Хәсән Туфан

1.

Хәсән Туфан
Тормышы һәм Иҗаты
Рахматулин Дамир
11 А сыйныфы

2.

Тормыш юлы
Хәсән Туфан 1900 елның 27 ноябрендә Казан
губернасы Чистай өязе Иске Кармәт авылында крестьян
гаиләсендә унынчы бала булып туа. 1905 ел
инкыйлабыннан соң Иске Кармәттә мәктәп ачыла.
Хәсән, шушы мәктәпкә йөрү белән бергә, күрше чуаш
авылындагы мәктәптә бер ел русча да укый.
1914 елның язында Хәсән Тобол губернасының Ахман
авылында яңа җир алган абыйлары янына китә һәм алар
белән бергә җир астында бакыр колчеданы чыгару эшенә
керешә. Шул ук елны абыйлары аны Уфадагы «Галия»
мәдрәсәсенә укырга җибәрәләр.
Анда ике ел укыганнан соң, укуын дәвам итү өчен акча
табарга дип, Уралдагы Лысьва заводына эшкә керә.
1918 - 1923 елларда Урал һәм Себер мәктәпләрендә укыта,
үзлегеннән белемен тирәнәйтә.

3.

1924 елда Туфан Казанга килә һәм
шунда төпләнеп кала.
Башта Бишбалта
бистәсендә балалар укыта,
аннары «Совет әдәбияты»
журналы редакциясендә, радиок
омитетта эшли.
Шагыйрь биредә Һади
Такташ, Гадел Кутуй, Муса
Җәлил, Галимҗан
Нигъмәти кебек якын дуслар
таба, үзенең олы мәхәббәтен –
актриса Луиза (Гайникамал)
Салиәсгарованы очрата һәм
аның белән тормыш корып
җибәрә.
Ил күләмендә барган репрессия
афәте Х. Туфанны да читләтеп
үтми: 1940 елда аны гаепсезгә
кулга алалар һәм Казан
төрмәсенә ябалар. Аны, "халык
дошманы" дип гаепләп, атарга
хөкем итәләр, ләкин тиздән бу
карарны ун ел төрмә белән
алыштыралар. Соңрак аны
Себергә сөргенгә җибәрәләр. Аңа
Казанга кайтырга1956

4.

Иҗат
1924 елда «Кызыл Татарстан» газетасында X. Туфанның
беренче шигыре басыла. Шуннан соң кыска гына вакыт
эчендә ул татар поэзиясенә эчтәлек ягыннан да, форма
өлкәсендә дә яңалык алып килгән үзенчәлекле шагыйрь
булып таныла.
Тоткынлык елларында аның поэзиясе яңа югарылыкка
күтәрелә. Бу елларда язган шигырьләрендә ("Алга
барышлый", "Иртәләр җитте исә", "Гөлләр инде яфрак
яралар", "Үзеңә бүләк итәсе иде", "Чәчәк сибелә җилдә",
"Агыла да болыт агыла", "Сиңа", "Ромашкалар", "Тамчылар
ни диләр", "Тургай нигә дәшми", "Әйткән идең", "Кая шулай
ашыгасың, йөрәк", "Сүз кушасы килә талларга" һ. б.) аның
иҗаты тирән лирик моң һәм киң фәлсәфи аһәң белән
байый.

5.

Бүләкләр
1966 елда Хәсән ага Туфанга "Сайланма әсәрләр"е
өчен Габдулла Тукай исемендәге Татарстан
Дәүләт премиясе бирелде. Чын мәгънәсендә халык
шагыйре булган олы җанлы бу шәхес
әдәбиятыбызның үлемсез бер өлеше булып яши.

6.

Дом-музей Хасана
Туфана