Znak krzyża w sztuce i religii

1. Znak krzyża w sztuce i religii

2.

• Krzyż (z łac. crux) – znak, kształt lub przedmiot
w postaci dwóch linii przecinających się, na ogół
pod kątem prostym.
• Jest jednym z najstarszych symboli ludzkości
znanym w większości starożytnych religii.
• Niemal w każdym zakątku ziemi odkryto
przedmioty z tym znakiem.
• Zazwyczaj wiązano go jakąś formą kultu sił
przyrody (ogień, słońce, życie) lub kultem
fallicznym.

3.

Krzyż jest znakiem wiary,
towarzyszącym nam na
każdym kroku. Widnieje
w świątyniach, przy
drogach, w domach
i zakładach pracy. Nosimy
go na piersi
i czynimy na sobie.
Błogosławimy nim ludzi
i przedmioty. Krzyża nie
można do końca
zrozumieć, ponieważ
symbolizuje
rzeczywistość zbyt
bogatą i złożoną. Kryje się
w nim niezgłębiona
tajemnica życia i śmierci.

4. 1 Kor 1, 18.22-25

Św. Paweł pisał do chrześcijan w Koryncie:
„Nauka bowiem krzyża głupstwem jest dla tych, co
idą na zatracenie, mocą Bożą zaś dla nas, którzy
dostępujemy zbawienia. (...)
Tak więc, gdy Żydzi żądają znaków, a Grecy szukają
mądrości, my głosimy Chrystusa ukrzyżowanego,
1 Kor 1,dla
18.22-25
który jest zgorszeniem
Żydów, a głupstwem dla
pogan, dla tych zaś, którzy są powołani, tak spośród
Żydów, jak i spośród Greków, Chrystusem, mocą
Bożą i mądrością Bożą. To bowiem, co jest
głupstwem u Boga, przewyższa mądrością ludzi, a
co jest słabe u Boga, przewyższa mocą ludzi” (1Kor
1,18.22—25).

5.

W kulturze rzymskiej, z którą
chrześcijaństwo jest ściśle
związane, krzyż był symbolem
hańby, ohydy. Rzymianie często
stosowali karę ukrzyżowania
wobec niewolników i tych, którzy
nie posiadali obywatelstwa
rzymskiego. W okresie wojny
czynili to powszechnie, ustawiając
jednorazowo nawet setki i tysiące
krzyży, w okresie pokoju
rezerwowali tę karę dla groźnych
przestępców — zbrodniarzy i
wichrzycieli politycznych.
Skazańca najpierw zwykle
biczowano, dodając czasem inne
tortury, a następnie wyprowadzano
na miejsce egzekucji. Znajdowało
się ono zawsze blisko osiedli
mieszkalnych, aby widok ofiary
odstręczał ludzi od wstępowania

6. Taką śmiercią umarł Chrystus. Przez oficjalne władze został uznany za przestępcę politycznego i przeklętego przez Boga.

Wraz ze śmiercią Chrystusa krzyż nabrał całkiem innego
znaczenia. Od tego momentu stał się znakiem odkupienia
i zwycięskiej śmierci.
Taką śmiercią umarł Chrystus. Przez oficjalne
władze został uznany za przestępcę
politycznego
i przeklętego przez Boga.

7. W codziennym życiu spotykamy wiele kształtów znaków krzyża. Symbol krzyża posiada swoje znaczenie, swoją historię i wymowę.

Mamy ponad 300 różnych kształtów krzyża.

8. Krzyż łaciński

9.

• Krzyż łaciński - podstawowa forma krzyża
chrześcijańskiego. Początkowo używany
z oporami ze względu na negatywne
konotacje symbolu ukrzyżowania.

10. Krzyż św. Piotra

11.

• Forma krzyża, będąca odwróceniem o 180 stopni
krzyża łacińskiego.
• Nazwa nawiązuje do tradycji o śmierci apostoła
Piotra, który został ukrzyżowany głową w dół.
• Krzyż św. Piotra bywa wykorzystywany w
symbolice satanistycznej i heavymetalowej, jako
odwrotność krzyża chrześcijańskiego. Stąd też
czasem jest nazywany "krzyżem satanistycznym".

12. Krzyż grecki

13.

• Krzyż grecki - jedna z form krzyża. Od wieków
znany wyznawcom religii przedchrześcijańskich.
Do chrześcijaństwa wprowadzony ok. roku 322
przez egipskiego mnicha Pachomiusza, stąd też
czasem zwany krzyżem Pachomiusza.
• Symbolizuje uniwersalizm chrześcijaństwa: cztery
ramiona to cztery strony świata. Linia pionowa
obrazująca działanie łaski, przenikające działanie
człowieka wyrażone linią poziomą.

14. Krzyż św. Antoniego w kształcie greckiej litery Tau

15.

• Krzyż ten w starożytności oznaczał centrum
świata i panującą nad wszystkim siłę słońca.
• Dla ludów staroamerykańskich był symbolem
deszczu.
• Mnisi używali laski w kształcie takiego
krzyża,dlatego na pamiątkę św. Antoniego
Pustelnika nazywa się go również „Krzyżem św.
Antoniego”.

16. Krzyż papieski

17.

• Krzyż papieski to forma krzyża z trzema
poprzeczkami, którą mogli posługiwać się papieże
w swoich herbach.
• W Polsce tym mianem określa się również krzyże
ustawione na miejscu odprawiania mszy przez
papieża Jana Pawła II podczas jego wizyt w kraju
lub krzyże przez niego poświęcone.
• Krzyżem papieskim może być również oznaczona
świątynia, która podlega bezpośrednio władzy
papieskiej z pominięciem lokalnej władzy
kościelnej.

18. Krzyż prawosławny

19.

Krzyż prawosławny - znajdują się na min trzy belki
poprzeczne:
• górna - oznacza tabliczkę z napisem, który do krzyża
kazał przybić Piłat, wskazując na winę skazanego: INRI Jezus Nazarejczyk Król Żydowski (łac. Iesus Nasaremus
Rex Iudeorum)
• środkowa - dla rąk ukrzyżowanego Chrystusa
• dolna - belka pod nogi Chrystusa inaczej niż w tradycji
katolickiej. Nogi Jezusa przebite są nie jednym
gwoździem lecz dwoma - każda noga oddzielnie. Jeden
koniec dolnej belki jest podniesiony. Ten koniec pokazuje
na niebo.Drugi koniec - opuszczony - wskazuje na piekło.

20. Krzyż ruski

21.

• Krzyż ruski to wersja krzyża
prawosławnego o dwóch
ramionach. Dolne ramię krzyża
jest skośne.
• Ta wersja krzyża została
ukształtowana po chrzcie Rusi
Kijowskiej (983 r).

22. Krzyż patrialchalny

23.

• Krzyż patriarchalny - forma krzyża,
którym posługiwali się patriarchowie
wschodnich kościołów chrześcijańskich.
Jego krótsza poprzeczna belka symbolizuje
napis INRI nad krzyżem Jezusa.
• Krzyż ten nazywany jest także krzyżem
arcybiskupim albo lotaryńskim.

24. Krzyż kardynalski

25.

• Krzyż kardynalski, o ramionach
i wierzchołku zwieńczonych trójliściem.
• Jest on symbolem władzy natury
duchowej.
• Krzyż kardynalski nazywany jest też
krzyżem patriarszym.

26. Krzyż z uchwytem zwany krzyżem egipskim

27.

• Nazwa tej formy krzyża wyprowadzona jest od
łacińskiego słowa: ansa, które oznacza rękojeść, ucho.
• Linia pozioma z pętlą oznacza wschodzące słońce.
• Linia pionowa promień słońca.
• Często ten znak ryto na grobach Koptów
(chrześcijańskich potomków Egipcjan). W tym
przypadku spełniał on funkcję klasycznego krzyża
chrześcijańskiego. Nazywany jest też krzyżem
egipskim.

28. Krzyż Archaniołów

29.

• Krzyż Archaniołów znany jest także jako
krzyż Golgoty.
• Jest to symbol posłańców Bożych.
• Archaniołowie mają funkcje opieki nad
religią podczas gdy zwykli Aniołowie
opieki na ludźmi bezpośrednio.

30. Krzyż Ewangelistów

31.

Krzyż poprzez cztery stopnie
podstawy reprezentuje 4
ewangelistów.

32. Krzyż św. Andrzeja

33.

• Kształtem przypomina drzewo męki, na którym poniósł
śmierć św. Andrzej Apostoł.
• Nazywa się ten krzyż także crux decussata, czyli znaku
rzymskiej cyfry dziesięć.
• Pierwotnie symbolizował drewna skrzyżowane i położone
na ołtarzu ofiarnym.
• Taką formę krzyża umieszczano na domostwach, znakach
cechów, znakach granicznych i stemplach drukarskich.

34. Krzyż św. Filipa

35.

• Krzyż apostoła Filipa, który wg legendy
był ukrzyżowany w tej pozycji.
• Krzyż ten występuje na flagach
narodowych krajów skandynawskich, z
których duńska wydaje się być
najstarszą narodową flagą na świecie.

36. Krzyż św. Jakuba

37.

Krzyż św. Jakuba jest godłem
zakonu rycerskiego o tej nazwie.

38. Krzyż św. Jerzego

39.

Pierwotna forma krzyża ujednolicona obecnie
z krzyżem greckim. Św. Jerzy był rzymskim
chrześcijańskim oficerem, który przybył do
Lidii, gdzie odkrył, że ludzie byli terroryzowani
przez smoka. Wg legendy smok pożerał
dziewice i właśnie miał to zrobić z córką króla.
Jerzy zabił smoka, co spowodowało cykl
następstw, które zakończyły się przejściem
króla na chrześcijaństwo. Św. Jerzy stał się
patronem wypraw krzyżowych, stąd krzyż ten
stał się podstawą wielu orderów.

40. Symbol ruchu Światło-Życie

41.

• Ta forma krzyża powstała przez odpowiedni
zapis dwóch greckich słów:
foz – światło
zoe - życie

42. Krzyż maltański

43.

• Krzyż ten jest znakiem rycerskiego zakonu
joannitów, który zasłynął jako organizator
pierwszych europejskich szpitali.
• Rozwidlenia na krzyżu oznaczają osiem
błogosławieństw.

44. Krzyż harcerski

45.

Krzyż Harcerski - to odznaczenie harcerskie,
stosowane w większości organizacji harcerskich
w Polsce. Nadawane członkom organizacji
harcerskiej podczas przyrzeczenia harcerskiego.
Zuchy zamiast krzyża harcerskiego noszą znaczek
zucha. Harcerze przed przyrzeczeniem na miejscu
krzyża noszą lilijkę.

46. Krzyż celtycki

47.

• Krzyż celtycki (ang. Celtic Cross) forma
krzyża, w którym czteroramienny krzyż
umieszczony jest w okręgu. Jest
charakterystyczny dla celtyckiego
chrześcijaństwa, chociaż niewątpliwie ma
pochodzenie przedchrześcijańskie.

48. Krzyż słowiański

49.

• Krzyż w indoeuropejskiej grupie kulturowej
powszechnie związany był z siłami przyrody
(głównie słońcem, ogniem i życiem) oraz
symbolizował równowagę wszechświata.
• Podobnie jak w większości kultur pierwotnych
zapewniał szczęście, dobrobyt i przychylność
bogów. W mitologii słowiańskiej oprócz
popularnej prostej formy krzyża równoramiennego
(szczególnie w kształcie greckiej litery Χ)
spotykany był też w formie ośmioramiennej,
często wpisanej w okrąg.

50. Krzyż jerozolimski

51.

• Krzyż jerozolimski nazywany jest także krzyżem
laskowanym.
• To krzyż z czterema krzyżykami umieszczonymi
między ramionami dużego krzyża.
• Krzyż jerozolimski symbolizuje pięć świętych ran
Chrystusa.
• Rycerze Grobu Świętego nosili go na swoich
płaszczach.

52. Krzyż peruwiański

53.

Peruwiański krzyż słońca, związany
z Inkaskim znakiem słonecznym.

54.

55. Krzyż mantuański

Jest używany w niemieckim orderze
żelaznego krzyża. Order ten był opracowany
przez Króla Fryderyka Wilhelma III Pruskiego
w 1813 r., aby odznaczyć ludzi walczących w
kampanii przeciw armii Napoleona. Krzyż
używany przez marynarkę niemiecką. W
czasie I wojny światowej był symbolem
okrętów i samolotów wojennych. Potem
związany był z ruchem faszystowskim np. we
Francji. Używany także na flagach
portugalskich w czasie sympatyzowania
z faszyzmem - aż do 1974r.

56. Krzyż koniczynowy albo trójlistny

57.

• Jest to krzyż grecki (zwany także krzyżem brabanckim
lub Pasyjnym), którego wszystkie ramiona
zakończone są ornamentem potrójnego liścia
koniczyny.
• Krzyż symbolizuje jedność Chrystusa i Świętej
Trójcy, według innej interpretacji Pasję Jezusa.
Niezbyt często używany w odznakach
orderowych, pojawia się m.in. w greckim Orderze
Feniksa.

58. Krzyż trójramienny

59.

Krzyż trójramienny jest zakończony
trójliśćmi.
Symbolizuje okultystyczną teorię
potrójnego świata: fizycznego,
astralnego i duchowego.
Krzyż ten przypomina literę alef symbol słowa Bożego i fundament
wszechrzeczy.

60. Krzyż Ducha Świętego

61.

Krzyż Świętego Ducha, podwójny
z rozdwojonymi końcami - nawiązuje
do 12 owoców Ducha Świętego:
miłości, radości, pokoju, cierpliwości,
uprzejmości, dobroci, wierności,
łagodności, opanowania,
sprawiedliwości, pobożności,
wytrwałości.
Ten krzyż jest godłem Zakonu Świętego
Ducha.

62. Krzyż widlasty

63.

• Pierwotnie symbolizował tchnienie w wodę
chrzcielną.
• Znak ten z czasem przybrał postać greckiej litery.
• Symbolem krzyż ten nawiązuje do dwóch
złoczyńców, którzy ukrzyżowani byli obok
Jezusa, dlatego jest nazywany krzyżem
łotrów lub złodziejskim
• Prawdziwe znaczenie tego znaku kryje się w aluzji
do drzewa życia, dlatego krzyż widlasty jest
nazywany drzewem życia.

64. Krzyż strzałkowy

65.

Krzyż ten oznacza:
"tutaj żyją dobrzy ludzie,
więc warto wejść do ich domu.

66. Krzyż laskowany

67.

• Krzyż laskowany umieszczany był na
monetach.
• W Austrii umieszczano go na sztandarach
Dni Katolickich.

68.

69. Czteroramienny krzyż wpisany w koło

• Czteroramienny krzyż wpisany w koło był
przedchrześcijańskim symbolem światła i
słońca; używały go zarówno ludy azjatyckie,
jak i dawni Germanowie.
• Był również symbolem cyklu rocznego,
oznaczał zasadę biologiczną oraz zdrowie i
życie.
• Chrześcijaństwo przejęło ten znak dla
określenia Chrystusa jako odkupiciela i

70. Krzyż Golgoty

71.

Krzyż Golgoty był używany przez
członków wielu bractw i licznych rycerzy
krzyżowych jako znak herbowy.

72. Krzyż inwokacyjny albo podwójny

73.

Ten znak (często także odwrócony o 90
stopni) stosowany był na oznaczenie
niebezpiecznej substancji - np.
lekarstwa
o nieznanym do końca działaniu i
oznaczał "bierz - ale niech Cię Pan Bóg
ma
w opiece".

74. Krzyż kotwicowy

75.

Krzyż kotwicowy jest nazywany także
krzyżem kotwicznym. Jest to krzyż
w formie krzyża greckiego i kryje
w sobie cztery kotwice, które są
symbolem nadziei.
Krzyż kotwicowy jest historycznym
godłem austriackich krain: Piemontu,
Gorycji i Gradyski.

76. Krzyż liliowy

77.

Krzyż liliowany albo liliowy jest
symbolem Maryi, współcierpiącej
ze swoim Synem.

78. Krzyż młyński

79.

Krzyż młyński ma postać krzyża
greckiego zakończonego motywem
spirali, wzór zaczerpnięty od
przedchrześcijańskich Celtów.
Krzyż ten oznacza Boga, wokół którego
krążą wszystkie inne byty.

80. Krzyż rycerski albo kawalerski

81.

Krzyż rycerski nawiązuje do krzyży
zakonów rycerskich joannitów
i templariuszy.
• Jest symbolem męstwa w boju.
W tym kształcie nadaje się odznaczenia
(np.Krzyż Żelazny, Krzyż Virtuti
Militari).

82.

83.

Do VI w. nie umieszczano na krzyżu ciała Jezusa ze
względu na zbyt żywą pamięć haniebnej śmierci
Chrystusa na krzyżu.
W VI w. pojawiają się krzyże z przybitym do drzewa męki
ciałem Chrystusa , ale odzianym w długą tunikę
i w zwycięskiej postawie.
W epoce romańskiej ukrzyżowany Chrystus ma na głowie
koronę królewską.
Od połowy X w. przedstawienie krzyża jest bardziej
realistyczne.

84.

• Znak krzyża jest najczęstszym gestem we
wszystkich obrzędach liturgicznych.
• Uroczysta liturgiczna celebracja znaku
krzyża ma miejsce w Wielki Piątek.
• Krzyża w liturgii nie ukazuje się bez
zmartwychwstania, gdyż przez drzewo
krzyża przyszła na świat radość i nowe
życie.

85. W blasku krzyża nawet najbardziej mroczne strony naszego życia nabierają sensu. Narzędzie strasznej tortury przekształciło się

w
narzędzie zwycięstwa
i zbawienia. Krzyż to mądrość i moc Boża, które
przewyższają mądrość i moc ludzką.

86. Krzyż jest więc znakiem nadziei i powodem do chluby. „Co do mnie, nie daj Boże, bym się miał chlubić z czego innego, jak tylko

z krzyża Pana naszego Jezusa
Chrystusa, dzięki któremu świat stał się ukrzyżowany
dla mnie, a ja dla świata” (Ga 6,14).
Krzyż jest znakiem nadziei i powodem do chluby. „Co do
mnie, nie daj Boże, bym się miał chlubić z czego innego, jak
tylko
z krzyża Pana naszego Jezusa Chrystusa, dzięki któremu
świat stał się ukrzyżowany dla mnie, a ja dla świata” (Ga
6,14).

87. Krzyż jest także programem dla człowieka, zgodnie ze słowami Chrystusa: „Jeśli kto chce pójść za Mną, niech się zaprze samego

siebie, niech weźmie krzyż swój i
niech Mnie naśladuje. Bo kto chce zachować swoje
życie, straci je; a kto straci swe życie z powodu Mnie i
Ewangelii, zachowa je” (Mk 8,34—35).
Krzyż jest także programem dla człowieka, zgodnie ze
słowami Chrystusa: „Jeśli kto chce pójść za Mną, niech się
zaprze samego siebie, niech weźmie krzyż swój i niech Mnie
naśladuje. Bo kto chce zachować swoje życie, straci je; a kto
straci swe życie z powodu Mnie i Ewangelii, zachowa je” (Mk
8,34—35).

88.

Krzyż Chrystusa
przypomina o wierności
prawdzie, swemu
sumieniu, wbrew
wszelkim trudnościom,
o miłości względem
Boga
i ludzi, w tym także do
nieprzyjaciół. Postawy
przeciwne tym
wartościom trzeba
ukrzyżować. Wobec
nieuniknionego
cierpienia i śmierci

89. Jak Chrystus możemy czasem wołać: „Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie opuścił” (Mk 15,34), ale możemy też za Nim powiedzieć:

„Ojcze, w Twoje ręce powierzam ducha mojego”
(Łk 23,46).

90.

91.

Pomoc Duchowa
www.adonai.pl