Оқыту қызметінде кіші мектеп Оқушыларының темперамент Ерекшеліктерін ескеру

1.

Жобалық жұмыс
«Оқыту қызметінде кіші мектеп
Оқушыларының темперамент
Ерекшеліктерін ескеру
Лесбаева Андыз Ж.

2.

Жобалық жұмыстың өзектілігі. Егеменді
еліміздің болашағы жас жеткіншектердің білім
дәрежесінің тереңдігімен өлшенеді. Қазіргі
заманғы білім беру әлеуметтік құрылымның
маңызды элементтерінің біріне айналды.
Адамның жеке басын қалыптастыру негізі
бастауышта және орта мектепте қаланатыны
бәрімізге белгілі. Мектепте оқушыларға білімнің
қыры мен сырын жетік таныту, қабілеттерін
шыңдау, мінез-құлқын жан-жақты етіп
тәрбиелеуде олардың темпераменттеріне ерекше
көңіл бөліп, Қазақстан Республикасының азаматы
деген атаққа лайық болатындай етіп тәрбиелеу –
біздің міндетіміз болмақ.

3.

Зерттеу міндеттері.
Бастауыш сынып оқушыларының
темпераменті және оқушылар
темпераментінің физиологиясын талдау
Темперамент туралы ғылыми
теориялық негіз зерттеу
Зерттеу негізінде алынған
нәтижелерді сандықсапалық талдау
Зерттеу объектісі. Оқу қызметіндегі кіші
мектеп оқушыларының темперамент
ерекшеліктерін ескеру
Зерттеу пәні. Кіші сынып балалаларының
жеке психологиялық ерекшеліктері мен
білімді қабылдай алуының байланысы
Зерттеужұмысымның құрылымы:
кіріспеден, екі бөлімнен, тәжірибелік
бөлімнен және қорытынды мен қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Тақырыптың
толықтай мазмұнымен төменде таныса
аласыздар.

4.

5.

6.

Бала мектеп табалдырығын аттағаннан
кейін, оның әлеуметтік жағдайы
өзгереді, бірақ ішкі әлемі, психологиясы
әлі мектепке дейінгі калыпта болады.
Баланың ең негізгі іс-әрекеті әлі де
ойын, сурет салу, ойыншықтарды
құрастыру болып қала береді. Оку ісәрекеті әлі де дамуды кажет ететін
деңгейде болады. Оқу іс-әрекетіндегі,
тәртіп сақтаудағы қажетті іс-әрекетке
еріктілік беру алғашкы кездерде ғана
мүмкін болады, бұл кезде балаға жақын
арада істелінуі тиіс мақсаттар және
оның күш салуын қажет ететін
тапсырмалардың мөлшерінің аздығы
түсінікті болады. Оқу іс-әрекетіне ерікті
түрде назар аударту ол балаға жеңіл
тиеді.

7.

Бастауыш сынып жасындағы бала
үлкендердің сөзін бірте-бірте толық
және дәл қабылдау, өз бетінше оқып,
радио тындау дәрежесіне жететін
болады. Ол сөз әлеміне қиындықсыз
араласып, онын мазмұнын бағамдай
алатын болады, яғни, әңгіменің не
хуралы болып жатқанын ұғынып, сөздің
негізгі тақырыбының дамуын
қадағалап, соған сәйкес сұрақтар беруге
және диалог құруға шамасы жететін
болады. Бала өзінің сөздік қорын
ынталы түрде кенейтуте ұмтылып, өзі
үйренген сөздер мен сөз тіркестерін жиі
пайдалануға, қарапайым
грамматикалық түрлер мен
құрылымдарды менгеруте тырысады.
Мұның бәрі баланың сөйлеу қабілетінің
және ақыл-ой қабілетінің дамуындағы

8.

1.1 Бастауыш сынып оқушыларының темпераменті және оқушылар
темпераментінің физиологиясы
Күшті тип
Күшті, қозуы
Әлсіз тип
Күшті, қозуы мен тежелуі тең
Күшті, бірақ баяу
Тежелуінен
Басым
Ұстамсыз тип
Ширақ тип
Қосымша 1 «жүйке жүйесінің типтері»
Баяу тип

9.

Мектепке барған алғашқы жылдарында
балалар әлі де үлкендер тарапынан
қамқорлықты қажет етіп тұрса да, біртебірте ата-аналарынан өздерін алшақ
ұстайды. Балалардың ата-аналарымен
қарым-қатынасы, отбасының
құрылымы және ата-аналардын өзара
қарым-қатынасы балаға қатты ықпал
етеді, алайда, сыртқы әлеуметтік
ортамен араласының кенеюіне
байланысты енді оларға үйден тыс
жердегі ықпал етуі күшейе бастайды.

10.

11.

1.2 Темперамент туралы ғылыми – теориялық негіз
Холерикұстамсыз,
жүйке
жүйесі
күшті, қозуы
басым
Флегматик жүйке
жүйесі
күшті,
тежелу
басым
Сангвиник ширақ,
жүйке
жүйесі
күшті, қозуы
мен тежелу
тең
Меланхоликжүйке
жүйесі әлсіз
адамдар
Қосымша 2 «Темперамент түрлері»

12.

Гиппократ
Иван Петрович Павлов

13.

Темперамент туралы ілім ерте кезде пайда болған. Ежелгі Греция ғалымы
және дәрігер Гиппократ бұдан екі жарым мың жыл бұрын, темперамент
туралы теорияның негізін салды. Гиппократ өзінің дәрігерлік тәжірибесінде
адамдардың қимыл — әрекеттерінің бірдей еместігін, олардың жүріс –
тұрысына, психикалық әрекеттерінің ағысы да, көңіл күйінің барысы да
әртүрлі екендігін байқап, бұлардың не себептен осылайша болғандығына
ерекше назар аударған. Ол адамды әр темпераментке бөлген. Денеде болатын
4 түрлі сұйық заттарды: қан, шырыш (шайыр), қара және сары ет, осыларды
әр түрлі пропорцияларына сәйкес түсіндірген. Гиппократтың пікірінше,
адамның тәнінде заттардың біреуінің көп, кейбіреулерінің аз болуы –
олардың бірімен-бірінің пропорциясы бұзылса, бірі екіншісінен артық, не
кем болса, белгілі темпераменттің төрт түрінің біреуіне жататын болған.
Мәселен, сангвиник темпераментіндегі адамдардың қаны басым келеді.
Мұндай адамдар тез қозғыш, тез тыныштанғыш болып табылады.
Меланхолик темпераментіндегі адамның тәнінде қара өт басым болады.
Мұндай кісі өте тұйық, жігерсіз келеді. Холерик темпераментінде сары ет
басым болады. Олар жігерлі болып қимыл-қозғалысы күшті, ұстамсыз,
ерекше пысық келеді. Ал флегматик темпераментінде төрт түрлі сұйықтық
ішінен шырыш дейтіні көбірек болады.

14.

Темперамент – 25 ғасырдан бері ғылыми
ойды қызықтырған мәселелердің бірі. Оған
деген қызығушылықтың төркіні – адамдар
бойында болатын дара өзгешеліктер.Әр
адамның,баланың жан дүниесі өз алдына бір
болмыс.Оның қайталанбастығы, бір
жағынан, адам тәнінің биологиялық және
физиологиялық құрылымы мен дамуына
байланысты болса, екіншіден - әлеуметтік
ерекше байланыстар мен қатынастарға негіз
бола алуында.Темперамент адамның
биологиялық сипатынан көрінеді. Адамдар
арасындағы көптеген психикалық
айырмашылықтар: эмоция тереңдігі,
қарқындылығы,тұрақтылығы, ауыспалы –
қозғалғыштығы – бәрі осы темперамент
табиғатымен түсіндіріледі.

15.

16.

Сангвиник.
Бұл тип өкілі- еті тірі, қабілетті, қозғалғыш
оқушы. Ондай оқушы ақкөңіл және қызу,
жеңіл мінезді, ренжігенде тез қайтып
кетеді,сәтсіздігін жеңіл өткізеді. Коллектив
арасында жүргенді ұнатады, басқа
оқушылармен тез тіл табысады. Қысылыпқымтырылмайды, кісіге қайырымды.
Сангвиниктерді оқу үрдісінде бақылаған
жақсы, яғни оқу үстінде олар қасиеттерін
айқын көрсетеді. Егер оқу материалы
қызықты және жас ерекшелініне сай болса,
онда кіші оқушы жаңа берілген материалды
тез қабылдайды, жеңіл есте сақтайды. Ал
егер материал қызықсыз және оны оқу үшін
көп уақыт қажет болса, онда оқушы оны
есте ұзақ уақытқа сақтай алмайды.

17.

Флегматик.
Бұл типтің өкілі баяу, байсалды, асықпайды.
Істі ойланып, төзімділікпен істейді.
Жинақылықты, қалыпты жағдайды ұнатады.
Өзгерістерді ұнатпайды. Бастаған ісін
аяғына дейін жеткізеді. Психикалық
процесстер флегматикте баяу жүреді. Бұл
баяулық оған оқу жолында кедергі келтіреді,
ең кедергі келтіретін жері:тез есте сақтау,
тез ойланып жауап беру.
Кейде флегматиктер жамандықты есте
сақтап қалады және ұзақ мерзімге.
Адамдармен қарым-қатынаста флегматик
бірқалыпты, байыпты, керек жерде тіл
табысады, ал орынсыз сөйлемейді. Көңілкүйі тұрақты.

18.

Холерик.
Бұл темперамент өкілі тездігімен,
шапшаңдылығымен, ұстамсыздығымен, тым
қозғалғыштығымен ерекшеленеді. Оларда
психикалық процестер шапшаң өтеді.
Күйгелектік сондай акдамдарға тән. Ол
жұмыс істеуге жақсы қарқынмен кірісіп,
күші таусылғанда оны тастап кете береді.
Адамдармен қарым-қатынаста тынымсыз,
агрессивті,шамданғыш болып келеді.
Сондықтан, холерик болған жерде ұрыстар
жиі болады, Холерик темпераментінің
жағымды жағы – энергия, белсенділік,
құштарлық, инициативтік. Жағымсыз жағы
– ұстамсыздығы,қаталдық, қатаңдық,
шамдану, ыза.

19.

Меланхолик.
Бұл темперамент өкілінде психикалық
процесстер өте баяу жүреді. Қатты
тітіркендіргіштерге жауап бере
алмайды, ұзақ және қатты күш түсірсе,
олар жұмыс істей алмайды. Олар өте
тез шаршайды. Бірақ қалыпты
қоршаған ортада, мысалы,үйде ондай
балалар өздерін жақсы ұстап, ісәрекеттерді жақсы орындайды.
Эмоциялары баяу туады, бірақ
тереңдігімен және күштілігімен
ерекшеленеді. Олар өте сезімтал,
реніштерін іште сақтап, оларды көп
ойлай береді, бірақ сондай
қиыншылықтар бар екенін ешкімге
көрсетпейді.

20.

2.1 Зерттелуші және бақыланушы топтар
туралы мәлімет
Зерттелуші және бақыланушы топтар
Алматы қаласы, Алатау ауданының № 26
жалпы білім беретін мектебінің 2 «ә»
сынып оқушыларынан алынды. Сыныпта
барлығы 30 оқушы. Сынып жетекшісі
Сырбек Айнур Нұркенқызы. Сынып білім
деңгейі және тәртіптілігі жағынан бастауыш
сыныптардың арасынан алдынғы қатардан
көрініп жүрген сынып. Сынып құрамы, ата –
аналар құрамы барлығы өз деңгейінде
жақсы. Сынып оқушыларын жұрнал тізімі
бойынша алдыңғы қатардағы тұрған 15
оқушыны зерттелуші топқа және
жұрналдың жартысынан ары қарайғы 15 –ін
бақыланушы топ ретінде бөліп алып,
зерттеу жұмысын жүргіздім.

21.

22.

Зерттелуші және бақыланушы топтар туралы мәлімет
Зерттелуші топ
№
Оқушының аты - жөні
1
2
3
4
Абдрахман Айбек Мелесұлы
Абдрахман Бағдаулет
Әбдікәрім Нұрайлым
Батырбаева Аружан
Нұрбақытқызы
Дүзелбаев Бексұлтан
Дарьябаевич
Закиряев Бекзат Қайратович
Камалұлы Әділет
Кусбекова Жанар Арманқызы
Кушкембай Диас Русланұлы
Лесбай Дәурен Суюншиұлы
Мамасериков Шерхан
Мұқаш Әлібек Асқарбекұлы
Мұхамади Алима Қуатқызы
Нұрзат Мадияр Маратұлы
Орынхан Әсел Қасымқызы
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Оқушы
таңдаған
сурет реті
1
2
4
3
Оқушы темпераменті
1
Холерик
4
2
1
1
1
1
3
2
4
4
Сангвиник
Флегматик
Холерик
Холерик
Холерик
Холерик
Меланхолик
Флегматик
Сангвиник
Сангвиник
Холерик
Флегматик
Сангвиник
Меланхолик
Қосымша 4 «Зерттелуші топ кестесі»

23.

1.Көп мағынаға ие болатын сөзді көрсет.
Дүниенің кілті қолыңда, талабыңнан танба
А)қолыңда
Ә) талабыңнан
Б)кілті
В)танба
Г)дүниенің
2.Синономның анықтамасын көрсетіңіз
А)Тұлғасы әр түрлі, мағыналары бір-біріне жақын сөздер
Ә)Сөз тудырушы қосымша
Б)Сөзге грамматикалық мағына үстейтін, сөз бен сөзді байланыстыратын
В)Бір-біріне қарама-қарсы айтылатын сөздер
Г)Тұлғасы ,дыбысталуы бір, бірақ мағыналары алшақ
3.Орфографиясы бойынша дұрыс жазылған сөзді көрсет
А)Рің
Ә)Ырің
Б)Рың
В)Ірін
Г)Ірің
4. « Қауымдастыру» сөзіндегі үнді дауыссыз нешеу екендігін көрсет
А)4
Ә)5
Б)3
В)1
Г)2
5.Бірыңғай тұйық буынды сөздерді көрсет.
А) Ұят, үю
Ә)Үп ету
Б) Ып-рас,ыс
В)Ұш, Ыңқ-ыңқ
Г) Ұр да жық
6.Дұрыс жасалған тасымалды көрсет
А)Данал-ық
Ә)а-ла
Б) оқул-ық
В) жүгенс-із
Г) оқымысты
7.Белгілі бір тілдегі сөздердің шығу төркінін, бастапқы дыбысталу түрі мен
мағынасын анықтайтын сөздігі
А) Этимологиялық
Ә)синонимдік
Б)диологтологиялық В)түсіндірме Г)терминдік
8.Айтылу жағынан дұрыс сөзді көрсет
А) Боз жорға Ә) Бос шорға
Б) Бош шорға В) Бож жорға Г) Боз зорға
9.Кейінді ықпалды табыңыз
А) тастан
Ә) адамға
Б)жазға
В) көнбеді Г) жүзде
10.Буын үндестігіне бағынбайтын біріккен сөзді көрсет
А) Жезқазған , Екібастұз, әдебиеттану
Ә) Қолбасшы, қазтабан, қазанжаппа
Б)Автоқалам, халықаралық,жаратылыстану

24.

Бақыланушы топ
№
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Оқушының аты - жөні
Райымбек Камила Ардаққызы
Рыстаулетова Альбина Мырзабаевна
Сатыбалды Мадина Асанқызы
Серікұлы Әласат
Сотполат Қажымұқан Алмасұлы
Турсунгали Алия Дауренқызы
Тынытықбек Жания Қайырбекқызы
Уралова Жансая Ерболқызы
Урусбекова Аружан Досымханқызы
Урусбеков Асылжан Досымханұлы
Хамитова Аяжан Айдынқызы
Шадаева Айкен Нұркенқызы
Шайзада Әлишер Жарқынұлы
Шаншарханова Ақдаяна Рустемқызы
Шымырбаев Ғалымжан Ғабитұлы
Оқушылардың білім деңгейі
А
А
С
С
В
С
С
А
С
С
В
А
В
В
С
Қосымша 6 «Бақыланушы топ кестесі»

25.

Сабақ жоспары
Сабақтың тақырыбы: Буын және
тасымалды қайталау.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік мақсаты: буын, тасымал туралы
бірінші сыныпта алған білімдерін еске түсір,
қайталау
Дамытушылық мақсаты: дауысты
дыбыстың буын құрайтыны, буынға
бөлінген сөздердің барлығы бірдей
тасымалдана бермейтіні туралы түсініктерін
тереңдету
Тәрбиелік мақсаты: буынға дұрыс бөлу,
тасымалдай білу дағдыларын дамыту
Сабақтың түрі: аралас
Көрнекілігі: сөз, буын карточкалары,
заттық суреттер
Қолданылатын әдіс: қайталау, сұрақ –
жауап

26.

1-жаттығу. Буын, буындардың дыбыстардан
құралатыны туралы оқушылар бірінші сыныпта
алған білімдерін қайталауға арналған. Әр
буынның неше дыбыстан тұратынын санайды.
2-жаттығу. Берілген өлеңді іштей оқып,
мазмұнымен танысқаннан кейін, бірнеше оқушы
өлеңді дауыстап, буынға бөліп оқиды. Буын
құамымен жұмыс жүргізіледі. Бір дауысты
дыбыстан ғана тұратын буындарды тауып, оның
дауысты дыбыс екенін өздері анықтап айтулары
тиіс.
3-жаттығу. Алдымен буындар жазылған баған
мен сөздер жазылған бағанды салыстырады.
Берілген буындардан сөз құрауға, берілген
сөздерден сөйлем құрастыруға болатынын
айтады. Буындардан сөз құрауды жарыс түрінде
ұйымдастыруға болады.
4-жаттығу. Үш, төрт буынды сөздерді әртүрлі
тәсілмен тасымалдап үйренуге дағдыландырады.
Тасымалдауға болмайтын сөздердің неге
тасымалданбайтынын дәлелдейді.
5-жаттығу. Оқушылардың өз беттерінше
орындауларына болады.

27.

28.

2.3 Зерттеу нәтижесінің талдануы
Оқыту қызметінде баланың
темпераментіне ерекше көңіл бөлудің
маңызы аса зор.Темперамент
тәрбиесінде әрбір мұғалім
И.П.Павловтың жүйке жүйесінің
типтері туралы іліміне сүйенуі тиіс.
Зерттеу жұмысын жүргізу барысында 2
«а» сыныбын екі топқа бөліп, топты 15
адамнан біріктіре отырып, сыныпты
зерттелуші және бақыланушы топ деп
екіге бөліп алдым. Зерттелуші топта
балалар темперамент ерекшеліктеріне
байланысты оқытылса, екінші топта,
яғни бақыланушы топта білім беру
оқушылардың білім деңгейлеріне
байланысты жүргізілді.

29.

14
12
10
8
6
4
2
0
Көк – Оқушылардың деңгейлеріне
жылжушылық көрсеткіші
қарап
оқытқандағы
алға
Жасыл – Оқушылардың темперамент ерекшеліктеріне орай оқыту
процесін жүргізген кездегі ілгері басушылық көрсеткіші

30.

Зерттеу сабағының нәтижесінде,
оқушылардың білім деңгейіне қарап
оқытуға қарағанда, баланы темперамент
ерекшелігіне байланысты ерекшелігін
ескерген жөн екені айқын көрінді.
Жаттығулар мен тапсырмаларды
орындау барысы мен оқулықпен
жасалған жұмыс негізінде, зерттелуші
топтың ілгері басқаны анық.
Бақыланушы топта айтарлықтай
ерекшелік кездеспейді. А,В,С деңгейлі
оқушлар өз орындарын сақтап қалды.
Үй тапсырмаларын тексеру мен
жаттығулар орындау барысында
мұғалім оқушыларды темперамент
ерекшеліктеріне қарай, топтастырып
отырғыза алуы керек.

31.

III.Қорытынды
Адамның мінез-құлқы оның туыстан
пайда болған тип өзгешелігіне ғана
тәуелді болмай, жүйке қызметінің
тікелей өмір барысында қалыптасатын
түрімен де байланысты екенін еске
ұстау қажет. Кейде тыныш бір қалыпты
флегматик холерикше эмоциясы
бұрқанып, күйіп-пісіп, әлек болады, ал
холериктің кейбір жағдайларда өз
күшіне сенбейтін, енжар меланхоликтің
қалпына түсіп кететін кездері де
болады.
Осындай көріністер кейбір
психологтарды аралас темперамент те
болады деген пікірге алып келеді.
Мұндай түсінікті дұрыс деуге
болмайды. Аралық темпераменттер

32.

Өмір жағдайлары темпераменттердің
материалдық негізі болып табылатын жүйке
жүйесі қызметінің өзгешеліктеріне ықпал
жасайды.
Сонымен, адамның қай мазмұнда болмасын
өз іс - әрекетін жүзеге келтіруі тікелей
темпераментке байланысты. Темперамент
психикалық процестердің желісінде көріне
отырып, еске түсіру, қабылдағанды бекіту
жылдамдығына ықпалын тигізеді, ой
жүйріктігі мен зейін тұрақтылығын және
оның ауыспалығын айқындап береді.
Темперементтерді тәрбиелеуде баланың ерік
– жігерін, мінез бітістерін, сезім
эмоцияларын тәрбиелеумен ұштастыруға
жүргізілген дұрыс. Адамның өзін - өзі ұстай
алу қабілетінің дамуы темперамент
тәрбиесіне жақсы жәрдем береді.

33.

Қолданылған әдебиеттер
1. Сатиева Ш. Даму психологиясы (теориялық және
практикалық курс). Оқу құралы. – Астана: Фолиант,
2012.
2. Жұбаназарова Н.С. Жас ерекшелік психологиясы: Оқу
құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2012.
3. Ишанов П.З., Бейсенбекова Г.Б. Психологиялықпедагогикалық диагностика негіздері. Оқу құралы. –
Қарағанды, ЖК «Ақ Нұр баспасы», 2012.
4. Даму психологиясы: Оқулық / М.К. Бапаева. – Алматы:
2014.
5. Сәбет Бап-Баба (Бабаев). Психология негіздері: Оқуанықтмалық қолданба. Алматы: Нұр-пресс, 2007.
6. Мұқанов Ы.Б. Жас және педагогикалық психология.
Алматы, 1991.
7. Жұмабаев М. Педагогика. Алматы, 1999.
8. Бейсенбекова Г.Б., Молдабаева Р.А., Нұрғалиева С.М.,
Жас ерекшелік психологиясы. Оқу құралы. – Қарағанды.
ЖК «Ақ Нұр баспасы», 2012.
9. Қ. Жарықбаев. Психология. Оқулық. Алматы, «Білім»,
1994ж.
10. Жақыпов С.М., Бердібаева С.Қ. Психология: Адамзат
ақыл-ойының қазынасы. Таймас Баспа Үйі: Алматы
2015ж.
11. К.С.Жұмасова .Психология.Оқулық. «Фолиант»
баспасы Астана – 2006
12. Ғаламтор желісі.