Zmiany w środowisku naturalnym jako wyzwania. Zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego

1. Zmiany w środowisku naturalnym jako wyzwania/zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego

2. Zmiany w środowisku naturalnym jako wyzwania/zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego.

• Pojecie wyzwań i zagrożeń ekologicznych.
• Cechy zagrożeń ekologicznych.
• Globalne i regionalne problemy
ekologiczne.
• Zmiany klimatu jako źródło konfliktów
zbrojnych.

3. Pojęcie wyzwań i zagrożeń ekologicznych

Przez zagrożenie ekologiczne należy rozumieć takie zmiany
w środowisku naturalnym spowodowane jego fizycznymi,
chemicznymi bądź biologicznymi właściwościami oraz
działalnością człowieka, które mogą prowadzić do
zahamowania rozwoju społeczno-gospodarczego, a nawet
zagrozić przetrwaniu cywilizacji ludzkiej jako całości.
W powyższej definicji wyodrębnić można trzy następujące
elementy: po pierwsze, zmianę stanu środowiska
naturalnego; po drugie, siłę sprawczą tych zmian, tj.
działanie sił natury oraz aktywność ludzką.

4. Zmiana środowiska i problemy ekologiczne

Potrzeby ludzkie
Działalność ludzka
Oddziaływanie na środowisko naturalne
Zmiany środowiska naturalnego
Problemy ekologiczne

5. Do istotnych cech zagrożeń ekologicznych należy zaliczyć:

antropogeniczny charakter. Oznacza to, że zagrożenia
ekologiczne są poniekąd skutkiem ubocznym działalności
człowieka, wyjątek stanowi świadome stosowanie technik
modyfikacji środowiska,
różnorodność, złożoność oraz zróżnicowany zasięg przestrzenny,
dynamizm i podleganie ewolucji; oznacza to ciągły rozwój
zagrożeń, pojawienie się obok „tradycyjnych” takich, jak np.
zanieczyszczenie wód, nowych, związanych np. polami
elektromagnetycznymi (mikrofale),
wprowadzenie do stosunków społecznych nowego rodzaju
zależności przyczynowo-skutkowych, których cechą jest tzw.
efekt skutków odłożonych w czasie;
współzależność poszczególnych zagrożeń ekologicznych.
Oznacza to, że zagrożenia ekologiczne są ze sobą powiązane,
wzajemnie warunkują swoje funkcjonowanie oraz wymagają
zintegrowanych rozwiązań.

6.

Do zagrożeń ekologicznych można zaliczyć:
• problemy w skali globalnej, mające lokalne i globalne
konsekwencje ekologiczne dla podstawowego kapitału naturalnego
(globalne zmiany klimatyczne i niszczenie warstwy ozonowej),
• problemy w skali lokalnej, mające ze względu na powszechność
zjawiska znaczenie zarówno lokalne, jak i globalne dla
podstawowego kapitału naturalnego (zanieczyszczenie słodkiej
wody, mórz i oceanów, degradacja powierzchni ziemi,
deforestacja),
• problemy lokalne, mające znaczenie dla pozostałego kapitału
naturalnego, ograniczające dostęp do określonych zasobów
naturalnych (nadmierna eksploatacja złóż surowców),
• problemy lokalne, mające lokalną skalę oddziaływania, ale
powszechnie występujące na całej kuli ziemskiej (gromadzenie
odpadów, ograniczanie bioróżnorodności)

7.

Do globalnych problemów ekologicznych zaliczamy:
- tzw. efekt cieplarniany i związaną z nim perspektywę zmian
klimatycznych,
- zanik warstwy ozonowej,
- ginięcie gatunków i łączący się z tym proces zmniejszania
bioróznorodności planety.
Do regionalnych zaś nalezą:
- zanieczyszczenie powietrza i wynikające
stąd tzw. kwaśne deszcze,
- energetyka jądrowa i związana z tym możliwość
promieniotwórczego skażenia środowiska.

8. Przyczyny zagrożeń ekologicznych:

• wzrost liczby ludności. Wraz ze wzrostem liczby ludności zwiększa
się stopień ingerencji człowieka w środowisko oraz presja na zasoby
wskutek wzrostu zapotrzebowanie na surowce, energię, większą
ilość dóbr konsumpcyjnych, w tym żywności, przestrzeń oraz
wszystkie inne zasoby przyrody;
• postęp techniczny, który przyczynia się do zwiększenia
intensywności użytkowania środowiska. Poszczególne wynalazki
prowadzą bowiem przede wszystkim do powstawania nowych,
nieznanych przedtem dóbr, których wytwarzanie wymaga
korzystania z zasobów naturalnych;
• ekonomiczne determinanty – wynikają one z pomijania czy wręcz
lekceważenia zależności istniejących na styku gospodarki,
społeczeństwa i środowiska;
• globalizacja - każdy z wymiarów globalizacji ma swój wkład w jej
ekologiczny aspekt.

9.

Kwestią dyskusyjną jest zagadnienie zmian w środowisku
naturalnym, mogących stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa
narodowego bądź międzynarodowego.
Do głównych czynników określających intensywność zagrożeń
ekologicznych bezpieczeństwa zalicza:
• ich bliskość w czasie i przestrzeni;
• prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożeń w przypadku
problemów ekologicznych trudnych do jednoznacznego
określenia, zwłaszcza co do możliwości ich umiejscowienia
w czasie i przestrzeni;
• zakres i charakter możliwych konsekwencji, który w przypadku
problemów ekologicznych rozciąga się od obniżenia jakości życia
do zagłady całej ludzkości;
• percepcję zagrożeń, na którą składa się „wrażliwość” ośrodka
decyzyjnego na problemy ekologiczne i historyczne
doświadczenia społeczeństw

10.

Th. Homer-Dixon wskazał sześć typów zmian ekologicznych,
które mogą powodować konflikty między grupami
społecznymi. Zaliczył do nich: efekt cieplarniany, zanikanie
warstwy ozonowej, degradację gleb, deforestację,
zanieczyszczenie i nadmierną eksploatację zasobów wody
słodkiej oraz przetrzebienie łowisk.
W jego przekonaniu takie zagrożenia mogą z kolei: a) być
przyczyną konfliktów między państwami, b) powodować
masowe migracje ludności, a w konsekwencji napięcia i
konflikty na tle zachowania tożsamości, c) przyczyniać się do
obniżenia efektywności gospodarczej i powodować konflikty
społeczne w państwach, d) spowodować nasilenie żądań
społecznych i nacisków na instytucje państwowe.

11.

P. Gleick do zjawisk mających implikacje dla relacji
wewnątrzpaństwowych oraz w wymiarze międzyn. zalicza
rezultaty produkcji rolnej, handel, dostępność oraz jakość
wody pitnej, dostępność paliw kopalnych, podniesienie
poziomu mórz oraz zmiany w pokrywie lodowej w strefie
podbiegunowej.

12.

Wskazanie jednoznacznych zależności pomiędzy zmianami w
środowisku naturalnym a bezpieczeństwem jest zadaniem
niezwykle trudnym, ponieważ z jednej strony mamy do czynienia
z wieloma różnymi powiązaniami między czynnikami
politycznymi, społecznymi i gospodarczymi, zaś z drugiej – ze
składnikami ekosystemu (np. podłoże, woda, powietrze).
Po pierwsze, generalnie środowisko naturalne nie jest
trwałym elementem polityki bezpieczeństwa. Staje się nim
tylko wtedy, gdy bezpieczeństwo państwa, regionu albo
systemu międzynarodowego jest zagrożone z powodu
ograniczenia dostępności surowców, zarówno o charakterze
ilościowym, jak i jakościowym, bądź – szerzej – degradacji
środowiska. W takiej sytuacji możliwe jest użycie siły.

13.

Po drugie, zmniejszanie się zasobów naturalnych wskutek
zmian w środowisku naturalnym może współkształtować
powstające sytuacje konfliktowe. W takim przypadku
użycie siły staje się środkiem służącym zakończeniu
konfliktu.
Po trzecie, postępująca degradacja środowiska oraz
częstotliwość i intensywność katasrof naturalnych zagraża
zdolności przeżycia ludności, zwłaszcza w państwach
słabych. Poza tym problemy ekologiczne mogą utrwalać
istniejące nierówności społeczne.