Нарық: түрлері, құрылымы, үлгілері

1.

Нарық: түрлері, құрылымы,
үлгілері.

2. жоспар

Нарықтың (нарықтық экономиканың)
қалыптасу тарихы, құрылымдық
жағдайы және мәні.
Нарық түрлері және классификация.
Нарық құрылымы және
инфрақұрылымы.

3.

Мақсат:
Нарықтық экономиканың құрылу тарихын,
оның әкімшілдік- әміршілдік экономика
алдындағы артықшылықтарын оқу,
нарықтық экономиканың құрұлу
принциптерін, қызметтері мен қатынастар
жүйесін игеру,
нарықтық әртүрлілігін, құрылымын және
нарық экономиканың әртүрлі үлгілерін,
оның ішінде қазақстандық нарықтық
қалыптасу үлгісіне тоқталып өтіп жетік
анықтау.

4.

Ежелгі Греция және ежелгі Риме содан кейін
ортағасырларда
Европаның
бірнеше
қалаларында сауда орталықтарын нарық деп
атаған.
Бүгінгі таңда, дамыған елдерде нарық
жүйесі ретінде көптеген нарық қызметтерінің
жиынтығының бірлестігін айтуға болады.
Бүгінгі таңдағы нарық жүйесіне бірнеше ірі
нарықтық қызмет орталықтарын атап айтуға
болады: өндіріс құралдар нарығы, қызмет
көрсету нарығы, еңбек нарығы, ссудалық
капитал нарығы, құнды қағаздар нарығы,
валюта нарығы.

5.

Тауар айырбасының аясы, сатушы
мен сатып алушылар арасындағы
белгілі экононмикалық
қатынастар жүйесінің
сипаттамасы
Белгілі жүйе әрі айырбас нәтижесі мен
жағдайына немесе өндіріс факторына қарай
өндірісті қатынастарды қысқарту,
шаруашылық субъектілерін
байланыстырушы ұйым
НАРЫҚ
Нарық –сатушы мен сатып алушы
арасындағы тауарды өткеру жайлы
қатынастар жүйесі
Нарық – өзiн-өзi реттеушi ұдайы өндiрic
жүйесi
Нарық бұл тауарларды сату және
сатып
алу
келісімінің
жиынтығы.

6.

Өндірістік сала
Өндіріс құрал
жабдығы
Тұтыну тауар
мен қызмет
көрсету нарығы
Еңбек нарығы

7.

Қайтарымды экономикалық байланыс
нарық қызметін құрайды.
Бірінші қызметі нарық тұтыну саласын
және өндіріс саласын бірлестіреді.
Нарықтың екінші қызметі өндірістің
соңғы нәтижесін бақылаушы ролін
атқарады.
Және соңғы маңызды қызметі бұл
нарықтық айырбас кезіндегі сатушылар
мен сатып алушылардың экономикалық
қызығушылықтарын
іске
асыратын
қызметінен көрінеді.

8. Hapықтың мәнiн көрсететiн қызметтеp

Дифференциалды қызметі
әртүрлі топтардың болуы.
Баға орнатушы қызметі.
нарықта

9.

Ынталандырушы қызметі
Баға төмендеген кезде өндірушілер өндіруді
қысқартып, жаңа техника, технология еңгізу,
еңбектi ұйымдастыруды жетiлдiру арқылы
шығындарды
азайту мүмкiндiгiн iздей
бастайды.

10. Реттеуші қызмет

Нарықтың
реттеушi
ролiн
әкiмшiлiк басқару экономикалық
жүйе түрінің өзгеруiне алып келiп,
сәйкессiздiкке,
тапшылықтың
тууына, адамның экономикалық
өcyдeгi қозғаушы күшi ролiн жоюға
алып барады.

11.

Tayapлық өндіріс өзін - өзi реттеу қызмеmi
Тауарға деген сұраныc өскен сайын
өндірушілер өз өндірісі көлемін
кеңейтеді және бағаны өсiредi. Соның
нәтижесiнде өндiрiс қысқара бастайды.

12. Ақпараттық қызметі

Тауар бағасы мен қызмет көрсету,
банктегi
депозит
пен
несиеге
проценттiк өciімнің призма apқылы
тұрақты
өзгеруi
нарықтағы
экономиканың
барометрiне,
әpi
айнасына
айналдырады.
Нарық
өндipicкe қатысушыларға қажетті
өндіріс шығындары жайлы жедел
ақпарат беріп отырады.

13.

Өндірілген өнім мен еңбек шығынының
қоғамдық маңыздылығын орнату қызметі.
тапшылықсыз өнiм жағдайында
(сатып алушы тандай алғанда, өндірістегі
монополиялық жағдай болмағанда және
олардың арасыдағы бәсекеде) әрекет ете
алады.
Бұл

14. Сауықтыру қызметі

Бәсекенің
көмегімен
қоғамдық
өндірісті
тиімсіз
бірыңғай
шаруашылықтан
тазалап,
үміт
арттыратындардың дамуына ыңғайлы
жағдай жасайды.

15.

Нарық механизмi
Нарықтық механизмi – шаруашылықты
ұйымдастырудың түpi. Онда жеке тұтынушы
мен өндiрушiлер нарық арқылы өзара icәрекет жасайды және экономиканың негiзгі
үш мәселесiн шешудi мақсат етедi: «Heнi
өндiру керек?», «қалай өндiру керек», «кiмдер
үшiн өндiру керек?».
Нарықтың механизмі - сатушы мен сатып
алушының
өзара
іс-әрекеттерінің
бәсекелестік механизмі және сұраным мен
ұсынымның негізгі 3 сұраққа жауап береді.

16.

Нарық процесіне
әсер етуші
факторлар
Баға
дәрежесінің
өзгеруі
Тауар
запастарын
ауыстыра білу
Тұтынушылардың
ақшалай
табыстарын
реттеу

17.

Нарықтық экономиканың субъектiлерi
Үй
шаруашылығы
материалдық және
адами ресурстарды
өткере
отырып,
оларды
фирмаларға нарық
ресурстары
арқылы ұсынaды
Үкiмет
басқа фирмалардан
салық алып, жеке
кәсiпорындарға
дотация,
субсидия
бередi
және
кәсiпкерлерден
қажетті ресурстарды
сатып алады.
Фирма
өндiрiс ресурстарын
бiрiктiредi
және
қозғалысқа келтiрiп,
өнім
шығарады,
қызмет
көрсетедi
және осы тауарды
қалыптастырады

18.

Нарықтық экономиканың субъектiлерi
ресурстарды
материалдық және
адами ресурстарды
салық
салық
Үй
шаруашылығы
Үкiмет
дотация
субсидия
Трансферттік
төлемдер
Фирма

19.

Hapық- күрделі жүйе, оның
құрылымын әртүрлi белгiлермен
классификациялауға болады.

20.

Нарық классификациясы
Ұйымдық тұрғыдағы белriсi
Құрылымдық тұрғыдан бөлу
Территориялық
Базар, биржа, аукцион, жәрменке,
аймақтық нарық, ішкі нарық, әлемдiк
нарық
Бесекелестiк сипат пен деңгейi
тұрғысынан
Монополиялық, олигополиялық,
монополиялық бәсеке, еркін, реттеушi
Пропорционалдық деңгейi
тұрғысынан
Баланстанған,баланстанбаған
Салалық сипаты тұрғысынан
Сала аралық, салалық, ішкі салалық
(өндірicтiк сала, қызмет көрсету
салалары, материалдық емес игiлiктер)
Тауарды бағыттау тұрғысынан
Азық-тулiктiк, азық- түліктік емес,
тағамдық , тағамдық емес
Заңдылыққа сай келу .
Арнайы ресми, ресми емес
Жетiлу деңгейi тұрғысынан
Дамыған нарық, қалыптасушы нарық
Нарық субъектiсi тұрғысынан
Сатушы нарығы, тұтынушы нарығы

21.

Нарықты қалыптастыратын
адамзат қызметінің саласы
Қаржы саласы
Рухани сала
Бағалы қағаздар нарығы
Ақпараттық нарық
Қағаз нарығы
Ғылыми-техникалық
нарық
Валюталық нарық
Ғылыми-техника өнімі
нарығы
Рухани идея мен өнім
нарығы
Капитал нарығы
Көлеңкелі нарық

22.

Қазiргi Hapық курделi жүйенi құрап, ол көптеген саладан
және табиғаты әртурлi функционалдық жүйелер тобынан
тұрып, өндiрушi мен тұтынушы арасындағы шаруашылықтың
байланыстарын құрайды.
Нарықтық экономиканың ерекшелiктерi:
1) Нарықта тауар массасының болуы;
2) Нарықта дамыған және нарақты ақша жүйесi бар;
3) Нарық өзiнiң еркiндiгiне қарамастан сұраныс, ұсыныс,
баға, бәсекелестiк заңдылықтарына тәуелдi;
4) Нарық дүниежузiлiк нарықтың алдында ашық болады.

23.

Hapықтың
артықшылықтары
кемшiлiктерi
Pесурстарды тиімді бөлу.
Ақпараттың
қарамастан,
қызметi.
Қайта
өндiрiлмейтiн
ресурстарды
сақтауды
қамтамасыз ете алмауы.
Қоршаған
ортаны
қорғауға
экономикалық
механизмнiң
жоқтығы
Еңбек және табыс құқығына
кепiл бермейдi.
Ақшасы
бар
тұлғалардың
сұранысын
қанағаттандыруға
бағытталған.
Жалпы
адам
ресурстарын
пайдалануды бақылай алмайды.
шектеулiгiне
оның
табысты
Шарттардың
өзгеруiне
икемдiлiгi мен бейiмделуi.
Fылыми
технологиялық
революция
нәтижелерiн
оңтайлы пайдалану.
Тұтынушылар
кәсіпкерлердің
әрекет еркіндігі
мен
таңдау және
Тауар және қызмет сапасының
жоғарлауынан
әр
түрлі
қажеттiлiктердi қанағаттандыру
қабiлеттiлiгi.

24. Нарықтық инфрақұрылым.

Инфрақұылым - бұл институттар
(ұйымдар,
мекемелер,
фирма)
жиынтығынан тұpaды. Нарықтық
экономикаға
жұмыс
істейтін
қызметтер саласының жүйесі.

25.

Нарықтық инфрақұрылым элементтері
Экономикалық
•Елдің валюталық
жүйесі
•Мемлекеттің ақша
– қаржылық жүйесі
•тауарлық
қор
биржасы,
• еңбек биржасы
• аукциондар
•жәрмеңкелер
Материалдық
•Энергиямен
қамтамасыз
ету
жүйесі
• Ұлттық
экономиканың
аумақтық
–
экономикалық
құрылымы
• Жолдар, құбырлар.
Порттар, әуежайлар
жүйесі
• ақпараттық жүйелер
Әлеуметтік
• Білім беру жүйесі
• Денсаулық сақтау
• Ұлттық
ғылыми
мәдени деңгейі

26.

Нарықта
жетістіктерге
жету үшін
Қоғамның қолындағы
санаулы өндіріс,
экономикалық
ресурстарды ең тиімді
түрде өндіріс салаларына
бөлу керек
Әрбір жеке өндіріс
түрін оптималды
түрде ұйымдастыру
Өндірілген тауарларды,
игіліктерді тиімді әрбір
адамның қажеттілігіне
сәйкес бөлу керек

27.

Әрібір жүйеде өзінің ерекше маманданған
белгісі бар экономикалық өмірді
ұйымдастырудың ұлттық үлгісі болады.
Американдық үлгісі: кәсіпкерлікті
байыту және қолдау.
Жапондық үлгі: ұлттық дәстүрдің
жоғарғы деңгейіне негізделген.
Неміс үлгісі: әлеуметтік нарықтық
шаруашылықтарға бағытталған.
Қытай үлгісі: шаруашылықтың барлық
секторын қамтиды.