Құрамында сапониндері бар дәрілік өсімдік шикізаттарын талдау

1. Орындаєан: Абдразакова С.Ј.

Тақырыбы Құрамында сапониндері бар дәрілік өсімдік
шикізаттарын талдау (сыртқы белгілері,
микроскопиясы, сапалық реакциялары,
хроматографиялық анықтау, глицирризин қышқылын
сандық анықтау).
ОРЫНДАҒАН: АБДРАЗАКОВА С.Ә.
www.themegallery.com

2. Жоспар:

1
Кіріспе
Құрамында сапониндер бар дәрілік өсімдіктер
Негізгі бөлім:
1
42
3
Стероидты сапониндер
Тритерпенді сапониндер
Тетрациклды тритерпендер
Қорытынды
www.themegallery.com
www.themegallery.com

3. Hot Tip

• Сапониндер
деп химиялық құрылысы
жөнінен гликозидтерге жататын жоғары
беттік
белсенділік
көрсететін
және
салқынқандыларға гемолитикалық және
улы әсер ететін табиғи қосылыстардың
үлкен тобын айтады.
www.themegallery.com
Олардың ерітінділері мен сығындыларын шайқағанда ұзақ
сақталатын тұрақты көбік пайда болады оларды
сапониндер (сапо-сабын)деп атауы да осы себептен.
Сапониндер ерітілген (60-70%) этанол мен метанолда
салқын жағдайда ериді, ал жоғары (80-90%) спирттерде
қыздыру арқылы ериді.
Органикалық еріткіштерде
ерімейді.Барлық
сапониндер
химиялық
тұрғыдан
гликозиттер
бола тұрып агликондардан
және көмірсулы
www.themegallery.com
Company Logo
бөліктен тұрады.

4.

● Сапониндер құрылысына қарай жіктеледі:
Тритерпенді
сапониндер
Стероидты
сапониндер
Диоскорея
тамырсабақтары
тамырларымен
• Мия тамырлары
Content 02
•Маньчжур аралия
тамырлары
•Бүйрек шай
жапырақтары
•Көкшегүл
тамырсабақтары
•Қырықбуын шөбі
Тетрациклды
тритерпендер
•Женьшень
www.themegallery.com
тамырлары
www.themegallery.com
Company Logo

5.

лСтероидті
сапогениндерде
спирокетальдық
топтардың болуы олардың стериндермен тығыз
генетикалық байланыста екендігін көрсетеді.
Стероидті сапониндер лалагүлдер, амариллистер,
диоскореялар,
сабынкөктер
тұқымдастарына
жататын өсімдіктерде кездеседі.
Стероидті сапониндер жылықандылардарға улы
әсер етпейді, ал салқынқандыларды, мысалы,
балықты өлтіреді. Бұл қасиетін ертеректе, алғашқы
қауым адамдары балық аулауға қолданған.
Стероидты сапониндерді стероидті гармондар алу
үшін маңызды,әрі арзан алғашқы өнім көзі ретінде
пайдаланады.
www.themegallery.com
www.themegallery.com
Company Logo

6. Диоскорея тамырсабаќтары тамырларымен-корневище с корнями диоскореи-Rhizomata cum radicibus Dioscoreae Ниппон диоскореясы-Диоскорея ниппонская- Dioscorea nipp

Диоскорея тамырсабақтары тамырларымен-корневище с корнями диоскореиRhizomata cum radicibus Dioscoreae
Ниппон диоскореясы-Диоскорея ниппонская- Dioscorea nipponica Makino
Кавказдық диоскорея-диоскорея кавказская- Dioscorea caucasica lipsky
Диоскореялық тұқымдасы-семейство диоскорейные--Dioscoreaceae
Сипаттамасы:
Дәрілік
шикізаты.
Қолданылауы.
www.themegallery.com
Копжылдық биіктігі 4 метрге дейін созылып жататын шырмауық өсімдік.
Тамырсабағы көлденгең орналасқан күшті тармақталған , қоңыр
үсті,ұзындығы 1,5-2 м және жуандығы 2см, жіңішке тамырлары мен
сабағының шіріген қалдықтарынан тұрады. Сабақтары жәй сабақтарға
жатады, жалаңаш. Жапырақтары кезекті орналасқан, сағақты, ниппон
диоскореясында,олар кең жүрек пішіндес, 3-7 салалы, ұзындықтары 6-10см,
кавказдық
диоскореяда
жүрекше
–жұмыртқа
пішінде,жиектері
ойықша,ұзындығы 16 см. Гүлдер дара жынысты , қос үйлі, ұсақ, жасыл
түсті; аталық және аналық гүлдері шашақты гүл шоғырын құрай
орналасқан . Жемісі үш қанатты қорапша , тұқымының да қанаттары
бар.Мамыр-шілдеде гүлдейді. Екі түрі де мәдени енгізілген.
Тамырсабақтары тамырларымен көктемде гүлдеу кезеңінде немесе
күзде жинайды. Бөліктерге кесіп кептіреді. Шикізаты түрлі
тамырсабақтары кесінділері мен 0,5-4мм-ге дейінгі ұзындықта бау
тәрізді тамырларынан тұрады. Тамырсабақтары сыртынан бурыл түсті,
ал сынығынан крем түстес. Дәмі ашқылтым , аздап күйдіргіш.
Полиспонин ниппон диоскореясынын тамырсабақтары-нан алынған
құрғақ тазартылған экстрактысы, құрамында суда еритін стероидті
сапониндердің 17% жиынтығы бар. 0,1г таблетка түрінде
www.themegallery.com
Companyгипохолестеринемиялық
Logo
шығарылады.
Атеросклерозда
дәрмек
ретінде қолданылады.

7.

Тритерпенді сапониндер С5Н8 изоаренді
құрылысы алты рет қайталанып жиынтық
формуласы С30Н48 болатын қаңқамен қосылыс
түзетін пентациклдық терпеноидтар.Жәнеде
агликондары тетрациклды тритерпен
құрылысты болатын тритерпенді сапониндер
кездеседі. Бұлар 4 типке бөлінеді:
Вамиринді
А-
Лупеолды
амиринді
Жәнеде агликондары тетрациклды тритерпен
құрылысты болатын тритерпенді сапониндер
кездеседі.
www.themegallery.com
www.themegallery.com
Company Logo
фридел
инді

8.

Мия тамырлары-корни солодки – Radices Glycyrrhizae
Жалаң мия-Солодка голая- Glycyrrhiza glabra L
Бұршақтар тұқымдасы-семейство бобовые- Fabaceae
Сипаттамасы:Биіктігі 50-200 см көпжылдық шөптесін өсімдік. Тамырсабағы
қалың, ағаштанған .Жапырағы кезекті , дара қауырсынды жапырақ күлтелері бар.
Гүлдері ақ-күлгін түсті, бос, үлпілдек гүл шашақтарына жиналған. Жемісі жалтыр
немесе без-түкті бұршақ екі бүйірінен қысылыңқы. Шілде-тамызда гүлдейді,
тамыз-қыркүекте піседі.
Таралуы. ТМД-ның Европалық бөліктерінде, Кавказда. Орта Азия мен
Қазақстанда далалы жерлерде, шалғындарда,өзен аңғарында өседі.
Дәрілік шикізаты. Тамырларының ұзындықтары мен қалыңдықтары әр
түрлі кесінділер. Жалаң мияның тамырлары мен тамырсабақтары сырт
жағынан қарағанда сұр-коңырқай түсті, ал оралдық мияның тамырлары
мен тамырсабақтары қызғылт-қоңырқай түсті, Сынығынан қарағанда түсі
ашық-сары, талшық тәрізді.
Химиялық құрамы. Тамырлары мен тамырсабақтарында глюкоза (0,61,52%), фруктоза (0,3-4,1%), сахароза (0,3-2,03%), мальтоза (0,1-0,6%),
крахмал (34%-ға дейін), органикалық қышқылдар, эфир майы, глицирризин
www.themegallery.com
Company Logo
қышқылы, фенолкарбон
қышқылы және
олардың туындылары,
www.themegallery.com
кумариндер, иілік заттар,

9.

флавоноидтар, спирттер бар. Жер үсті бөлігінде көмірсулар,
органикалық
қышқылдар,
эфир
майы
тритерпеноидтар,
стероидтар,трипенді сапониндер, азотты қосылыстар, кумариндер, иілік
заттар, флавоноидтар, липидтер, сабақтарында дәрумендер, иілік заттар,
жапырақтарында органикалық қышқылдар, дәрумендер,иілік заттар,
флавоноидтар,гүлдерінде флавоноидтар, жемістерінде иілік заттар бар.
Қолданылуы. Ғылыми медицинада жалаң мия көптеген елдердің
фармокопеясына енгізілген. Өт тасжолдарының
ауруларына,
созылмалы
іш
қатуында,қант
диабетінің
алғашқы
түрлерінде,артериялық қысымның аздап көтерілуі кезінде, жоғары
тыныс
жолдарының
ауруларында,гастритте
,жарада,
экземада,аллергиялық
дерматиттерде
қолданылады.
Халық
медицинасында қақырық түсіргіш ,несеп айдайтын, іш жүргізетін, өт
айдайтын және геморройғ қарсы әсер ететін қайнатпалардың құрамында
қолданылады.
www.themegallery.com
www.themegallery.com
Company Logo

10. Маньчжур аралия тамырлаары-корни аралии маньчжурской- Radices Araliae mandshuricae Маньчжур аралиясы-Аралия мантчжурская- Aralia mandshurica Rupr. Et Maxim Аралиялар

Маньчжур аралия тамырлаары-корни аралии маньчжурскойRadices Araliae mandshuricae
Маньчжур аралиясы-Аралия мантчжурскаяAralia mandshurica Rupr. Et Maxim
Аралиялар тұқымдасы-семейство аралиевые- Araliaceae
Сипаттамасы. Маньчжуриялық аралия сырт көрінісі бойынша
пальма тәрізді. Ағаштың биіктігі 3-5 м жіңішке тармақты діңгегінің
жоғары ұшында ірі жапырақтар шоқталып орналасқан. Гүлдері
ұсақ, сарғыш –ақ түсті, ұзындығы 45 см-ге дейінгі қалың
сыпырғыға жиналған. Жемісі жиде тәрізді, көкшіл –қара түсті 5
сүйегі бар. Шілде –тамызда гүлдеп, қыркүекте жеміс береді.
Таралуы. Аралия табиғи жағдайда Қытайда, Амур облысының
оңтүстік шығыс паймақтарында, Хабаровск пен Примгорск
аймақтарының оңтүстік бөліктеріні өседі.
Дәрілік шикізаты. Тамырларын күзде алғашқы аязға дейн
дайындайды. Кептіргіштерге 30С жылуда немесе жақсы
желдетілген бөлмелерде кептіреді.
www.themegallery.com
www.themegallery.com
Company Logo

11. Химиялыќ ќўрамы. Аралия тамырларында аразолидтер А,В,С, деп аталатын тритерпенді сапониндер бар, бўдан басќа иілік заттар минералды жјне а

Химиялық құрамы. Аралия тамырларында
аразолидтер А,В,С, деп аталатын тритерпенді
сапониндер бар, бұдан басқа иілік заттар
минералды
және
ақуызды
заттар
мен
көмірсуларсмолалр,
эфир
майы
бар.
Қолданылуы. Ғылыми
медицинасында
тұндырмасы
астенияда,
гипотонияда,депрессияда, тұмау алдындағы
кезеңде,жүйке жүйесі мен эндокринді
бездердің
қызметінің
бұзылуында
қолданылады.
Халық
медицинасында
өсімдікті
экземада,
нейродермитте,
псориазаа қолданады.
www.themegallery.com
www.themegallery.com
Company Logo

12. Бїйрек шјй жапыраќтары-листья ортосифона тычиночного- Folia Orthosiphonis staminei Аталыќ ортосифон, бїйрек шјй- Ортосифон тычиночный, почечный чай- Ortho

Бүйрек шәй жапырақтары-листья ортосифона тычиночногоFolia Orthosiphonis staminei
Аталық ортосифон, бүйрек шәй- Ортосифон тычиночный, почечный чайOrthosiphon stamineus Benth
Тауқалақайлар тұқымдасы-семейство яснотковые- Lamiaceae
Сипаттамасы:Биіктігі
80см
біржылдық
шөптесін
өсімдік.
Сабақтары бірнешеу, 4-қырлы, төменгі жағы қою-күлгін түсті,
жоғарғы жағы жасыл түсті,күлгін түске боялған түйіндері бар.
Жапырақтары қарама қарсы орналасқан, ұзындығы 10см, ені 1,54см қысқа сағақты. Жапырақ тақталары сопақша эллипс тәрізді
және кең қияқ тәрізді ұшы созылып үшкірлеу болып келеді.
Таралуы:Тропикалық өсімдік. Алжар автономиялық мекенінде
мәдени түрде өсіріледі. Отаны Оңтүстік Шығыс Азияның
экваторлық аймағы.
Қолданылуы: Қатаң және созылмалы бүйрек дерттерінде болатын
ісінулерде, альбуминурияда және несеп тас ауруларында,
азотемияда қолданылады. Асқазан бездерінің сөлдерін күшейтіп,
бос тұз қышқылының жоғарылатады.
www.themegallery.com
www.themegallery.com
Company Logo

13. Кґкшегїл тамырсабаќтары тамырларымен Корневиша с корнями синюхи Rhizomata cum radicibus Polemonii

Көкшегүл тамырсабақтары тамырларымен
Корневиша с корнями синюхи
Rhizomata cum radicibus Polemonii
Сипаттамасы: Биіктігі 35-120см көпжылдық
шөптесін өсімдік. Тамырсабағы қысқа,
көптеген ұзын, жіңішке ашық түсті жанама
тамырлары жауып тұрады. Бірінші жылы
өсімдіктің тамыржапырақтары өсіп шығады.
Екінші даму жылы өсімдік гүлдеп, жемісін
береді. Сабақ жапырықтары кезектесіп
орналасқан 7-13 жұп, гүл тостағаншасы
қоңырау тәрізді, 5 салалы, жемісінде қалып
қояды. Жемісі 3 қырлы, домалақ қорапша.
www.themegallery.com
www.themegallery.com
Company Logo

14.

• Таралуы. ТМД-ның Еуропалық
бөліктерінде, Сібірден Енисейге
дейін таралған.Ашық алаңқайларда
өседі.
• Қолданылуы.Қайнатпасын қақырық
түсіргіш зат ретінде созылмалы
бронх дерттерінде қолданылады.
Тыныштандырғыш та қасиеті бар.
Батпақты ақшайыр шөбімен бірге
асқазан мен ұлтабардың жарасын
емдеуге ұсынылған.
www.themegallery.com
www.themegallery.com
Company Logo

15. Тетрациклды тритерпендер

• Женьшень тамырлары Корни женьшеня-Radices
Ginseng
• Аралия тұқымдасы-семейство АралиевыеAraliaceae
• Сипаттамасы: Шашақты тамырлы шөлді көп
жылдық өсімдік. Сабағының биіктігі 30-80см,
сабағының жоғарғы ұшында 4-5 жапырақтан
шоғырланып шоқ жапырақтары орналасқан.
Жапырақтары ұзын бес саусақты салалы, гүлдеу
кезеңіне қарай шоқтарының арасынан жасыл
түсті гүлдер орналасады. Жемісі сүйекше.
www.themegallery.com
www.themegallery.com
Company Logo

16. Таралуы: Приморьеде, Хабаровскіде. Таулы ормандарде жие кездеседі.

• Қолданылуы:
• Тамырларынан дайындалған
тұндырмасын гипотонияда,
шаршағанда, қажығанда,
неврастенияда тонусты көтеру
үшін пайдаланылады.
www.themegallery.com
www.themegallery.com
Company Logo

17. Ќорытынды:

Қорытынды:
• Сапониндер – негізгі қолданылу көзі ғылыми медицинада, емдік
медицинада, халық медицинасында
кеңінен қолданылады. Олардың көбік
түзу қабілетіне байланысты жеңіл
өнеркәсіпте сабын өндірісінде де
қолданылады мысалы мия тамыры
сыра, сусабын, алма және булдірген
шырыны өндірісінде қолданылады.
Сапониндер бояу өндірісінде
қолданылады. Жәнеде кейбір
www.themegallery.com
www.themegallery.com
Company Logo

18. Ќолданылєан јдебиеттер:

Қолданылған әдебиеттер:
• Фармакогнозия. Б.Қ.Махатов,
Ә.Қ.Патсаев, К.К.Орынбасарова,
Ж.АҚадишаева. – Шымкент. – 2011. –
492б.
• Орманов Н.Ж., Орманова Л.Н.
“Фармакология” ІІ – кітап Шымкент –
2010
• www.kazakhstan.orexca.com
• . http://pharmabook.net/
• www.medforme.ru
www.themegallery.com
www.themegallery.com
Company Logo

19.

L/O/G/O
www.themegallery.com