда пайдаланады.

24.

«Ұлы француз бржуазиялық
революциясы кезіндегі зеңбірек»
«Француз атты әскерлері»

25.

Қорытынды: ЖИ-ның тарих
пәнінде рөлі
1
Визуалды түсіндіру
Тарихты визуалды, эмоциялық және логикалық тұрғыда түсіндіру.
2
Дағдыларды дамыту
Оқушылардың тарихи ойлау мен сыни талдау дағдыларын дамыту.
3
Белсенділік арттыру
Сабақтағы белсенділікті арттыру және дерекке сүйенген пікір айтуға үйрету.
4
Уақытты үнемдеу
Жан-жақты білімді заман ағымына сай тұлға қалыптастыру.
Мұғалім үшін ең бастысы – ЖИ құралдарын мақсатқа сай, педагогикалық бақылаумен
пайдалану. Сонда жасанды интеллект тарихты өзгертіп, оқушыларға нағыз
зерттеушілік тәжірибе береді.